RUNNING FROM A FRIEND AND TO TAKE REFUGE WITH AN ENEMY: POLITICAL ACTIVITIES OF THE MAMLUK AMÎR QARASUNGUR

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 649 - 674, 24.10.2023

Kazım Uzun

Öz

In the year 1071, the Seljuks, facing the Byzantine army along the plateau stretching to the southeast of Malazgirt (Manzikert), achieved a victory that deeply impacted both Turkish and world history. The Battle of Malazgirt, a cornerstone in the transformation of Anatolia into Turkish homeland, has been the subject of numerous academic studies in various languages up to this day. Nevertheless, it is difficult to say that the studies on this battle in the Russian literature are well known in Turkey. In this context, both the proximity of Russian historiography to the political and cultural legacy of Byzantium and the distance imposed by Soviet historiography on the same heritage have directly influenced the course of studies related to the Battle of Malazgirt and the Seljuk Turks in Russian literature. Similarly, historians from diverse nationalities coexisting under both the imperial and Soviet umbrellas have offered varied perspectives and in-depth analyses on the Battle of Malazgirt, but this situation also created certain tensions and disagreements that had political concerns behind them. This study examines the Battle of Malazgirt and the Seljuk Turks in the light of samples from Russian (and Soviet) historiography, and additionally delves into the debates surrounding the dating of the battle. Starting from an issue related to calendar format, an attempt has been made to pinpoint the exact day of the ultimate conflict. For this purpose, a methodology derived from the studies conducted within the framework of the Locating the Manzikert Battlefield: History and Archaeological Survey Project initiated for the first time in 2020, has been employed, Thus, it is aimed to make an original contribution to what is known about the localization and dating of the battle.

Anahtar Kelimeler

Qarasungur, Muhammad b. Qalawun, The Mamluks, The Ilkhanids, Amîr

DOSTTAN KAÇIP DÜŞMANA SIĞINMAK: MEMLÛK EMÎRİ KARASUNGUR’UN SİYASİ FAALİYETLERİ

Öz

Memlûk siyasal sisteminin kendine özgü yapısı iktidar mücadelelerini teşvik eden bir görüntü arz eder. Dolayısıyla da taht için verilen mücadeleler Memlûk Devleti tarihinin baskın karakteristiği haline gelmiştir. Yine aynı yapının bir özelliği iktidar mücadelelerinin yalnızca taht adaylarını değil, onların da birer mensubu olduğu belli grupları ilgilendiren ve onlar dolayımında gerçekleşen hadiseler oluşudur. Bu bağlamda, 13. yüzyılın sonu ve 14. yüzyılın başındaki gelişmeler tüm Memlûk Devleti tarihi açısından önemli bir dönüm noktasını teşkil eder. Bu dönüm noktasındaki dikkat çekici siyasi figürlerden birisi de Emîr Şemseddin Karasungur’dur. O, Memlûk askerî sistemi içerisinde yetişmiş, yükselmiş ve önemli kademelerde görev yapmış bir devlet adamıdır. Bununla birlikte, siyasi gelişmeler kariyerini şekillendirmiştir ve özellikle Sultan en-Nâsır Muhammed’in üçüncü saltanat dönemi diğer pek çok emirinkine benzer şekilde onun da hayatını etkilemiş ve değiştirmiştir. Ancak Karasungur, bu çoğunluktan farklı olarak Memlûklerin ezeli düşmanı İlhanlılar tarafına geçerek onlara sığınmıştır. Sıradan bir kaçış hikâyesinin öznesi olmanın ötesinde Karasungur Memlûk sultanı aleyhinde girişimlerde bulunmaya çalışarak eylemlerini sürdürmüş, hatta onun durumu zamanın bu iki büyük siyasi unsuru arasında devletlerarası bir mesele haline dönüşmüş ve ilgili bazı hadiselerde etkili unsurlardan biri olmuştur. Bu çalışma Emîr Şemseddin Karasungur’un dikkat çekici siyasi hayatının ortaya konulmasına odaklanmıştır. Bununla birlikte, bu odağın söz konusu dönemde Memlûk Devleti’ndeki iç gelişmeler, iktidar mücadeleleri, Sultan en-Nâsır Muhammed’in özellikle üçüncü saltanat sürecindeki politikaları ve Memlûklerin İlhanlılarla münasebetlerine dair mevcut bilgi birikime katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karasungur, Muhammed b. Kalavun, Memlûkler, İlhanlılar, Emîr

Kaynakça

• Amitai, R. (1990). The remaking of the military elite of Mamlûk Egypt by al-Nâsir Muhammad B. Qalâwûn. Studia Islamica, 72, 145-163.
• Ayaz, F. Y. (2005). Memlükler dönemi vezirlerinden İbnü’s-Sel’ûs (ö. 693/1294). Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 91-122.
• Ayaz, F. Y. (2007). Memlûk-İlhanlı ilişkilerinde bir dönüm noktası: Şakhab Savaşı (702-1303). Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 1-32.
• Baybars el-Mansûrî. (1997). Tuhfetu’l-mulûkiyye fî’d-devleti’t-Turkiyye (Abdülhamid Salih Hamdân, Tah.). Dârü’l-Mısrıyye el-Lübnâniyye.
• Baybars el-Mansûrî. (1998). Zubdetu’l-fikre fî tarîhi’l-hicre (Donald S. Richards, Tah.). Das Arabische Buch.
• Bektaş el-Fâhirî. (2010). Târihu’l-fâhirî (Ömer Abdüsselâm Tedmurî, Tah.). el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Çetin, A. (2009). Memlûk devleti’nin kuzey sınırı. Türk Tarih Kurumu.
• Çetin, A. (2014). Memlûk-Ermeni ilişkilerine genel bir bakış (1250–1375). içinde Tarihte Türkler ve Ermeniler, (Cilt 3, ss. 51-65). Türk Tarih Kurumu.
• Ebû’l-Fidâ. (1997). Tarihu Ebi’l-Fidâ (Cilt 2). (M. Deyyûb, Tah.). Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ebü’l-Fedâil. (1973). Ägypten und Syrien zwischen 1317 und 1341 in der chronik des Mufaddal Ibn Abî al-Faḍâ’il, (en-Nehcü’s-sedîd ve dürrü’l-ferîd fî mâ ba’d tarîhi İbni’l-Âmîd, havâdisu’l-fetre beyne sene 717-741 hicriyye) (Samira Kortantamer, Tah.). Klaus Schwarz Verlag.
• Ebü’l-Fedâil. (1983). en-Nehcü’s-sedîd ve dürrü’l-ferîd fî mâ ba’d tarîhi İbni’l-Âmîd. (E. Blochet, Tah.). içinde Patrologie Orientale (Cilt 14, ss. 211-508/375-672).
• Ebü’l-Fedâil. (1985). en-Nehcü’s-sedîd ve dürrü’l-ferîd fî mâ ba’d tarîhi İbni’l-Âmîd. (E. Blochet, Tah.). içinde Patrologie Orientale. (Cilt 20, ss. 1-267/512-776).
• el-Cezerî. (1998). Havâdisü’z-zaman ve enbâ’uhû ve vefeyâtü’l-ekâbir ve’l-aʿyân min ebnâʾihî (Cilt 1). (Ömer Abdüsselam Tedmurî, Tah.). el-Mektebetü’l-Asriyye.
• el-Halebî. (2018). ed-Dürerü’l-müntehab fî tekmîleti tarihi Haleb (Cilt 4). (Ahmet Fevzî el-Hayb, Tah.). Müessesetü Abd el-Azîz.
• el-Hasan es-Safedî. (2003). Nüzhetü’l-mâlik ve’l-memlûk. (Ömer Abdüsselam Tedmurî, Tah.). el-Mektebetü’l-Asriyye.
• el-Ömerî. (2010). Mesâlikü’l-ebsâr fî memâlik’il-emsâr (Cilt 27). (Kamil Selman el-Cubûrî, Tah.). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• et-Tabbâh, M. R. (1998). İ’lâmü’n-nübelâ bi-târîhi Halebi’ş-şehbâ (Cilt 2). (Muhemmed Kemâl, Tah.). Dârü’l-Kalem.
• Holt, P. M. (1975). The position and power of the Mamlūk sultan. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 38(2), 237-249.
• İbn Battûta. (1987). Rıhletu İbn Battûta, tuhfetu’n-nuzzâr fî garâibi’l-emsâr ve acâibi’l-esfâr. (Muhammed Abdulmun’im el-Aryân, Tah.). Dâru İhyâi’l-Ulûm.
• İbn Habîb. (1982). Tezkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Mansûr ve benih (Cilt 2). (Muhammed Muhammed Emin, Tah.). Matbaatu Merkez Tahkîk et-Turâs.
• İbn Hacer. (1997). ed-Durerü’l-kâmîne fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine (Cilt 3). (Abdülvâris Muhammed Ali, Tah.). Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Kesîr. (2015). el-Bidâye ve’n-nihâye (cilt 15-16). (Komisyon, Tah.). Dâru İbn Kesîr.
• İbn Tagriberdî. (1992). en-Nucûm ez-zâhire fî mulûki Mısr ve’l-Kâhire (Cilt 8). (Muhammed Hüseyin Şemseddin, Tah.). Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Tagriberdi. (2002). el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba’de’l-vâfı (Cilt 9). (Muhammed Muhammed Emîn, Ath.). Dârü’l-Kütüb el-Vesâîk el-Kavmiyye.
• İbnü’d-Devâdârî. (1960). Kenzü’d-dürer ve câmiʿu’l–gurer (Cilt 9). (H. R. Roemer, Tah.). Matbaatu Lecnetu’t-Te’lîf ve’l-Terceme ve’l-Neşr.
• Kanat, C. (1998). Bahrî Memlûkler zamanında hüküm süren Çerkez asıllı bir sultan: Baybars el-Çaşnigîr 1309-1310. Tarih İncelemeleri Dergisi, 13, 97-119.
• Kanat, C. (2000a). Bahrî Memlûkler zamanında sultanlar ve devlet adamlarına düzenlenen bazı suikastlar. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 3, 23-56.
• Kanat, C. (2000b). Gazan Han zamanında Memlûk Devleti’ne iltica eden Uyratlar. Tarih İncelemeleri Dergisi, 15, 105-120.
• Kanat, C. (2019). Ketboğa. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt Ek-2, ss. 47-49). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karatay el-İzzî. (2005). Târîhu mecmû’ en-nevâdîr. (Horst Hein –Muhammed el-Hucerî, Tah.). Klaus Schwarz Verlag.
• Kâşânî. (1391). Tarih-i Olcaytu (Mehîn Hamblî, Tah.). Şirket-i İntişarat-ı İlm ve Ferhengi.
• Kopraman, K. Y. (1987). Mısır Memlûkleri. içinde Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Cilt 6, ss. 433-543). Çağ Yayınları.
• Kortantamer, S. (1993). Bahrî Memlûklar’da üst yönetim mensupları ve aralarındaki ilişkiler. Ege Üniversitesi Yayınları.
• Little, D. P. (1970). An introduction to Mamluk historiography. Klaus Schwarz Verlag.
• Makrîzî. (1939). es-Sulûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk (Cilt 1). (M. M. Ziyâde, Tah.). Matbaatu Lecnetu’t-Te’lîf ve’l-Terceme ve’l-Neşr.
• Makrîzî. (1941, 1958). es-Sulûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk (Cilt 2). (M. M. Ziyâde, Tah.). Matbaatu Lecnetu’t-Te’lîf ve’l-Terceme ve’l-Neşr.
• Makrîzî. (1998). el-Mevaiz ve’l-i’tibar bi-zikri’l-hıtat ve’l-asar (Cilt 3). (Halil Mansûr, Tah.). Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Melville, C. (1996). Sometimes by the sword, sometimes by the dagger: the role of the Ismaʿilis in Mamluk-Mongol relations in the 8th/14th century. içinde Farhad Daftary (Ed.) Medieval Ismaʿili History and Thought (ss. 247–263). Cambridge University Press,
• Nuveyrî. (2004). Nihayetü’l-ereb fî funûni’l-edeb (Cilt 31). (Necîb Mustafa Fevvâz – Hikmet Kaşlî Fevvâz, Tah.). Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Nuveyrî. (2004). Nihayetü’l-ereb fî funûni’l-edeb (Cilt 32). (İ. Şemseddin, Tah.). Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Özbek, S. (2018a). Moğolları durduran Türk sultan Baybars. Berikan Yayınevi.
• Özbek, S. (2018b). Güvercin kanadında gelen haber: ortaçağ Türk-İslâm devletlerinde posta güvercinleri. Gazi Türkiyat, 23, 19-44.
• Safedî. (1998). A’yânü’l-asr ve a’vânü’n-nasr (Cilt 4). (Ali Ebû Zeyd vd. Tah.). Dârü’l-Fikr.
• Safedî. (2000). el-Vâfî bi’l-vefeyât (Cilt 24). (Ahmet el-Arnavût – Turkî Mustafa, Tah.). Dâru İhyâi et-Turâs el-Arabî.
• Sağlam, A. (2017). Suriye’de hâkimiyet mücadelesi, İlhanlılar – Memlûkler (1298-1304). Çamlıca Yayınları.
• Sağlam, A. (2021), en-Nâsır Muhammed devri Memlûk Türk devleti. Türk Tarih Kurumu.
• Stewart, A. D. (2001). The Armenian kingdom and the Mamluks, war and diplomacy during the reigns of Het’um II (1289-1307). Brill.
• Sümer, F. (1969). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, 1-147.
• Uyar, M. (2012). İlhanlı-Memlûk mücadelesinde bir kırılma noktası: Vâdî el-Hazindâr savaşı. içinde International Congress of Asian and North African Studies (ss. 1-8). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Uyar, M. (2016). İlhan Ölceytü’ye verilen Harbende isminin kökeni ve anlamı hakkında yeni bir yaklaşım. Tarih İncelemeleri Dergisi, 31(2), 595-607.
• Uzun, K. (2021). Başlangıcından sultan en-Nâsır Muhammed’in üçüncü saltanatına kadar Memlûk – Altın Orda siyasi ve diplomatik ilişkileri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 36(2), 735-765.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1967). Emîr Çoban Soldoz ve Demirtaş. Belleten, 31(124), 601-646.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti teşkilâtına medhal. Türk Tarih Kurumu.
• Wiet, G. (1963). Un refugié Mamlouk à la cour Mongol de Perse. içinde Mélanges Henri Massé (ss. 388-404). Imprimerie de l’Université.
• Yâkut el-Hamevî. (1990). Mu’cemu’l-buldân (Cilt 5). (Ferîd Abdülaziz el-Cundî, Tah.). Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Yiğit, F. A. (2015). Memlûk-Ermeni münâsebetleri. Gazi Akademik Bakış, 8(16), 171-206.