Uyûnîler Emirliği Siyasî Tarihi (469/1070-636/1239)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 268 - 281, 30.11.2023

Yasin Kurnaz

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1330036

Öz

Uyûnîler Emirliği Abdullah b. Ali el-Uyûnî (öl. 520/1126) tarafından 469/1070 yılında Lahsâ’da kurulmuş ve 636/1239 yılında Benî Âmir ve Salgurlular tarafından yıkılmıştır. Emirlik, Lahsâ, Katîf şehirleri ve Evâl Adası’nda hüküm sürmüştür. Günümüzde Evâl, Bahreyn olarak bilinirken Lahsâ ve Katîf şehirleri ise Suudi Arabistan sınırları içerisinde ve yarımadanın doğusunda yer almaktadır. Çoğu iç savaşlardan ibaret olan bir siyasî tarihe sahip bu emirlik, Selçuklu Devleti ve Abbâsî hilafetiyle zaman zaman iletişim hâlinde bulunmuş; bölgedeki ticaret ve hac yollarını onlar adına emniyetli kılmıştır. Bölgenin hükmedilmesi güç tabii şartları Selçukluların ve Abbasîlerin Uyûnî yöneticileriyle ilişkilerinin müspet olmasını sağlamıştır. Hac ve ticaret yollarını kontrol etmesinin yanında Basra Körfezi ticareti ve sahillerdeki inci dalgıçlığı, emirliğin en önemli gelir kaynaklarındandır. Bu çalışma Bahreyn’de kurulan Uyûnîler Emirliği’nin siyasî tarihine bir nebze olsun katkı sunmayı ve kendisinden sonra yapılacak çalışmaların ilk adımı olmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Bahreyn, Uyûniyye Emirliği, Lahsâ, Katîf

Political History of the ʿUyūnid State (469/1070-636/1239)

Öz

The Uyunid Dynasty was founded by Abdullah bin Ali al-Uyûnî (d. 520/1126) in Lahsa in 469/1070 and destroyed by Benī Āmir and the Salghurids in 636/1239. The emirate ruled over the cities of Lahsa, Qatif, and the island of Awal. Nowadays, Awal is known as Bahrain, while the cities of Lahsa and Qatif are located within the borders of Saudi Arabia and in the east of the peninsula. This emirate, which had a political history consisting mostly of civil wars, was in contact with the Seljuk Empire and the Abbasid caliphate from time to time and secured the trade and pilgrimage routes in the region for them. The difficult natural conditions of the region ensured that the Seljuks and the Abbasids had good relations with the rulers of Uyunid. In addition to controlling the pilgrimage and trade routes, the Persian Gulf trade and pearl diving on the coasts were among the most significant sources of income for the emirate. This study aims to contribute to the political history of the Uyunid Dynasty founded in Bahrain and to be the first step towards future studies.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Bahrain, Uyunid State, Lahsa, Qatif

Kaynakça

• Ali İbni’l-Mukarreb el-Ahsâî. Dîvân-ı Ali b. Mukarreb. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, el-Halebî, 1963.
• Abdurrahman b. Osman. Târihu’l-İmâreti’l-ʻUyûniyyeti fi’l-Bahreyn. Kuveyt: Dârü’l-Vataniyye’l-Cedîde, 2014.
• el-Ahsâî, Âl-i Abdülkadir Muhammed b. Abdullah. Tuhfetü’l-müstefîd bi târîhi’l-Ahsâi’l-kadîm ve’l-cedîd. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2. Baskı, 1987.
• el-Ammârî, Fazl b. Ammâr. İbnü’l-Mukarreb târîhu’d-Devleti’l-ʻUyûniyye fî Bilâdi’l-Bahreyn. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, ts.
• Âl-i Halîfe, Abdullah b. Hâlid vd. “Dirasetün fî Devleti’l-ʻUyûniyyîn”. Mecelletü’l-Vesîka 1/1 (1982), 7-22.
• Bilge, Mustafa. “Hürmüz”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. 18/497-498.
• Bilge, Mustafa. “Lahsa”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003. 27/59-60.
• Fayda, Mustafa. “Abdülkays”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1/248-249. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Garsünniʻme, Ebü’l-Hasen Muhammed b. Hilâl b. Muhassin es-Sâbî. Zeylü târîh-i ahbâr-i Karâmita li Sâbit b. Sinân. thk. Süheyl Zekkâr. nşr. Abdülhâdî Harsûnî. Dimeşk: y.y., 1980.
• Hatîb, Ahmed Mûsâ. Şiʻru Ali İbni’l-lMukarreb el-ʻUyûnî. Riyâd: Dârü’l-Merîh, 1984.
• el-Hudayrî, Ali. Ali b. el-Mukarreb el-ʻUyûnî hayâtühû ve şiʻruhû. Beyrut: Müesesetü’r-Risâle, 1974.
• Humeydân, Abdüllatîf en-Nâsır. “İmâretü’l-ʻUsfûriyyîn ve Devruha’s-Siyâsî fî târihi Şarki’l-Cezîreti’l Arabiyye”. Mecelletü’l-Külliyeti’l-Âdâb 15 (1979), 69-140.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-ʿİber (Kitâbü Tercemâni’l-ʿİber) ve dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-ḫaber fî eyyâmi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem ve’l-Berber ve men-âs̱arahüm min-ẕevi’s-sulṭâni’l-ekber. thk. Halil Şehhâde. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: y.y., 1968-72 → 1398/1978.
• İbn Saîd el-Mağribî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Mûsâ. Kitâbü’l-coğrafyâ. Beyrut: y.y., 1970.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed. thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. el-Kâmil fi’t-târîh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1997.
• İbnü’l-Mücâvir, ? b. Muhammed b. Mesʻûd. Târîḫu’l-müstebṣır. b.y.: y.y., ts.
• Kurşun, Zekeriya. Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti, Vehhabî Hareketi ve Suud Devlet’nin Ortaya Çıkışı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. Aḥsenü’t-teḳāsîm fî maʿrifeti’l-eḳālîm. nşr. M. J. de Goeje. Leiden: y.y., 1877.
• Merçil, Erdoğan. “Salgurlular”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. 36/29-31.
• Muhammed b. Halîfe b. Hamed en-Nebhânî et-Tâî. et-Tuḥfetü’n-Nebhâniyye fî târîḫi’l-Cezîreti’l-ʿArabiyye. Kahire: Matbaatü’l-Mahmûdiyye, 2. Baskı, 1342.
• el-Müdeyris, Abdurrahman Müdeyris. İklîmü’l-Bahreyn fî Asr’i-Abbâsî. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Riyad: Camiatü’l-Melik Suʻûd, 1404/1984.
• el-Müslim, Muhammed Saîd. Vâhatün, alâ dafâfi’l-halîc Katîf. Riyad: Matâbiu’r-Rızâ, 2. Basım, 1991.
• Sevim, Ali. “Artuk b. Eksük”. TDV İslam Ansiklopedisi. 3/414-415. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Sevim, Ali. Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin Atsız, Artuk ve Aksungur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu. Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân. thk. Muhammed Berekât vd. Dimeşk: Dârü’r-Risâlet’il-Âlemiyye, 2013.
• Şâkir, Mahmud. el-Bahreyn. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1981.
• eş-Şerʻân, Nâyif b. Abdullah. Nükûdü’d-Devleti’l-ʻUyûniyye fî Bilâdi’l-Bahreyn. Riyad: Mektebetü’l-Meliki Fehd el-Vataniyye, 1423/2002.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. Muʿcemü’l-büldân. Beyrut: Dârü Sâdır, 1995.