TAHAR BEN JELLOUN’UN “ÜLKEMDE” YAPITINA GÖSTERGEBİLİMSEL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 249 - 270, 22.04.2024

Esma Sönmez Öz , Kamil İşeri

Öz

Fransız Yazınının önemli yazarlarından Fas asıllı Tahar Ben Jelloun’un “Ülkemde” adlı yapıtı, 1960’lı yıllarda Fransa’dan kendi ülkesine göç etmek isteyen Muhammed adlı karakterin yaşamının betimlendiği önemli eserlerden biridir. Yaşamı boyunca kendi kültürü ile yaşadığı toplumun değerleri arasında kalan Muhammed, köyünde ailesine ev yapmak için ülkesine dönmek istemektedir. Fransız ve Arap toplumu arasında sıkışıp kalan Muhammed’in yaşamını konu alan “Ülkemde” yapıtı, metni bir anlam bütünü olarak görüp kabul eden göstergebilimsel çözümleme yönteminin metin çözümlemede önerdiği araçlar kullanılarak çözümlenmiştir. Öncülüğünü Saussure’ün yaptığı birçok kuramcının katkı sağladığı ve son olarak da Rus biçimcilerin çalışmalarını temel alarak Yapısal Anlambilim (Sémantique Structurale) adlı yapıtıyla Greimas’ın Göstergebilim kuramı yazınsal eleştiri yöntemleri arasında kabul edilmektedir. Göstergebilimsel çözümlemede metinler anlamsal katmanlardan oluşmakta; derinden yüzeye 3 katman belirlenerek derin-yüzey yapı biçiminde ele almaktadır: Derin yapıda temel düzey ve anlatı düzeyi, yüzey yapıda ise söylemsel düzey incelenmektedir. Bununla birlikte dile bir dizge olarak bakan göstergebilimsel çalışmalar, dilsel göstergenin gösterilen ile gönderge arasındaki ilişkiye dayanır. Çalışmada Greimas’ın göstergebilimin temel ilkelerinden yararlanılarak çözümleme yapılmıştır. Bu bakış açısıyla çalışmanın söylemsel düzeyinde “Ülkemde” yapıtında yer alan kişi ve kişilerin eylem alanları yer ve zaman ögeleri çözümlenmiştir. Anlatısal sözdizimde eyleyenler şeması ve anlatı izlencesi; temel düzeyde de göstergebilimsel dörtgen kullanılarak metin çözümlenmiştir. Bu bağlamda göstergebilimin metin çözümlemeye sunduğu araçlar kullanılarak “Ülkemde” yapıtının anlam evrenine girilmekte ve böylelikle bütünceyi oluşturan metnin yüzeyinden derinine doğru üretim koşulları göstergebilimsel çözümleme yöntemi ile ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göstergebilim, Metin Çözümleme, Anlatı

A SEMIOTIC APPROACH TO TAHAR BEN JELLOUN’S “A PALACE IN THE OLD VILLAGE”

Öz

“A Palace in the Old Village” by Tahar Ben Jelloun, a Moroccan- origin writer, who is regarded as one of the important figures in Franch Literature, is an important work that depicts the life of a character named Muhammed, who wanted to immigrate from France to his own country in the 1960s. Muhammed, who is caught between his own culture and the values of the society he lives in, wants to return to his country to build a house for his family in his village. The work “A Palace in the Old Village”, which is about the life Muhammed, caught between French and Arab society, was analyzed using the tools suggested by the semiotic analysis method, which considers the text as the unity of explicit and implicit meaning and accepts it also as a unit of analysis. Greimas’ Semiotic Theory, developed through his work called Structural Semantics (Sémantique Structurale), which has been contributed to by many theorists including Saussure, and was based on the work of Russian formalists, is accepted as one of the widely used literary criticism methods. In semiotic analysis, texts consist of semantic layers. Semiotic analysis identifies three layers in texts, from the deep to the surface, and examines them in terms of meaning using deep and surface structure analyses. Semiotics analyzes the basic level and the narrative level in the deep structure, and the discursive level in the surface structure. However, semiotic studies that considers language as a system are based on the relationship between the linguistic sign and the referent. The approach of the study is based on the basic principles of Greimas’ semiotics. From this point of view, at the discursive level of the study, the place and time elements of the person and the action areas the people in the structure of “A Palace in the Old Village” are analyzed. The actant schema and narrative curriculum are analyzed using narrative syntax, while the semiotic quadrilateral is used to examine the basic level of meaning. In this context, the semantic universe of the work “A Palace in the Old Village” is interpreted by using the tools that semiotics offers to the text analysis, and thus, the production conditions from the surface of the text that make up the corpus are revealed with the semiotic analysis method.

Anahtar Kelimeler

Semiotics, Text Analysis, Narration

Kaynakça

• Ben Jelloun, T.(2011). Ülkemde (Çev. F. Gönül Akgerman). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Bertrand, D. (2000). Précis de sémiotique littéraire. Paris: Editions Nathan.
• Deely, J.(1990). Basics of Semiotics. Bloomington: Indiana University Press.
• Everaert-Desmedt, N. (2000). Sémiotique du récit. Bruxelles: Editions De Boeck Université
• Floch, J. M. (1990). Sémiotique, marketing et communication sous les signes, les stratégies. Paris: Presses Universitaires de France.
• Greimas, A. J. (1966). Sémantique Structurale, Paris: Larouss.
• Greimas, A. J., Courtés., J. (1979). Sémiotique dictionnaire raisonné de la théorie du langage. Paris: Classiques Hachette.
• Guiraud, P. (1994). Göstergebilim. (Çev. Mehmet Yalçın). Ankara: İmge Kitabevi.
• Günay, V. D. (2002). Göstergebilim Yazıları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Günay, V. D. (2013). Metin bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Güneş, A. (2012). “Koca Nine ile Tilki Masalının Göstergebilimsel Çözümlemesi”. Erciyes İletişim Dergisi. 2 (4). 39-52.
• İşeri, K. (2000). “Yolcu İle Yılan” adlı masalın göstergebilimsel çözümlemesi. Ana Dili Dergisi. 18. 12-27.
• İşeri, K.(2008). Ömer Seyfettin'in Yüz Akı Öyküsünün Göstergebilimsel Çözümlemesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 5(3). 117-139.
• Kıran, Z. (1999). Sözceleme ve göstergebilim. Dilbilim araştırmaları. 93-99.
• Kıran, Z., Eziler Kıran, A. (2010). Dilbilime giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kıran, Z., Kıran, A. (2011). Yazınsal okuma süreçleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Rifat, M. (2005). XX. Yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları 1. Tarihçe ve eleştirel düşünceler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rifat, M. (2005). XX. Yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları 2. Temel metinler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rifat, M. (2009). Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Rifat, M. (2011). Homo semioticus ve genel göstergebilim sorunları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sinan, A. T., Demir, S. (2011). İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarındaki anlatısal metinlerin yapı özellikleri ve programa uygunluğu. Turkish Studies. 6(3), 1149-1167.
• Uçan, H. (2002). Yazınsal eleştiri ve göstergebilim. İstanbul: Perşembe Kitapları.
• Uzdu-Yıldız, F., Çapan Tekin, S., Tülü, T. (2018). Sabahattin Kudret Aksal’ın “Hovarda” adlı öyküsüne yönelik göstergebilimsel bir çözümleme. Uluslararası sosyal araştırmalar dergisi. 11. 189-198.
• Uzdu-Yıldız, F. (2019). Mai ve Siyah romanının göstergebilimsel çözümlemesi. Söylem filoloji dergisi. 4 (2). 254- 281.
• Yücel, T. (2008). Yapısalcılık. İstanbul: Can Sanat Yayınları.