İşârî Veçhesiyle Tefsiru’l-Mazharî’de Kıraat Olgusu

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 725 - 747, 30.11.2021

Ahmet Arif Akbaba

https://doi.org/10.33931/dergiabant.977675

Cited By: 1

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in icaz yönlerinden birini de hiç kuşkusuz kıraat ilminin alt başlıkları altında değerlendirmeye tabi tutulan kıraat farklılıkları oluşturmaktadır. Bu yönüyle kıraat farklılıkları, tefsirlerin vazgeçilmez anlamlandırma veçhelerinden biri olması hasebiyle önem arz etmektedir. Tabii olarak gerek dil gerek fıkıh gerekse tasavvuf ekollerine mensup müfessirlerin kıraat vecihlerine yaklaşımı ve bunları anlamlandırma yöntemleri de yekdiğerinden farklılaşmaktadır. İşârî/tasavvufî tefsir kategorisinde zikredilen Tefsiru’l-Mazharî de bu yönüyle dikkat çeken tefsirlerdendir. Kıraat olgusu yönüyle akademik alanda çalışılmadığı müşahede edilen bu eser, kıraat ilmi çerçevesinden dikkatlere sunulacaktır. Bu çalışmada başlıca şu soruların cevapları aranacaktır: Senâullah Pânîpetî’nin kıraatte takip ettiği bir ekol var mıdır? Ferş ve usûl farklılıklarını anlamlandırmada tasavvufî etki görülmekte midir? Şâzz kıraatlere yaklaşımı nasıldır? Kıraat ilmine dair kendine has özel tanımları mevcut mudur? Kıraatleri değerlendirirken tercihte bulunmuş mudur? Bulunmuşsa yekdiğerini eleştirmiş midir? Kıraatleri senetleri bakımından tasnife tabi tutmuş mudur? Yedi harf ile ilgili rivayetlere yaklaşımı nedir? Bunun gibi kıraat ilminin temel problematiğine dâhil olan hususlar zikredilip bunların cevapları müellifin yaklaşımıyla ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışmamızın ana hedefi günümüzde fazlaca ön planda olmayan bu tefsiri, kıraat ilmi muvacehesinden dikkatlere sunmak olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, İşârî, Mazharî, Senâullah Pânîpetî

The Case of Recitation in Tafsīr al-Maẓharī with Its Ishārī Aspect

Öz

One of the iʾjāz aspects of the Qurʾān is undoubtedly the differences in recitation, which are evaluated under the sub-headings of the science of recitation. In this respect, the differences in recitation draw attention because it is one of the indispensable interpretation aspects of classical tafsīr. Naturally, the approaches of the schools of language, fiqh and mysticism to the differences in recitation and the methods of interpreting them also vary as well. Tafsīr al-Maẓharī, which is mentioned in the category of ishārī/ṣūfī tafsīr, also draws attention with this aspect. This book, which has not been studied in the academic field in terms of the phenomenon of recitation, will be presented to the attention within the framework of the science of recitation. In this study, answers to the following questions will be sought basically: Is there a school that Senāullah Pānīpatī follows in recitation? Is there a mystical effect in making sense of the differences in fersh and method? What is his approach to the shādh recitations? Are there any specific definitions of the science of recitation? Did he make a choice while evaluating the recitations? If so, has he criticized the other? Has he classified the recitations in terms of isnāds? What is his approach about the seven letters? Like this, issues that are included in the basic problematic of the science of recitation will be mentioned and their answers will be tried to be revealed with the approach of the author. The main goal of our study will be to present this tafsīr, which is not in the foreground today, from the perspective of the science of recitation.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Recitation, Ishārī, Maẓharī, Senāullah Pānīpatī

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. Kırâat-ı Aşere Tahlili (Nisâ Sûresi Örneği). İstanbul: Üniversite Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Akbaba, Ahmet Arif. İbn Cüzeyy’in Et-Teshîl li ‛Ulûmi’t-Tenzîl Adlı Tefsîrinin Ferşu’l-Hurûf Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2015.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kıraat İlmi Eğitim-Öğretiminde Med Mertebeleri ve Ölçüleri Bağlamında Oluşan Ekoller”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2018), 15-50.
• Algar, Hamid. “Mazhar Cân-ı Cânân”. 17/195-196. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Apaydın, H.Yunus. “Mütevâtir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/209. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Arslan, Yavuz. Kıraat Farklılıklarının İşârî Tefsir Açısından Değerlendirilmesi - Rûhuʼl Beyân Örneği -. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, ts.
• Âsım Efendi. Kâmûs Tercemesi. İstanbul: y.y., 1304.
• Aşıkkutlu, Emin. “Kırâat İlminin Temellendirilmesinde Ahruf’i Seb’a Hadisi -Tahric, Tahlil ve Değerlendirme-”. İslamî İlimler Araştırma Vakfı 37 (2001).
• Aydın, Atik. “Taberî’nin Kur’an Anlayışı ve Te’vil Tercihleri”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2010), 271-293.
• Başkan, Ömer. Anlamı Etkileyen Kıraat Farklılıklarının Tevcîhi -el-Muharraru’l Vecîz Örneği-. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Bayraktutan, Osman. “Kıraatlerin Tevatürü Bağlamında Tenkid Meselesi”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 2 (2014), 41-69.
• Birışık, Abdulhamit. Hint Alt Kıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Birışık, Abdulhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdulhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/290-294. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• C̣etin, Abdurrahman. “et-Teysîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/51. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• C̣etin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Neṣriyat, 1. Basım, 2012.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh (Tâcü’l-luga ve sıhâhü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 2008.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta‛rîfât. y.y., ts.
• Çetin, Abdurrahman. Kuran Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 21. Basım, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neṣriyat, 2. Basım, 2010.
• Dabba’, Ali Muhammed ed-. el-İdâe fî beyâni usûli’l-kırâe. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 1999.
• Dağ, Mehmet. İhticâc Bağlamında: Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair-”. Marife 2 (2007), 57-110.
• Dağ, Mehmet. “Yedi Harf Meselesine Tasavvufî Bir Yaklaşım: Gümüşhanevî Örneği”. Gümüşhane Üniversitesi Yayınları (I.Uluslararası Ahmed Ziyauddin Gümüşhanevî Sempozyumu), 443-452.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Sâid. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-sebʿ. thk. Halef b. Hamûd b. Sâlim eş-Şağdelî. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 2015.
• Derin, Süleyman. “Sûfî Tefsir Anlayışı ve Kırâat İlişkisi”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları 4 (2002), 337-344.
• Dimyâtî, Ahmed Bennâ . İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbaate aşer. thk. Şa’bân Muhammed İsmail. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Ebû Amr, Osmân b. Sa‛îd . el-İdgâmu’l-kebîr. ed. Abdurrahman Hasenü’l-Ârif. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 2003.
• Ebû İshak İbrahim b. Serî, ez-Zeccâc. Meâni’l-Kur’ân ve iʿrâbuh. thk. Abdü’l-Celîl Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408.
• Ebû Şâme Makdisî, Ebü’l-Kâsım Şihâbüddîn b. İbrâhim. İbrâzü’l-meânî min Hirzi’l-emânî fî kırââti’s-Seb’a. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• Ebû Zür’a, Abdurrahmân b. Muhammed İbn Zencele. Huccetü’l-kırâât. ed. Saîd el-Afgânî. Beyrut: er-Risâle, 1997.
• Efendi, Muhammed Emin. Umdetü’l-hullân fî îzâhi zübdeti’l-irfân. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
• Fırat, Yavuz. Tecvid ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• İbn Atıyye, Abdülhak b. Gâlib. Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzeyy, Ebü’l-Kasım Muhammed b. Ahmed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2010.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Mu’cemu mekâyîsi’l-luğa. y.y., 1979.
• İbn Hâleveyh, Ebû ‛Abdillâh el- Huseyn b. Ahmed. İ‛râbu’l kırââti’s-seb‛ ve ʽilelihâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1992.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyy, 1997.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. El-Abbâs. Kitâbu’s-sebʿa fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kâhire: Dâru’l-Maârif, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-mesîr fî ‛ilmi’t-Tefsîr. Dimeşk: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2002.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Beyrut: y.y., 1980.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-ʿaşr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Kâdî, Abdülfettâh b. Abdülganî. el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırââti’l-aşri’l-mütevâtira min tarîkayi’ş-şâtıbiyyeti ve’d-dürrati. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyy, ts.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevatir Kıraatlerin Yorum Farklılıklarına Etkisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2004.
• Karasakal, Şaban. Kur’ân’ın İşârî Yorumu. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Koca, Ferhat. “Mantûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/31-33. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Koca, Ferhat. “Mefhum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/350-353 Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed . el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. A. b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: OTTO, 2016.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-İbâne an me’âni’l-kırâât. thk. Abdülfettâh İsmail Şilbî. Kâhire: Dâru Nahda, 2010.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî. Kitâbü’t-Tebsıra fi’l-kırââti’s-seb‛a. Hindistan: Dâru’s-Selefiyye, 1982.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-Keşf ‛an vucûhi’l-kırââti’s-Seb‛ ve ilelihâ ve hıcecihâ. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Mesûl, Abdü’l-Alî. Mu‛cemu mustalahâti’l-ilmi’l-kıraati’l-Kur’âniyye ve mâ yetealleku bihî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Hüseyn. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1991.
• Nesefî, Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimü’t-Tayyib, 1. Basım, 1998.
• Pâluvî, Hâmid b. Hâce Abdulfettâh. Zübdetü’l-irfân fî vücûhi’l-Kur’ân. İstanbul: y.y., ts.
• Pânîpetî, Kâdî Muhammed Senâullah. Tefsiru’l-Mazharî. 10 Cilt. Pakistan: el-Mektebetü’r-Rüşdiyye, 1992.
• Râgıb el-Isfehânî, Ebü’l-Kâsım Huseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredâtu fî ğarîbi’l-Kur’ân. çev. Abdullah Güneş. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm . Tefsîru’s-Semerkandî, (Bahru’l-Ulûm). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Suyûtî, Celâlüddîn . el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2008.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Kâdî Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‛ânî el-Yemenî. Fethu’l-kadîr el-câmi‛ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‛İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2007.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî . Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türki. 25 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr, 2001.
• Taşpınar, Kadir. “Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2020).
• Temel, Enes. Kırâat İlminde Usûle Dâir Üç Mesele: İsti’aze, Besmele ve İdğâm. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2O14.
• Temel, Nihat. Kur’ân Kıraatında Vakıf ve İbtidâ. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001.
• Tetik, İbrahim. “Kıraat Tedrisinde Rumuzât”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1993).
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenü’t-Tirmizî. thk. İbrahim Atve. 6 Cilt. Mısır: y.y., 2. Basım, 1975.
• Tosun, Necdet. “Senâullah Pânîpetî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36/506-507. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yüksel, Yakup. “Muhammed Senâullah Panipetî ve Tefsiru’l- Mazharî Adlı Eseri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (15 Nisan 2016), 107-122.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân . Ma‛rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ‛ale’t-tabakâti ve’l-a‛sâr,. çev. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: er-Risâle, 1988.
• Zemahşerî, Cârullâh, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer . el-Keşşâf ‛an hakâiki’t-tenzîl ve ‛uyûni’l-ekâvîli fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 3. Basım, 2009.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1984.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm . Menâhilu’l-irfân. 2 Cilt. y.y., ts.