An Evaluation of the Narrations About the Ghusl of Dead Body Bathers and the Ablution of the People Who Carry the Dead in Terms of Sanad and Text

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 21 - 44, 31.05.2023

Halil İbrahim Doğan

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1250044

Öz

The hadīths of the Prophet include many issues related to death, which is a reality that every living being will face. When a person dies, Muslims have to perform some duties towards the deceased, such as washing and enshrouding, performing the funeral prayer, carrying and burial. The subject of this study is the evaluation of the narrations concerning the ghusl of dead body bathers and the ablution of those who carry the deceased. It is thought that such a study on death, which is always an up-to-date issue, is important. This study aims to investigate whether marfū‘ narrations from the Prophet are authentic and how could the text be understood correctly. For this purpose, by using document analysis method, the narrations in the hadīth books compiled in the first five centuries of Hijri were identified and analysed in terms of sanad and text. This study concluded that there are both weak and sahih hadīths. Although the text of the hadīth states that dead body bathers should perform ghusl and those who carry the body should perform ablution, it was found that this is not an obligation and that one should act according to the situation and circumstances. Since it is an act of ijtihād, it was found that scholars have different opinions on the sanad and text of the narrations.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Dead, Ghusl, Ablution, Criticism

Ölüyü Yıkayanın Gusül ve Taşıyanın Abdest Almasıyla İlgili Rivayetlerin Sened ve Metin Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Her canlının tadacağı bir gerçek olan ölümle ilgili birçok hususu Hz. Peygamber’in hadislerinde bulmak mümkündür. Bir kimse öldüğü zaman onu yıkayıp kefenlemek, cenaze namazını kılmak ve taşıyıp defnetmek gibi ona karşı yapılması gereken birtakım vazifeler vardır. Çalışmanın konusu, ölen bir kimseyi yıkayanın gusül ve taşıyanın abdest almasıyla alakalı rivayetlerin değerlendirilmesidir. Her daim güncel bir konu olan ölüm hakkında böyle bir çalışmanın önemli olacağı düşünülmektedir. Araştırmada Hz. Peygamber’den nakledilen merfû‘ rivayetlerin sahih olup olmadığı ve metnin doğru bir şekilde nasıl anlaşılacağı amaçlanmaktadır. Bunun için doküman analiz yöntemi kullanılarak hicrî ilk beş asırda telif edilen hadis kitaplarındaki rivayetler belirlenmiş, sened ve metin açısından incelenmiştir. Araştırmada senedi sahih olanlar bulunduğu gibi zayıf hadislerin de yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Hadisin metninde cenazeyi yıkayanın gusül ve taşıyanın abdest alması ifade edilse de bunun bir zorunluluk olmadığı, duruma ve şartlara göre hareket edilmesi gerektiği tespit edilmiştir. Bir ictihad faaliyeti olduğu için âlimlerin rivayetlerin senedi ve metni üzerinde farklı görüşleri bulunduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ölü, Gusül, Abdest, Sened, Metin

Kaynakça

• Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San‘ânî. el-Musannef -Mamer b. Râşid’in el-Câmi‘î ile birlikte-. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1983.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San‘ânî. el-Musannef. 10 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2015.
• Acet, Semih. Hadislerde Ölüm Karşısında Müslüman Tavrı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 52 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996-2001.
• Akyüz, Hüseyin. ““Âlimler Peygamberlerin Vârisleridir” Hadisinin İsnâd Açısından Tenkid ve Tahlili”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2012), 159-190.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdullah Ömer. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Şerhu Süneni Ebû Dâvud. thk. Hâlid b. İbrâhîm el-Mısrî. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed b. Alî. Avnu’l-ma‘bûd şerhu Süneni Ebû Dâvud. thk. Yûsuf el-Hâc Ahmed. 14 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Feyhâ-Dâru’l-Menhel Nâşirûn, 2013.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef. el-Müntekâ fî şerhi’l-Muvatta’. thk. Muhammed Abdülkâdir Mahmûd Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1983.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn. el-Hilâfiyyât beyne’l-İmâmeyn eş-Şâfiî ve Ebû Hanîfe ve ashâbih. 8 Cilt. Kahire: er-Ravda, 2015.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn. es-Sünenü’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki vd. 25 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2013.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kalacî. 15 Cilt. Karaçi: Câmiatu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1991.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr. el-Bahru’z-zehhâr (Müsnedi’l-Bezzâr). thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Beyrut-Medine: Müessesetü’l-Ulûmi’l-Kur’ân-Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih ed-Dubâsî. 11 Cilt. Riyad: en-Nâşiru’l-Mütemeyyin, 2019.
• Cüveynî, Ebü’l-Me‘âlî Abdülmelik b. Abdullah. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Çap, Sabri. Hadis İlminde Merfû-Mevkuf İlişkisi. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. el-İlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzurrahman Zeynullah es-Selefî. 16 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1985.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Doğan, Halil İbrahim. Hadis İlmi Açısından Beyhakî’nin (öl. 458/1066) es-Sünenü’l-Kebîr’i. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşas es-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvud. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Kâmil Karâbellî. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2009.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdullah el-İsfahânî. Hilyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. 10 Cilt. Kahire-Beyrut: Mektebetü’l-Hâncî-Dâru’l-Fikr, 1996.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. İrvâ’u’l-galîl fî tahrîci ehâdîsi Menâri’s-sebîl. thk. Muhammed Züheyr eş-Şâviş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Câmi‘u’t-türâsi’l-Allâme el-Elbâni fi’l-fıkh. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. 15 Cilt. San‘a: Merkezü’n-Numân li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2015.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Ahkâmu’l-cenâiz ve bida‘uhâ. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 1992.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ala’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hattâb es-Sübkî, Mahmûd. el-Menhelu’l-azbi’l-mevrûd şerhu Süneni Ebû Dâvud. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabiyye, 1394.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Me‘âlimü’s-sünen. thk. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. 4 Cilt. Halep: Matbaatu’l-İlmiyye, 1932.
• Iclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-sikât. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kalacî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kalacî. 30 Cilt. Dımaşk-Halep: Dâru Kuteybe-Dâru’l-Va‘y, 1993.
• İbn Abdülhâdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed ed-Dımeşkî. Tenkîhu’t-tahkîk fî ehâdîsi’t-Ta‘lîk. thk. Sâmî b. Muhammed b. Câdullah-Abdülazîz b. Nâsır el-Habbânî. 5 Cilt. Riyâd: Advâu’s-Selef, 2007.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâ’i’r-ricâl. thk. Mâzin es-Sersâvî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 2012.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. Kitâbu’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 9 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1941-1953.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. Kitâbu’l-İlel. thk. Hâlid b. Abdurrahman el-Cüreysî. 7 Cilt. Riyad: y.y., 1426.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde-Dımeşk: Dâru’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 2006.
• İbn Ebü’l-Hayr, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ el-İmrânî. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2000.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1991.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. thk. İbrâhîm ez-Zeybek-Âdil Mürşid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Telhîsu’l-habîr fi tahrîci ehâdîsi’r-Râfiiyyi’l-kebîr. thk. Ebû Âsım Hasen b. Abbâs b. Kutub. 4 Cilt. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed el-Kurtubî. el-Muhallâ bi’l-âsâr fî şerhi’l-Mücellâ bi’l-ihtisâr. thk. Hâlid er-Rabbât. 19 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2016.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î, 2000.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Kitâbu’s-Sikât. thk. Muhammed Abdürreşîd. 10 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1973-1983.
• İbn Kayyim, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir el-Cevziyye. Tehzîbü’s-sünen. thk. İsmâîl b. Gâzî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 2007.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Reslân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hüseyn er-Remlî. Şerhu Süneni Ebû Dâvud. thk. Yâsir Kemâl vd. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 2016.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Endelüsî. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl fî mesâ’ili’l-müstahrece. thk. Saîd Arâb. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, 1988.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. Nâsihu’l-hadîs ve mensûhuh. thk. Semîr b. Emîn ez-Züheyrî. Ammân: Mektebetü’l-Menâr, 1988.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. Târîhu esmâ’i’s-sikât. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1984.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. Şerhu’l-Umde. thk. Muhammed Ecmel el-Islâhî vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2019.
• İbnü’l-Ca‘d, Ebü’l-Hasen Alî el-Cevherî. Müsnedü İbnü’l-Ca‘d. thk. Abdülmehdî b. Abdülkâdir. 2 Cilt. Kuveyt: Mektebetü’l-Fellâh, 1985.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Alî el-Bağdâdî. el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşâdulhakk el-Eserî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Alî el-Bağdâdî. Kitâbu’d-Du‘afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekir Muhammed b. İbrâhîm en-Neysâbûrî. el-Evsat mine’s-sünen ve’l-icmâ‘ ve’l-ihtilâf. thk. Ahmed b. Süleymân b. Eyyûb vd. 15 Cilt. Feyyûm: Dâru’l-Felâh, 2010.
• Koç, Nagihan. Hadislerde Ölüm. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Marûf-Arnaût, Beşşâr Avvâd-Şuayb. Tahrîru Takrîbi’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Mağribî, el-Hüseyn b. Muhammed. el-Bedrü’t-temmâm şerhu Bulûgi’l-merâm. thk. Alî b. Abdullah ez-Zeben. 10 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1994.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Alî Muhammed Mu‘avvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Alî. Şerhu’t-Telkîn. thk. Muhammed Muhtâr es-Selâmî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, 1997.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alî b. Süleymân. el-İnsâf fî ma‘rifeti’r-râcih mine’l-hilâf ‘alâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Hâmid el-Fakî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfetu’l-ahvezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmizî. thk. Yûsuf el-Hâc Ahmed. 10 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Feyhâ-Dâru’l-Menhel Nâşirûn, 2011.
• Münâvî, Abdurra’ûf b. Tâcül‘ârifîn. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmii’s-sagir. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1972.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbu’d-Du‘afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Bûrân ed-Dannâvî-Kemal Yûsuf el-Hût. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Kitâbu’l-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. thk. Muhammed Necîb el-Mutî‘î. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, 1980.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcu’l-muhaddisîn ve sebîlu tâlibîhi’l-muhakkikîn fî şerhi Sahîhi Ebü’l-Hasen Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sirsâvî. 15 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Minhâci’l-Kavîm, 2020.
• Özdemir, Veysel. Tedlîs Değerlendirmelerinde Usûl. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2014.
• Rabbât-Îd, Hâlid-Seyyid İzzet. el-Câmi‘ li-ulûmi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. 22 Cilt. Feyyûm: Dâru’l-Felâh, 2009.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Kitâbu’l-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Suiçmez, Yusuf. Sahabe ve Tabiin Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt. Mansura-Beyrut: Dâru’l-Vefâ-Dâru İbn Hazm, 2019.
• Şener, Mehmet. “Cenaze (İslâm’da Cenaze)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/354-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Alî. Neylu’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. thk. Muhammed b. Subhî b. Hasen Hallâk. 16 Cilt. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 2007.
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasen. Kitâbu’l-Âsâr. thk. Hâlid el-Avvâd. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Târık b. Avdullah-Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd. Müsnedü Ebû Dâvud et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-İlelü’l-kebîr. thk. es-Seyyid Subhî es-Sâmerrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2010.
• Topaloğlu, Bekir. “Ölüm (İslâm’da Ölüm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/34-35. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ünalan, Abdullah. “İbn İshâk ve Hadis Rivayetindeki Yeri”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 2 (2009), 97-113.
• Vellevî, Muhammed b. Alî. Zahîratu’l-ukba fî şerhi’l-Müctebâ. 4 Cilt. Riyad-Mekke: Dâru’l-Mirâc-Dâru Âl-i Burûm, 1996-2003.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehû rivâyet fi’l-Kütübi’s-Sitte -Sıbt İbnü’l-Acemî’nin Hâşiye’si ile birlikte-. thk. Muhammed Avvâme-Ahmed Muhammed Nemir el-Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Mühezzeb fî ihtisâri’s-Süneni’l-kebîr li’l-Beyhakî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm vd. 10 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 2001.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Muhammed Rıdvân Arkûsî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Bahâdır. el-İcâbe li-îrâdi mâ’stedrekethu Âişe ala’s-sahâbe. thk. Bünyamin Erul. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Zeydânî, Muzhiriddin el-Hüseyn b. Mahmûd. el-Mefâtih fî şerhi’l-Mesâbîh. thk. Nûreddin Tâlib. 6 Cilt. Kuveyt: İdâretü’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 2012.