The Effect of Ḥifẓ Education on Personality Characteristics

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 623 - 647, 30.11.2021

Hüseyin Algur

https://doi.org/10.33931/dergiabant.982581

Cited By: 3

Öz

Ḥifẓ education aims to memorize the whole Qurʾān, is officially given in Qurʾān courses affiliated with the Presidency of Religious Affairs. This education is mostly given in boarding Qurʾān courses and is effective on the psycho-social state of the individual. In this study, which was prepared based on the survey method, the effects of ḥifẓ education on the personality traits of the individual were investigated. The sample of this research, consists of a total of 189 individuals, 105 women and 84 men, who received university education. While 101 of the participants are hafiz, 88 are not. The data of the study were obtained from three separate data sets named "non-ḥāfiẓ", "ḥāfiẓ individuals" and "collective data". Age, gender, socio-economic level, the type of school graduated and the status of being a ḥāfiẓ were analysed according to the Adjective-Based Personality Test (ABPT) used in the study, and compared with the relevant literature. According to the results of the evaluations, there is no significant difference according to age, socio-economic level and boarding status of the course. It was observed that the differentiation according to gender and graduation type was in the non-ḥāfiẓ data set. It was observed that the ḥāfiẓ individuals differed significantly from the non-ḥāfiẓ individuals in the sub-factor of agreeableness and the ABPT scale. Finally, it was determined that the individuals who completed the ḥifẓ education in more than two years differed negatively from those who completed it in a shorter time in terms of their personality traits.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Ḥāfiẓ, Ḥifẓ Education, Personality, Test of Personality

Hafızlık Eğitiminin Bireyin Kişilik Özellikleri Üzerindeki Etkisi

Öz

Hz. Muhammed’i (s.a.s.) kendine rehber edinen her Müslüman ilk dönemden bugüne Kur’an’ı öğrenmek ve öğretmek istemiştir. Bu istek doğrultusunda yerine getirilen pratiklerden biri de hafızlık eğitimidir. Tarihte küttap, dâr’ul-kurra, dâr’ul-huffaz, mektep ve medreselerde verilen bu eğitim günümüzde resmi olarak Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı Kur’an kurslarında ve MEB bünyesindeki bazı proje okullarında verilmektedir. Çoğunlukla yatılı Kur’an kurslarında alınan bu eğitimin bireyin psiko-sosyal durumu üzerindeki etkisi hep merak uyandırmış ve farklı çalışmalara konu edilmiştir. Nicel veri toplama yöntemlerinden tarama modeline dayalı olarak hazırlanan bu araştırmada hafızlık eğitiminin bireyin kişilik özellikleri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Evrenini Türkiye’de hafızlık eğitimini tamamlayarak üniversite eğitimine devam eden bireylerin oluşturduğu bu araştırmanın örneklemini üniversite eğitimi alan 105’i kadın, 84’ü erkek toplam 189 birey oluşturmaktadır. Katılımcıların 101’i hafız iken 88’i hafız değildir. Çalışmadaki veriler analiz edilen üç ayrı veri setinden elde edilmiştir. Bunlardan ilki hafız olmayanlar veri seti, ikincisi hafız bireyler veri seti, üçüncüsü ise tüm örneklemi içeren toplu veri setidir. Yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, mezun olunan okul türü ve hafızlık eğitimi alma durumu çalışmada kullanılan Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT) ve alt boyutlarına göre analiz edilmiş, ilgili literatürle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmelerin sonucuna göre yaş, sosyo-ekonomik düzey ve kursun yatılı olma durumuna göre anlamlı bir farklılaşma yoktur. Cinsiyet ve mezuniyet türüne göre farklılaşmanın hafız olmayanlar veri setinde olduğu görülmüştür. Hafız bireylerin hafız olmayanlardan yumuşakbaşlılık alt faktörü ile SDKT ölçeği genelinde anlamlı bir şekilde farklılaştığı gözlenmiştir. Son olarak hafızlık eğitimini iki yıldan uzun bir sürede tamamlayan bireylerin kişilik özellikleri itibariyle daha kısa sürede tamamlayanlardan olumsuz yönde farklılaştığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Hafız, Hafızlık Eğitimi, Kişilik, Kişilik Testi

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kur’an Ezberinde Kalite İhtiyacı ve Donanımlı Hafızlık”. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi 13 (2010), 21-40.
• Algur, Hüseyin. “Anadolu İmam Hatip Lisesi Öğrencileri İle Anadolu Lisesi Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri Kapsamında Karşılaştırılması (Giresun Örneği)”. Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları. 2/431-445. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Algur, Hüseyin. Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psiko-Sosyal Durumları. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
• Alpar, Reha. Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler. Ankara: Detay Yayınları, 2013.
• Apaydın, Halil. Kişilik Özelliklerinin Dini Tutum ve Davranışlara Etkisi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Arslantürk, Zeki - Arslantürk, Hamit E. Uygulamalı Sosyal Araştırma Kavramlar, Teknikler, Metotlar, Bilgisayar Uygulaması SPSS. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Atmaca, Taner. “Öğretmenlerin Kişilik Tipleri İle Mesleğe Yabancılaşma Arasındaki İlişki”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 20/1 (06 Mart 2020), 491-506. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020.20.52925-613930
• Aydın, Muhammed Şevki. “Hafızlık Eğitimini Yeniden Düşünmek”. Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu - Ömer Özbek. 17-39. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Aynur, Hatice Şahin. Kur’an Hıfzı Geleneği ve Günümüzdeki Uygulama Biçimleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Bacanlı, Hasan vd. “Beş Faktör Kuramına Dayalı Bir Kişilik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT)”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 7/2 (2009), 261-279. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/275060
• Balkış Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap, 22. Basım, 2014.
• Bayraktar, Faruk. “Hafızlık Eğitiminin Geleneksel Yöntemleri ve Kuran Kursları”. X. Kuran Sempozyumu Kur’an ve Eğitim. 117-138. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Blumentritt, Tracie L. Encyclopedia of Educational Psychology. ed. Neil J. Salkind. 2 Cilt. London: SAGE Publications, 2008.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed İbn İsmail. el-Camiu’s-Sahih. Beyrut: Daru’l Erkâm, 1995.
• Bulut, Meryem Berrin - Yıldız, Murat. “Üniversite Öğrencilerinin Kişilik Özelliklerinin Yaşam Doyumlarına Etkisi”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 24/2 (24 Ağustos 2020), 397-412. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsadergisi/573229
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 22. Basım, 2016.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 9., 2008.
• Cebeci, Suat. “Kur’an Öğretim Geleneği Olarak Hafızlık Eğitimi”. Diyanet İlmi Dergi 46/4 (2010), 7-22.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Çelebi, Ahmed. İslam’da Eğitim-Öğretim. İstanbul: Damla Yayınevi, 1998.
• Çimen, Abdullah Emin. “Hafızlık Müessesesi, Ülkemizdeki Hafızlık Çalışmaları İle İlgili Bazı Değerlendirmeler ve Hafızlığın Sağlamlaştırılmasında Bir Metot Denemesi”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 91-166.
• Dağ, Mehmet - Öymen, Hıfzırrahman R. İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Demir, Cennet Göloğlu vd. “Sınıf Öğretmenlerinin Motivasyonları İle Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişki”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/37 (01 Mart 2017), 0-0. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/555481
• Demir, Kevser. “Hafızlık Eğitimi Almış Bireylerin Benlik Saygısı Üzerine Nitel Bir Çalışma”. İZÜ Eğitim Dergisi 1/2 (31 Aralık 2019), 285-319. https://dergipark.org.tr/tr/pub/izujed/652951
• DİB. Hafızlık Eğitim Programı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2010.
• Erol, Osman vd. “Sosyal Medya Kullanımının Kişiliğe Göre Değişimi: Öğretmen Adayları Örneklemi”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 22/1 (30 Nisan 2021), 571-598. https://doi.org/10.29299/kefad.766015
• Fırat, Yavuz. “Kur’an Eğitimi ve Hafızlık Eğitimi Üzerine Bazı Düşünceler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23 (2007), 549-568.
• Gözütok, Şakir. İlk Dönem İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2002.
• Gün, Ayşegül vd. “Bir İlmi Geleneğin Merkezi: Büyük Ağa Kur’an Kursu -Hafızlık Eğitimi, Niteliği, Sorunları ve Beklentileri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018). https://doi.org/doi.org/10.14395/hititilahiyat.504996
• Güneş, Adem. “Hafızlık Eğitiminin Öğrencilerin Sosyal ve Özgüven Gelişimlerine Etkisi -Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Yapan İHO Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma-”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 53 (30 Haziran 2020), 263-286. https://doi.org/10.29288/ilted.699576
• Gürel, Ramazan - Kaya, Umut. “İlahiyat Fakültelerinde Hafızlık Çalışmaları: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği”. Hafızlık Eğitimi Üzerine Araştırmalar. ed. Cemil Osmanoğlu - Ömer Özbek. 247-295. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır. Ebeveyn Tutumları ve Kişilik Özelliklerinin Tanrı Tasavvuru İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Hökelekli, Hayati vd. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. Ankara: Ankara Okulu, 2002.
• Kalaycı, Şerif. Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın, 2014.
• Kalgı, Mehmet Emin. Ortaöğretim Öğrencilerinde Dindarlık İle Kişilik Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Şanlıurfa Örneği). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Kayri, Murat. “Araştırmalarda Gruplar Arası Farkın Belirlenmesine Yönelik Çoklu Karşılaştırma (Post-Hoc) Teknikleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/1 (2009), 51-64.
• Koç, Ahmet. “Kur’an Kurslarında Eğitim ve Verimlilik”. Etkili Din Öğretimi. 499-514. İstanbul: TİDEF, 3. Basım, 2010.
• MEB. “Hafız Yetiştiren İHO ve Hafızlık Pekiştiren AİHL Okul Listesi”, 2021. Erişim 02 Ağustos 2021. http://hafiz.meb.gov.tr/okul-listesi/
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Dindarlarda ve Dindar Olmayanlarda Kişilik Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma (İstanbul Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Osmanoğlu, Cemil - Aslan, Ferda. “Hafızlık Öğrencilerinin Çalışma Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 47/2 (2019), 175-232.
• Osmanoğlu, Cemil - Uğur, Elif. “Paydaşlarına Göre Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Uygulamasının Değerlendirilmesi”. Bilimname 41 (2020), 903-956. https://doi.org/doi.org/10.28949/bilimname.700283
• Öcal, Mustafa. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Saucier, Gerard. “Measures of the Personality Factors Found Recurrently in Human Lexicons”. The SAGE Handbook of Personality Theory and Assessment. ed. Boyle Gregory J. vd. 2/29-54. London: SAGE Publications, 2008.
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics. New York: Pearson Education, 6. Basım, 2013.
• Tunçer, Mustafa. Bir Marka Değeri Olarak Oflu Hoca Kimliği ve Yetiştiği Ortam. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Tunçer, Mustafa. “Nitelikli Hafızlık Eğitiminde Ezberin Mana ile Bütünleştirilmesinin Önemi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (2020), 619-639.
• Tunçer, Mustafa. “Oflu Hocaların Yetiştikleri Medreseler, Talebe ve Medrese Sayılarına İlişkin Bazı Rivayetlerin Analizi”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi 9/ (2017), 25-46.
• Turan, Yahya. Kişilik Özellikleri ve Dinsel Yönelimler Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Ulu, Mustafa. “Mistik Tecrübe ve Kişilik İlişkisi Üzerine: Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrencileri Örneklemi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (15 Haziran 2018), 33-61. https://doi.org/10.18505/cuid.394028
• Woolfolk, Anita. Educational Psychology. Harlow: Pearson Education Limited, 13. Basım, 2016.