The Effect of Reading Differences on the Interpretation of the Qurʾān Based on the Comparison of al-Ṣafadī's Kashf al-Asrār and Abū Ḥayyān's al-Baḥr al-Muḥīṭ

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 377 - 394, 30.11.2022

İshak Kızılaslan

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1147990

Öz

The Mamlūk period, especially the 7th-10th centuries (A.H), is considered to be one of the greatest periods of Islamic history in terms of the improvements of tafsīr, qirā’a and other Islamic sciences. Thus, because of the Mongol invasion of Baghdad and the Reconquista (Crusades) of Andalusia, many scholars like Abū ʿAbdallāh al-Qurṭubī (d. 671/1273), Abu Hayyān al-Andalusī (d. 745/1344), who wrote famous tafsir works, had to relocate to the Mamlūk States in this period. In addition, scholars like ʿIzz al-Dīn b. ʿAbd al-Salām (d. 660/1262), Ibn al-Munayyir al-Iskandarī (d. 682/1284), Taqī al-Dīn b. Taymiyya (d. 728/1284), Shams al-Dīn al-Dhahabī (d. 728/1328), Ibn al-Jazarī (d. 833/1429) and Jalāl al-Dīn al-Suyūṭī (d. 911/1505), who authored valuable books in tafsīr, qirā’a, and other Islamic and Qurʾānic sciences, all resided in different cities of Mamlūk Sultanate. In this research, the effect of the differences in reading on the interpretation of the āyats in general, and the ways of evaluating these differences in the tafsīrs of two contemporary commentators, al-Ṣafadī and Abū Ḥayyān, were examined comparatively. This point is the original aspect of the article and its contribution to the literature. In this research, it is revealed that although they have different approaches in terms of the choice of readings, both commentators explain the differences in reciting in their tafsīr in connection with other Arabic sciences such as the science of naḥw.

Anahtar Kelimeler

Recitation of the Qurʾān, The Science of the Readings of the Qurʾān, Tafsīr, Ṣafadī, Abū Ḥayyān

Safedî’nin Keşfü’l-esrâr ve Ebû Hayyân’ın el-Bahrü’l-muhît İsimli Tefsirlerindeki Kıraat Farklılıklarının Kur’ân’ın Yorumlanmasına Katkısı

Öz

Hz. Peygamber’in “yedi harf ruhsatı” olarak bilinen müsaadesine dayalı kıraat farklılıkları tamamı ile nakle dayalı bir rivâyet ilmi olarak ilm-i kıraatin ortaya çıkması ile neticelenmiştir. Memlûk dönemi, özellikle hicrî 7-10. yüzyıllar arası, tefsir, kıraat ve diğer İslâmî ilimlerin gelişimi açısından İslam tarihinin en parlak dönemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Nitekim Moğolların Bağdat'ı işgali ve Endülüs'ün haçlı seferlerine (Reconquista) maruz kalması nedeniyle Ebû Abdillah el-Kurtubî (ö. 671/1273) ve Ebû Hayyân el-Endülûsî (ö. 745/1344) gibi meşhur müfessirler bu dönemde Memlûk saltanatına sığınmak zorunda kalmışlardır. Ayrıca İzzeddîn b. Abdüsselâm (ö. 660/1262), İbnü'l-Müneyyir el-İskenderî (ö. 682/1284), Takiyyüddin ibn Teymiyye (ö. 728/1284), Şemsüddîn ez-Zehebî (ö. 728/1328), İbnü'l-Cezerî (ö. 833/1429) ve Celâleddîn es-Süyûtî (ö. 911/1505) gibi tefsir ve kıraat âlimlerinin tamamı Memlük saltanatının farklı şehirlerinde ikamet etmişlerdir. Bu araştırmada kıraat farklılıklarının âyetlerin yorumlanmasındaki etkisine genel bakışın yanında, özel olarak birbiri ile çağdaş iki önemli müfessirin, Safedî ve Ebû Hayyân’ın tefsirlerinde bu farklılıkları kullanış ve değerlendiriş tarzları karşılaştırılmalı olarak incelenmiştir. Bu araştırmada, her ne kadar kıraatlerin tercihi açısından farklı yaklaşımlara sahip olsalar da her iki müfessirin de kıraat farklılıklarını nahiv ilmi gibi diğer ilimlerle irtibatı içerisinde açıkladıkları ortaya konmaktadır. Makalenin özgün yönü bu iki müfessirin, kıraat farklılıklarına tefsirlerinde dönemin diğer tefsir âlimlerinden çok daha fazla yer vermiş olmalarının ortaya konmasında merkezileşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi, Tefsir, Kıraat Farklılıkları, Safedî, Ebû Hayyân el-Endelûsî

Kaynakça

• Ablay, Rıfat. İbn Atiyye Tefsirinde Kıraat Olgusu. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Adam, Ahmad Mukhtar. “Yusuf b. Hilal Es-Safedî (v. 696/1296) ve Keşfü’l-Esrâr ve Hetkü’l-Estâr Adlı Tefsirindeki Metodu.” Düzce Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi (DÜİFAD) 4/1 (2020), 40–63.
• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Meâni’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-hancı, 1990.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Akkuş, Murat. “Kıraatlerin Tefsire Etkisi: İbn Âşûr Örneği”. Mütefekkir 2/3 (Haziran 2015), 118-176.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İthâfü Fuzalâʾi’l-Beşer Bi’l-Kırâʾâti’l-Erbaʿate ʿAşer. Beyrut-Kahire: Âlemü’l-Kutub-Mektebetü’l-Külliyât el-Ezheriyye, 1987.
• Birgivî, Takiyuddin Mehmet. İzhârü’l-esrâr. İstanbul: Yasin Yayınevi, ts.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2014.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul: Ensar, 2013.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. İthâfü Fuzalâʾi’l-Beşer Bi’l-Kırâʾâti’l-Erbaʿate ʿAşer. Beyrut: Âlemü’l-Kitap, 1987.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. El-Bahrü’l-Muhît. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Kurʾân. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1983.
• Gülle, Sıtkı. “Taberî’nin, Tefsîrindeki Kıraat Değerlendirmeleri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9. 2004, 65-85.
• Hatîb, Abdullatîf. Mu’cemü’l-Kıraat. Dımaşk-Kahire: Dâru Sa’di’d-Dîn, 2002.
• İbnü’l-Cezerî, İmam Şemsüddin Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l- kırâ’âti’l-‘aşr 1. nşr. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye.
• İbnü’l-Cezerî, İmam Şemsüddin Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-mukri’în ve mürşidü’t-tâlibîn. tkd. Ahmed Muhammed Şakir. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1350/1932.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed Ali b. Yusuf. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-Tecvîd. thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ. Kitâbü-Sebʿa Fi’l-Kırâ’ât. Mısır: Dârü’l-Meârif.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsîrindeki Yeri. İstanbul: İFAV, 2013.
• Kılıç, Mustafa. “Zemahşerî’nin Kıraatleri Kabul Şartları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Haziran 2015), 149-184.
• Kızılaslan, İshak. “Kıraat Farklılıklarının Âyetlerin Anlamı ve Yorumlanmasındaki Etkisi/Çağdaş Oryantalizmin Yaklaşım Tarzı”. 11. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (UBAK). ed. Esra Türe vd. Ankara: Asos Yayınları, 2021.
• Kirmânî Tâcülkurrâ, Ebü’l-Kāsım Burhânüddîn Mahmûd b. Hamza b. Nasr. Garâʾibü’t-Tefsîr ve ʿAcâʾibü’t-Teʾvîl. Beyrut: Müessese Ulûmü’l-Kur’ân.
• Kocabıyık, İbrahim. “Ebû Hayyân ve El-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsiri.” Akademik Platform İslâmÎ Araştırmalar Dergisi 3/2 (2019), 195–208.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân 1. nşr. Abdullah b. Abdülhasen et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Tabersî, Ebû Ai el-Fadl b. el-Hasen. Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân 1. Beyrut: Dâru’l-‘ulûm, 1426/2005.
• Ömer, Ahmed Muhtar - Mekram, Abdül’Âli Sâlim. Mü’cemü’l-Kıraati’l-Kur’âniyye. Kuveyt: Metbûâtü Camiatü’l-Kuveyt, 1988.
• Özek, Ayşe Ulya. Mâide Sûresi 6. Âyet Bağlamında Mesh Meselesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Safedî, Ebü’l-Fezâil Cemaleddin Yusuf b. Hilal es-. Keşfü’l-Esrâr ve Hetkü’l-Estâr. ed. Bahattin Dartma. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2019.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân 1. nşr. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dimeşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdi’l-Kerîm. Mefâtîhü’l-esrâr ve Mesâbîhü’l-ebrâr 1. nşr. Muhammed Ali Azerşeb. Tahran: Merkezü’l-bühûs ve’d-dirâsât li’t-türâsi’l- mahtût, 1429/2008.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Kurʾân. ed. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tülücü, Süleyman. “Ma’mer b. Müsennâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/551-552. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 2003.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rölü. Ankara: Fecr, 2005.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl 1. Mısır, 1367/1949.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân Fî ʿUlûmi’l-Kurʾân. Kahire: Dâru’t-Türâs.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Tanımları Bağlamında Kur’an-Kırâat Özdeşliği”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/2 (2015), 221-253.