THE RELATIONSHIP OF THE OTTOMAN QADI WITH THE JANISSARIES IN TERMS OF DUTY AND AUTHORITY

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 9 - 29, 22.04.2024

Abdulkasim Gül

Öz

In the Ottoman Empire, the public officials with the widest range of powers and duties, including the military, were the qadi. Apart from the general functioning of the administration, it is an important point whether the duties and functions of the qadi were used as a means of balancing the provincial powers and placing the military under the responsibility of a non-military official. The purpose of this study is to help understand this situation. There are, of course, various reasons why this study is based on the janissaries. The janissaries were not only the first kapikulu soldiers to be organized, but they were also connected to practices such as devshirme and novice boyhood from their beginnings. The study is mainly based on the duties and powers of the qadi in relation to the janissaries. First of all, the duties of the qadi were listed in detail in order to show how broad they were and which areas they concerned. On the other hand, since the janissary corps underwent a major change after the classical period, this situation was reflected on the duties and powers of qadis. Of course, for the sake of the results, no time limitation was imposed, and the process starting from the classical period until the abolition of the Janissary Corps was discussed. Although the duties and powers of qadis concerning the Janissaries were not subjected to an absolute distinction, the article was classified according to the predominant aspects and divided into four sections. Apart from making evaluations appropriate to the subject in each section, the issue was analyzed in the conclusion and the result of the study was put forward. In addition to the studies on the qadi and janissaries, archival sources, especially the Mühimme Books, were used in the study.

Anahtar Kelimeler

Qadı, janissary, judgement, chief.

OSMANLI DEVLETİ’NDE KADILARIN GÖREV VE YETKİLERİ BAKIMINDAN YENİÇERİLERLE MÜNASEBETİ

Öz

Osmanlı Devleti’nde askerî zümreyi de kapsayacak şekilde en geniş yetki ve görev alanına sahip kamu görevlileri kadılardı. Kadıların görev ve vazifelerinin idarenin genel işleyişi dışında, taşra güçlerinin dengelenmesi ve askerî kesimin bu sınıftan olmayan bir görevli sorumluluğuna verilmesi bakımlarından bir vasıta olarak kullanılıp kullanılmadığı ehemmiyetli bir noktadır. Bu çalışmanın maksadı söz konusu durumun anlaşılabilmesine yardımcı olmaktır. İncelemenin yeniçeriler üzerinden yapılmasının elbette çeşitli sebepleri vardır. Yeniçeriler ilk teşkil edilen kapıkulu askerleri olma yanında devşirme ve acemi oğlanlığı gibi uygulamalarla da başlangıçları itibariyle bağlantılıydı. Çalışma esas olarak kadıların yeniçerilerle alakalı görev ve yetkileri zeminine oturtuldu. Öncelikle kadıların görevleri tafsilatla sıralanarak ne kadar geniş bir zeminde olduğu ve hangi alanları ilgilendirdiği gösterilmek istendi. Diğer taraftan yeniçerilik klasik dönem sonrasında büyük değişime uğradığından bu durumun kadının görev ve yetkilerine yansıması görüldü. Tabii netice alınabilmesi için zaman kısıtlamasına gidilmedi, klasik dönemden başlanarak Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasına kadarki süreç ele alındı. Her ne kadar kadının yeniçerileri ilgilendiren görev ve yetkileri mutlak bir ayrıma tabi tutulmasa da makale, ağırlıklı yönlere göre tasnif edilerek dört kısımda tasnif edildi. Her kısımda mevzuya uygun değerlendirmeler yapılmanın dışında esasen sonuç kısmında mesele tahlil edildi. Makalede kadı ve yeniçeriler üzerine yapılmış çalışmalar dışında, başta Mühimme Defterleri olmak üzere arşiv kaynakları kullanıldı.

Anahtar Kelimeler

Kadı, yeniçeri, yargılama, amir.

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi BAB-I ASAFİ Mühimme Defterleri (MHM.d): 6, 12, 14, 21, 22, 24, 29, 35, 43, 44, 55, 64, 75, 79, 81, 82, 84, 85, 88, 93, 95, 96, 108, 110, 116, 117, 118, 124, 132, 133, 134, 137, 138, 140, 144, 145, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 169, 170, 172, 173, 175, 176, 178, 181, 182, 184, 200, 201, 202, 203, 204, 211, 234. Mühimme Zeyli: 3. Kalebent Defterleri: 14, 16, 43, 44, 927. Ahkam Defterleri: Halep (1), İstanbul (1, 2, 7), Anadolu (7). BAB-I DEFTERİ (D) Yeniçeri Kalemi Evrakları (D.YNÇ): 51, 60, 207. ALİ EMİRİ: Sultan Abdülhamid I, (SABH.I): 10255. Sultan Ahmed III (SAMD): 19549, 19823. Sultan Mahmud I, (SMHD.I): 5287, 17186. Sultan Mustafa III, (SMST.III): 3068, 3355, 5166, 5168, 12351, 16078.
• CEVDET: Askeriye (AS): 1518, 2872, 9959, 23153, 26007, 26685. Dahiliye (DH): 44, 11572. Zaptiye (ZB): 252, 1676, 1858. HATT-I HÜMAYUN (HAT): 24476. İBNÜLEMİN (İE) Şükr ü Şikâyet (ŞKRT): 256, 658. KAMİL KAPECİ DEFTERLER (KK): 70. MALİYEDEN MÜDEVVER DEFTERLER (MAD.d): 18155. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evraklar (TSMA, E): 797/39.
• Kitap, Makale ve Tezler
• Ahmed Vâsıf Efendi, (2017) Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâ’iku’l-Ahbâr. Hazırlayan Hüseyin Sarıkaya. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Altundağ, Ş. (1961). Osmanlılarda Kadıların Salahiyet ve Vazifeleri Hakkında. VI. Türk Tarih Kongresi, 342-354.
• Arık, F. Ş. (1997). Osmanlılarda Kadılık Müessesesi, 1. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 8, 1-71.
• Atalay, İ. O. (2007). Osmanlı Ceza Yargılaması Usulü Hukuku Üzerine Bir Deneme. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XI, 239-272.
• Atmaca, T. (996). 129 Nolu (H.1143-1145 M.1730-1732) Adana Ser’iyye Sicili. (Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Çalışkan, S. (1993). 6/346 Nolu Üsküdar Şer’iyye Sicili. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Çoraman, M. (2011). 280 No’lu Karaman Şeriye Sicili. (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Dıvrak, U. (2012). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çankırı Kazâsı. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ebû Sehl Nu’mân Efendi, (1999). Tedbîrât-ı Pesendîde. Yayına hazırlayan Ali İbrahim Savaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Erdoğdu, İ. (2014). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Taşrada Yargı Uygulamaları: Harput Örneğinde “Hâkimü’ş Şer”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, Cilt: I, Sayı:2, 49-86.
• Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehmed Hân. (1989). Yayına hazırlayan H. İnalcık-M. Oğuz), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gök, İ. (2007). 168 Numaralı Mühimme Defteri (s. 200-376) (1183-1185/1769-1771). (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Gül, A. (2022) Yeniçeriliğin Tarihi, I-II, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Güven, M.A. (2006), 33 Numaralı Konya Ser‘iye Sicili (Değerlendirme ve Transkripsiyon), (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Hafız Hızır İlyas Ağa, (2011). Letâif-i Vekây’-i Enderûniyye. Hazırlayan Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, (2004). Hasan Bey-zâde Târîhi, III. Hazırlayan Şevki Nezihi Aykut. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İpşirli, M. (1998), Osmanlı Devleti’nde Kazaskerlik (XVII. Yüzyıla Kadar), Belleten, LXI/232, 597-699.
• Karacaoğlu, F. (2008). 1765-1768 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (59 Numaralı Konya Şer’iye Siciline Göre). (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kaynak, R. (2001). H.1070-1071(1660-1661) Tarihli 46 Numaralı Ankara Şeri’iyye Sicili, Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Koşar, M. (1998). H. 1155-1156 (M. 1142-1742-1743) Tarihli Bâb-ı Meşihat Şer’iyye Sicilleri Bölümünden Bâb Mahkemesi 182 Nolu Şer’i. (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kul, M. (2011). 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Erzurum Ahkâm Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 1-65). (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kanunnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Âtıf Efendi, nr. 1734. Kavânîn-i Osmaniyân, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T2753.
• Kayakaçan, M. (1998). Osmanlı Devletinden Kadıların İdari Görevleri. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul.
• Mouradgea D’Ohsson, (1790). Tableau Général De l’Empire Ottoman, VII De L’imprimerie De Monsieur,
• Ortaylı, İ. (1976). Osmanlı Kadısının Taşra Yönetimindeki Rolü Üzerine, Amme İdaresi Dergisi, c. 9/1, 95-107.
• Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Ortaylı, İ. (2001). “Kadı”, DİA, c. 24, 69-75.
• Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, II. Kitap, Bâyezid Devri Kanunnâmeleri, (1990). (Hazırlayan Ahmed Akgündüz), İstanbul: FEY Vakfı Yayınları.
• Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, III. Kitap, (1991). Hazırlayan Ahmed Akgündüz. İstanbul: FEY Vakfı Yayınları.
• Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, IX/1 Kitap, I. Ahmed, I. Mustafa ve II. Osman Devirleri Kanunnameleri (1012/1603-1031/1622), (1996). Hazırlayan Ahmed Akgündüz. İstanbul: Osmanlı Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Pul, A. (2008). “Osmanlı Sosyal Hayatı Figüranlarından Arayıcı Esnafı”, Ege Ün. Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XXIII, Sayı: 1, 211-238.
• Pul, A. (2016), Yeniçeri Ocağının 68. Ortası Turnacıbaşılık. Ankara; Gece Kitaplığı Yayınları.
• Sakin, O. (2011). Yeniçeri Ocağı Tarihi ve Yasaları, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Selânikî Mustafa Efendi, (1999). Tarih-i Selânikî, I. Hazırlayan. Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şahin, H. (2006). 7/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H.1078/M.1667), (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Şentop, M. (2002). Osmanlı Devleti’nde Kazaskerlik Kurumu (XVIII. Yüzyıl Sonuna Kadar). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tatar, Ö. (1998). 8 Numaralı Antakya Şer’iyyye Sicili H. 1178-1179/M. 1764-1765. (Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Tataroğlu, Y. (2015). 4 Numaralı Atik Şikâyet Defteri (1665-1670/1075-1081) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Topçular Kâtibi Abdüllkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi, I, (Metin ve Tahlil), (2003). Yayına Hazırlayan Ziya Yılmazer, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Toroser, T. (2011). Kavanin-i Yeniçeriyan (Yeniçeri Kanunları), İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Uluçay, Ç. (1965). 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul: Berksoy Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Teşkilatında Kapıkulu Ocakları, I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Üsküdarî Abdullah Efendi, (2017). Vakı‘at-ı Ruz-merre, I. Cild. Hazırlayan. Muzaffer Doğan. İstanbul: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Yaşar, A. (1995). Topkapı Sarayı Kütüphanesi Koğuşlar 888 Numaralı Mühimme Defteri (1a-260a Tahlil ve Transkript), (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.