A RE-EVALUATION OF THE ALGIERIAN KHAN’ IN İZMİR

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 554 - 573, 24.10.2023

Funda Adıtatar

Öz

One of the historical khans in Kemeraltı Bazaar in İzmir, which has not reached our time, is the Algerian Khan. It was used as a prison in the 19th century and demolished in 1960. Until now, when and for what purpose-built for the first time is not been determined. Also, another Algerian Khan (Old Algerian Khan) in Kemeraltı Bazaar was confused. The information gap is complete with evaluations that make it suitable for historical information based on the name of the khan and insufficient to explain the construction date and function of the khan. This article reviewed the Algerian Khan construction date, cost, and physical features determined in the Ottoman archive documents. This determination will also enable the correct dating of historical visual sources related to İzmir. The information about the Old Algerian Khan which has reached our time with its location, function, and changed name, has been revised. The importance of İzmir emphasized in the architectural, social, and cultural history by drawing attention to the relationship between Ottoman Period Algeria and İzmir.

Anahtar Kelimeler

Izmir, Izmir Khans, Algiers Khan, Old Algerian Khan, Algerian Janissaries.

İZMİR’DEKİ CEZAYİR HANI’NA DAİR YENİ BİR DEĞERLENDİRME

Öz

İzmir’de Kemeraltı Çarşısı’nda var olduğu bilinen, ancak günümüze erişemeyen tarihi hanlardan biri de Cezayir Hanı’dır. 19. yüzyılda bir süre cezaevi olarak kullanılmış, 1960’ta tamamen yıkılmıştır. Cezayir Hanı’nın ilk kez ne zaman ve hangi amaçla inşa edildiği şimdiye kadar tespit edilememiştir. Ayrıca Kemeraltı Çarşısı’nda başka bir Cezayir Hanı’nın (Eski Cezayir Hanı) varlığının, karışıklıklara yol açtığı görülmüştür. Ortaya çıkan bilgi boşluğu, hanın isminden yola çıkarak tarihi bilgilere uygun hale getirilen, ancak hanın inşa tarihini ve işlevini açıklamada yetersiz kalan değerlendirmelerle doldurulduğu anlaşılmıştır. Bu makalede, Cezayir Hanı’nın, inşa tarihi, maliyeti, bu maliyetin nasıl karşılandığı ve fiziki özellikleri, Osmanlı arşiv belgelerinde tespit edilmiştir. Bu tespit, aynı zamanda İzmir ile ilgili bazı görsel kaynakların doğru tarihlendirilmesine imkân sağlayacaktır. Yeri, işlevi ve değişmiş adı ile zamanımıza erişmiş Eski Cezayir Hanı hakkındaki bilgiler, Kemeraltı Çarşısı ile Cezayir yoldaşları arasındaki bağ, bu iki Cezayir Hanı üzerinden yeniden değerlendirilmiştir. İzmir’in mimari, sosyal ve kültürel tarihinde Osmanlı Dönemi Cezayir ile İzmir arasındaki ilişkinin anlaşılmasının önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İzmir, İzmir Hanları, Cezayir Hanı, Eski Cezayir Hanı, Cezayir yoldaşları.

Kaynakça

• Adak, U. (2006). XIX. yüzyılın sonları XX. yüzyılın başlarında Aydın Vilayeti’ndeki hapishaneler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi.
• Adak, U. (2015). The Politics of Punishment, Urbanization, and Izmir Prison in the Late Ottoman Empire. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) University of Cincinnati.
• Adıtatar, F. (2023).1830 Fransız işgali sonrası İzmir’de Cezayir muhacirleri. Tarih ve Günce, 13, 3-19.
• Ahrweiler, H. (1965). L’histoire et la géographie de la région de Smyrne Entre les Deux Occupations Turques (1081-1317) Particulièrement au XIII Siècle. Traaux et Mémoires 1. 1-204.
• Aktepe, M. (1971). İzmir hanları ve çarşıları hakkında ön bilgi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 25, 105-154.
• Aktepe, M. (1972). Osmanlı devri İzmir Cami’leri hakkında ön bilgi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 3, 177-212.
• Aktepe, M. (1973). İzmir’in Hisar veya Yakub Bey Camii. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 27, 85-98.
• Aktüre, S. (2003). Anadolu’da demir çağı kentleri. Tarih Vakfı Yurt.
• Aktüre, S. (2020). İÖ 6. yüzyıldan 14. yüzyıl sonuna kadar büyük imparatorluklar döneminde Anadolu kentleri. Tarih Vakfı Yurt.
• Alpaslan, H. İ. (2022). 19. yüzyılın 40 yılında İzmir: 1836-7 Thomas Graves, 1856 Luigi Storari ve 1876 Lamec Saad planlarının karşılaştırılması. Mimarlık, Planlama ve Tasarımda Güncel Araştırmalar, 1, (G. S. Erzurumlu, Ed.) Gece Kitaplığı, 92-112.
• Atay, Ç. (1978). Tarih içinde İzmir.Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Atay, Ç. (2003). Kapanan kapılar İzmir hanları. İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• Baykara, T. (1992). Kemeraltı binlerce yılın hatırası. Ege Mimarlık, 92/1.
• Baykara, T. (2000). İzmir şehri ve tarihi. Akademi Kitabevi.
• Baykara, T. (2002). Cezayir ve Türkler (bir yaşayan kültür denemesi). Kafalı Armağanı (S. Gömeç, Haz.). Akçağ, 81-83.
• Berkant, C. (2017). İtalyan mühendis Luigi Storari (1821-1894) ve “tarihsel notlarla İzmir rehberi”. Bartın Üniversitesi Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, 4/2, 2-13.
• Beyru, R. (2011).19. yüzyılda İzmir kenti. Literatür.
• BOA. A.DVNSMHM.d. 111/1724. (H. 29.08.1112/M. 08.02.1701).
• BOA. A.DVNSMHM.d. 116/306. (H. 20.12.1120/M. 02.04.1709).
• BOA. A.DVNSMHM.d. 139/346. (H. 29.08.1145/M. 14.02.1733).
• BOA. AKMT. 20/46. tarihsiz
• BOA. CML.49/2291. (H. 06.12.1207/M. 15.07.1793).
• BOA. HAT. 457/22530. (H. 28.02.1246/M. 18.08.1830).
• BOA. NFS.d. 2908. (H. 1246/M.1830).
• BOA. NFS.d. 2909. (H. 1259/M. 1843).
• Böke, P. (2009). İzmir karantina teşkilatının kuruluşu ve faaliyetleri (1840-1900). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8/18-19, 137-159.
• Çetin, A. (1996). Garb Ocakları. DİA, 13, 382-386.
• Ersoy, B. (1991). İzmir hanları. Atatürk Kültür Merkezi.
• Ersoy, B. (1988). İzmir hanları üzerine bazı tespit ve incelemeler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 32/1-2, s. 95-103.
• Goad, C. E. Plan d'assurance de Smyrne (Smyrna): Turquie: plan, index. Londres: C. E. Goad, 1905, 7. Pafta 114. Ada, Harvard Map Collection. https://nrs.harvard.edu/urn3:FHCL:3746611 (Erişim Tarihi: 29.05.2023).
• Gökmen, E. ve Özdemir, Ö. Y. (2018). Ayniyat defterleri ışığında Aydın Vilayeti’nin idari, iktisadi ve sosyal durumu (1866-1880). Libra Kitap.
• Güler, İ. (2019). Yoldaş. DİA, 3-Ek 2, 674-675.
• Güler, İ. (2008). Bodrum’un Garb Ocakları ile İlişkileri ve İşlevleri: Garb Ocaklarında Bodrumlular”, Osmanlılardan Günümüze Her Yönüyle Uluslararası Bodrum Sempozyumu (24-25 Ekim 2007), (A. Özgiray ve M. A. Erdoğru, Ed.), Müskebi Ofset, 397-414.
• Hasluck, F. W. (1918-1919). The rise of modern Smyrna. The Annual of the British School at Athens. 23, 139–147.
• Heyd, W. (2000). Yakın-Doğu ticaret tarihi, (E. Z. Karal, Çev.), Türk Tarih Kurumu.
• Koloğlu, O. (1986). Garp Ocaklarında Anadolu delikanlıları. Tarih ve Toplum, 33, 35-39.
• Kütükoğlu, M. (1968). XVIII. yüzyılda İngiliz ve Fransız korsanlık hareketlerinin Akdeniz ticareti üzerindeki etkileri. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12, 57-71.
• Kütükoğlu, M. S. (2000). XV ve XVI. asırlarda İzmir kazasının sosyal ve iktisadi yapısı. İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• Le Monde Illustré, 16 Nisan 1870 Element n. 239, s. 246 https://argonnaute.parisnanterre.fr/ark:/14707/a011461226780mPJVZE/a05f83adb6 (Erişim tarihi 03.06.2023)
• Menekşe, M. (2020). Mora Müslümanlarının hazin hikayesi: İsyan, zorunlu göç ve iskân (1821-1832) sürecine genel bakış. Tarih Okulu Dergisi, 55, 784-832.
• Nezihi, R. (2001). İzmir’in Tarihi, (E. Üyepazarcı, Haz.), İzmir Büyükşehir.
• Oikonomides, N. (2005). Literacy in the thirteenth-century Byzantium; an example from Western Asia Minor. Society, Culture and Politics in Byzantium, (E. Zachariadou, Ed.), Ashgate.
• Pınar, İ. (2020). Osmanlı dönemi İzmir planları ve haritaları. İzmir Kalkınma Ajansı.
• Samih, A. (1937). Şimali Afrikada Türkler. I-II. Vakit.
• Strabon. (2005). Geographika Antik Anadolu coğrafyası XII-XIII-XIV. (A. Pekman, Çev.), Arkeoloji ve Sanat.
• The Travels of Ibn Battuta, A.D. 1325-1354, II, (19962). (H.A.R. Gibb, Ed.). Cambridge University.
• Ülker, N. (1974). The rise of Izmir, 1688-1740. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) The University of Michigan.
• Yapıcı, U. (2021). Osmanlı İzmir’inde ticari mekanlar ve ticaret. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ege Üniversitesi.
• Yelbuğa E. (08.01.2023). https://www.35punto.com/1870-cezayir-hani-cezaevi-isyani-le-monde-illustre, (Erişim Tarihi: 29.05.2023)
• Yılmaz, S. (1996). XVI. Lui’nin coğrafyacısından Kemeraltı”, Kebikeç, 4, 65-72.