Mihneyi Geciktiren Bir Hadîs Âlimi: Yezîd b. Hârûn

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 648 - 673, 30.11.2021

Macit Demirer

https://doi.org/10.33931/dergiabant.988126

Öz

Mihne İslâm Tarihinin en önemli olaylarındandır. Kur'an'ın mahlûk olup olmadığı ile ilgili yapılan tartışmaların bir neticesi olarak ortaya çıkan ve toplumda bir takım istenmeyen sonuçların doğmasına sebep olan mihneyi başlatan Abbâsî halifesi Me'mûn olmuştur. Yalnız o bu olayı daha önce başlatmak istemesine rağmen bunu gerçekleştirememiştir. Çünkü buna tebeu't-tâbiînden bir âlime hem toplumun hem de onun göstermiş olduğu saygı engel olmuştur. O kişi de hadis tarihinde önemli bir yere sahip olan Yezîd b. Hârûn'dur. Onun toplum nezdinde oluşan bu saygınlığı, elde etmiş olduğu ilmi birikimin bir neticesidir. O birçok ilim merkezine giderek devrin önemli kişilerinden hadis almış, özellikle bulundukları yerlerde ilk tedvini gerçekleştiren bazı muhaddislere talebelik yapma bahtiyarlığına erişmiştir. Elde ettiği ilmi birikimi de ileride hadis ilmine büyük hizmetleri dokunacak, Ali b. el-Medînî, Yahyâ b. Maîn, İbn Ebû Şeybe ve Ahmed b. Hanbel gibi önemli muhaddislere aktarmıştır. Yaşadığı dönemde şöhreti çeşitli bölgelere yayılmış, haliyle bu durum hadis talebelerinin onun yaşadığı yere doğru akın etmesine sebep olmuştur. Neticede hadis ilminin sadece belli merkezlerine değil İslam coğrafyasının birçok yerine dağılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Tedvin, Tasnif, Mihne, Yezîd b. Hârûn.

The Scholar who Delayed the Miḥna: Yazīd b. Hārūn

Öz

Miḥna (inquisition) is one of the most important events in the history of Islam. The ʿAbbāsid caliph al-Maʾmūn was the one who initiated the miḥna, which emerged as a result of the discussions about whether the Qurʾān was created or not and caused some undesirable consequences in the society. However, although he wanted to start this event earlier, he could not achieve it. Because, there was a scholar of successors’ generation, both the caliph and the society respected him. That person was Yazīd b. Hārūn. His prestige in the society was a result of his scientific accumulation. He took many journeys to science centers and received ḥadīths from the important people of the time, and he had the pleasure of being a student of some ḥadīth scholars who made the first collection in the places where they were. He transferred the scientific knowledge to the notable future ḥadīth scholars such as ʿAlī b. al-Madīnī, Yaḥyā b. Maʿīn, Ibn Abī Shayba and Aḥmad b. Ḥanbal, who would participate in serving ḥadīth. During his lifetime, his fame spread to various regions, naturally, this situation caused ḥadīth students to flock to the place where he lived. Finally, he provided the distribution of ḥadīth science not only to certain centers but also to many parts of the Islamic geography.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Collection, Classification, Miḥna (Inquisition), Yazīd b. Hārūn.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah. el-İlel ve ma’rifetü’r-ricâl. thk. Subhi el-Bedrî es-Sâmirâî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1409.
• Ahmed Naim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi (Mukaddime). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Akgün, Hüseyin. “Şam Bölgesinde Rivâyet Edilen Hadislerin ‘Bölgesellik’ Açısından Tahlili”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (Aralık 2016).
• ’Aynî, Ebu Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedruddîn. Megâni’l-ahyâr fî ricâli Me’âni’l-âsâr. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, t.s.
• Ebu Zekeriyyâ, Yahyâ b. Maîn. Târihu İbn Maîn (Rivâyetü İbn Muhriz). Dımaşk: Mecma‘u’l-Lugati’l-‘Arabiyye, 1405.
• Ebü’l-Hasen Eslem b. Sehl, Bahşel. Târîhu Vâsıt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım., 1406.
• Ebü’l-Vefa Burhaneddîn el-Halebî. el-İgtibat li-men rumiye bi’l-ihtilât fî ricâli’l-hadîs. Kahire: Darü’l-Hadîs, 1408.
• el-Hasan b. İbrâhîm Ebû Abdullah el-Cûzekânî. el-Ebâtil ve’l-menâkîr ve’ṣ-ṣıḥâḥ ve’l-meşâhîr. Riyad: Dâru’s-Samiî, 1422.
• Fesevî, Ebû Yusûf Ya’kub b. Süfyân. el-Ma’rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziya Ömerî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillah es-Surekî, ibrahim Hamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1408.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım., 1422.
• Herevî, Ebû İsmâîl Abdullah b. Muhammed. Zemmü’l-kelâm ve ehlih. thk. Abdurrahman Abdulaziz. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hükm, 1418.
• İbn Adî, Ebû Ahmed el-Cürcânî. el-Kâmil fi’d-duâfâi’r-ricâl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvez, Abdülfettah Ebû Sünne. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1371.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabüddîn Ahmed b. Ali. en-Nüket ’alâ kitâbi İbni’s-Salâh. thk. Rebî’ b. Hâdî Umeyr. Medine: Imâdetü’l-Bahsi’l-İlmî, 1. Basım., 1404.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabüddîn Ahmed b. Ali. Lisânü’l-Mîzân. 7 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l- Âlemî, 2. Basım., 1390.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabüddîn Ahmed b. Ali. Ta’rîfu ehli’t-takdîs bi merâtibi’l-mevsûfîne bi’t-tedlîs. thk. Âsım b. Abdillah el-Karyûtî. Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1403.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabüddîn Ahmed b. Ali. Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarabad: Matbatu Dairetü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1317.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. I-VIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî. es-Sikât. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî. Meşâhiru ulemai’l-emsâr ve a’lami fukahâi’l-ektâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. Mansûriyye: Dârü’l-Vefâ li’t-Tabaâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1411.
• İbn Receb el-Hanbelî, Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu ’İleli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdurrahîm Sa’îd. Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 1407.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. Târîhu esmai’d-duâfâ ve’l-kezzâbîn. thk. Abdurrahim Muhammed Kaşgarî. y.y.: y.y., 1. Basım., 1409.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. Târîhu esmâi’s-sikât. thk. Subhi es-Sâmirâî. Kuveyt: Dârü’s-Selefiyye, 1. Basım., 1404.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata. 19 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım., 1412.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. ed-Duafâ ve’l-metrûkûn. thk. Abdullah el-Kâdı. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
• İclî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-sikât. Mekke: Dârü’l-Bâz, 1405.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattâ. Abu Dabi: Müessesetü Zâyed b. Sultan, 1425.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
• Mustafa Fayda. “Becîle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/287. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Duafâü’l-kebîr. thk. Abdü’l-mu’tî’ Emin Kala’cî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1404.
• Yahya b. Maîn, Ebû Zekeriyya. Târihu İbn Maîn (Rivâyetü’d-Dûrî). thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî, 1399.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ed-Dımaşkî. el-Muğni fi’d-duâfâ. thk. Nureddin Itr. Haleb: Dârü’l-Maârif, 1971.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddin Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicâvî. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ed-Dımaşkî. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım., 1405.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ed-Dımaşkî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhiri ve’l-a’lâm. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 1424.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî ed-Dımaşkî. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım., 1419.
• Zekeriya Güler. “Yezîd b. Hârûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/521-522. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Zerkeşi, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b Bahadır b Abdullah ez-. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynu’l-’Âbidîn b. Muhammed. Riyâd: Advâu’s-Selef, 1419.