ALMAN HUKUKUNDA VE TÜRK HUKUKUNDA HAYVANLARIN KORUNMASININ KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 1047 - 1102, 29.11.2023

Dilara Akben

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1375617

Öz

Makalemizde hayvanların korunması konusunda önce Almanya’da sonra Türkiye’de; hayvan hakları kavramının tarihçesi, gelişimi ve ilgili yasal düzenlemeler incelenmiştir. Sonunda ise iki ülkenin hukukunda hayvanların korunması karşılaştırılmıştır. Hayvanların korunması konusuna karşılaştırmalı hukuk yoluyla yeni bir bakış açısı kazandırılması amaçlanmıştır. Hukuk var olduğundan itibaren toplumun davranış ve inançlarını sınırlandırdığı ve yansıttığı için hayvan kimliğinin ve varlığının yasal temellere dayanması hayvanların korunmasında çok önemlidir. Alman hukukunda hayvanlara sui generis bir kategori oluşturulmuştur ve eşya sayılmadığı kabul edilmiştir ancak aksine bir kanuni düzenleme bulunmadığı takdirde hayvanlara eşyalara dair hükümlerin uygulanacağının düzenlenmiş olması, eşya kabul edilmeyişi göstermelik hale getirmektedir. Türk hukukunda hayvanlar hakkında özel kanun hükümleri uygulanmaktadır, eşya olarak değerlendirilmemektedirler ancak mevzuatta bu konuda açık bir düzenleme olmadığından eşyalara uygulanan hükümler kıyas yoluyla uygulanmaktadır. Günümüz hukuk sistemlerinde genel olarak kabul edildiği üzere, Almanya ve Türkiye’de de hayvanlara eziyet çektirme gibi davranışlar, kabul gören yerleşik hayvan kullanım pratiklerinin dışına çıkarıldığında hukuka aykırı kabul edilmektedir. Hayvanlardan kazanç sağlanan; yemek, eğlence, giyim veya deney gibi sektörlerdeki kullanım biçimleri acıya ve ölüme sebebiyet verse bile hukuka uygun kabul edilmektedir. Kanaatimce her iki ülkede de hayvanların korunması ile ilgili mevzuat, hayvanlara özel bir hukuki kişilik kazandırılmasının ardından yeniden düzenlenmelidir.

Anahtar Kelimeler

Hayvan, Hayvan hakları, Hayvanların korunması, Almanya, Türkiye

Teşekkür

Bu çalışma, Özyeğin Üniversitesi Alman Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından organize edilen makale yarışmasında 3. olarak dereceye girmiş makalemin geliştirilmiş halidir. Makalenin hazırlanmasına değerli görüşleriyle destek ve yol gösterici olan Sayın Hocam Prof. Dr. Dr. h. c. Yener Ünver’e teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Kitap & Makaleler :
• Akbulut, Onur/Çobanoğlu, Nesrin: “Türk Hukukunda Hayvanların Korunmasına İlişkin Yasal Mevzuat ve Bu Mevzuata Göre Hayvanların Hukuki Durumları”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 36, 2020, s. 1-37.
• Aksoy-Dursun, Sanem: Eşya Kavramı, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Antalya, Osman Gökhan: Eşya Hukuku Cilt: 1, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2021.
• Arluke, Arnold/Sanders, Clinton: Regarding Animals, 1. Baskı, Temple University Press, Philadelphia 1996.
• Atasoy, Sevil: “İlk Darbe”, İstanbul Barosu Dergisi, Hayvanlara Hukuki Yaklaşım Özel Sayı 8, 2008, s. 13-18, (İlk Darbe).
• Atladı, Ramazan Barış/Kaplan, Mahmut: “Gürültüye Neden Olma Suçu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, Cilt 21, Özel Sayı, 2019. s. 627-654.
• Ayan, Mehmet: Eşya Hukuku, C. II, 9. Baskı, Ankara 2016.
• Aygörmez-Uğurlubay, Gülsün Ayhan: Çevreye Karşı Suçlar, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2015.
• Aygün-Eşitli, Ezgi: “Hukuka Aykırı Hayvan Deneyleri”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2012, s. 16-24.
• Aykul, Ömer: Ekolojik Hukuk (Eko - Hukuk) & Çevre Hukuku, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2021.
• Babayiğit, Yasemin: Hayvan Hakları Hukuku, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• Baş, Eylem: “Hayvanın Kötü Muamelelere Karşı Ceza Hukuku Vasıtasıyla Korunması Halinde Mağdurun Tespiti”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2021, s. 1-16.
• Başpınar, Veysel: “Eşya Hukuku Bakımından Hayvanların Hukukî Durumu”, 1926’dan Günümüze Türk İsviçre Medeni Hukuku, Medeni Kanun’un ve Borçlar Kanunu’nun 90. Yılı Uluslararası Sempozyumu, Yetkin Yayınları, İstanbul, 2016.
• Bilgin-Yüce, Melek: Eşya Hukuku Pratik Çalışmaları, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Braun, Bruce/Castree, Noel: Remaking Reality: Nature At The Millenium, 1. Baskı, Routledge, Oxford 1998.
• Cevizci, Ahmet: Felsefe Sözlüğü, 1. Baskı, Paradigma Yayınları, İstanbul 1999.
• Ceylan, Ebru (Editörler: Murat Batı, Zekiye Özen İnci): “Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hayvan Bulunduranın Sorumluluğunun Değerlendirilmesi”, Hayvanlar ve Hukuk, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023, s. 56.
• Chareix, Fabien: “L’animal, entre personne et chose”, Revue de Synthèse, Cilt 120, Sayı 4, 1999, s. 511-544.
• Cin, Onursal: “Yerel ve Uluslararası Metinlerde İnsan Üzerinde Deney”, I. Türk - Alman Tıp Hukuku Sempozyumu (11-12 Kasım 2005), Kamu Hukuku Arşivi, Cilt 8, Sayı 2, Diyarbakır 2005.
• Cumalıoğlu, Emre: “Medeni Hukukta Hayvan Hakları ve Hayvanlar Üzerindeki Hak”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan Özel Sayısı, 2017, s. 573-610.
• Çelebi, Özgün: “Kişi ve Eşya Ayrımı Bağlamında Hayvanların Hukuki Statüsü”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Cilt 76, Sayı 2, 2018, s. 559-622.
• Demogue, René: “La Notion De Sujet De Droit”, Revue Trimestrielle De Droit Civil, 1. Baskı, Dalloz, Paris 1909.
• Dönmez, Burcu: “Hayvanlara Yönelik İşlenen Suçlar”, Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e Armağan, Ekim 2013, s. 903-925.
• Dural, Mustafa/Sarı, Fuat: Türk Özel Hukuku Cilt I Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri, 14. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2019.
• Dursun, Selman/Sokullu-Akıncı, Füsun: Viktimoloji (Mağdurbilim), 3. Baskı, Beta Basım Yayın, İstanbul 2016.
• Eisele, Jörg: Strafrecht Besonderer Teil I, 6. Baskı, Kohlhammer, Stutgart 2012.
• Erdem, Mustafa Ruhan/Öztürk, Bahri: Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, 22. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Ertan, Birol: “Hayvan Hakları ve Türkiye”, Prof. Dr. Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları: 25, Ankara 2001, s. 393-416.
• Ertaş, Şeref: Çevre Hukuku ve Hayvan Hakları Hukuku, 1. Baskı, İleri Yayınları, İstanbul 2012.
• Evans, Erin: “Constitutional Inclusion Of Animal Rights In Germany And Switzerland: How Did Animal Protection Become An Issue Of National Importance?”, Society & Animals, Cilt 18, Sayı 3, 2010, s. 231-250.
• Favre, David: “Living Property: A New Status For Animals Within The Legal System”, Marquette Law Review, Cilt 93, Sayı 3, 2010, s. 1021-1070.
• Francione, Gary L.: Hayvan Haklarına Giriş - Çocuğunuz Mu Köpeğiniz Mi?, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2022.
• Grimm, Herwig/Otterstedt, Carola vd.: Das Tier an sich: Disziplinenübergreifende Perspektiven für neue Wege im wissenschaftsbasierten Tierschutz, 1. Baskı, Vandenhoeck&Ruprecht, Göttingen 2012.
• Hakeri, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 19. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2021, (Genel Hükümler).
• Hakeri, Hakan: “Ceza Hukukunda Önemsiz Hareketler”, Türk Barolar Birliği Dergisi, Sayı 69, 2007, (Önemsiz Hareketler).
• Hakeri, Hakan: İlaç Hukuku, 1. Baskı, Astana Yayınları, Ankara 2018, (İlaç).
• Hakeri, Hakan: Tıp Hukuku Cilt - II, 25. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022, (Tıp Hukuku).
• Heinrich, Bernd (çev. Hakan Hakeri, Yener Ünver, Veli Özer Özbek, Özlem Yenerer Çakmut, Barış Erman, Koray Doğan, Ramazan Barış Atladı, Pınar Bacaksız, İlker Tepe): Ceza Hukuku Genel Kısım-I, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2014.
• Honsell, Heinrich/Vogt, Nedim Peter/Geiser, Thomas vd.: Zivilgesetzbuch II: Art. 457-977 ZGB (Basler Kommentar), 5. Baskı, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Münih 2015.
• İçel, Kayıhan/Sokullu-Akıncı, Füsun/Özgenç, İzzet/Sözüer, Adem/ Mahmutoğlu, F. Selami/Ünver, Yener: Yaptırım Teorisi 3. Kitap, 2. Baskı, Beta Basım Yayın, İstanbul 2002, (Yaptırım).
• Kaya, İdris Güven: “İsmail Bin Abdullah’ın Oniki Hayvanlı Türk Takvimi”, Turkish Studies, Cilt 7, Sayı 2, 2012, s. 15-34.
• Keskin-Orhan, Merve: Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2020.
• Klug, Ulrich (Editörler: Paul Bockelmann, Wilhelm Gallas): “Sozialkongruenz Und Sozialadäquanz İm Strafrechtssystem”, Festschrift Für Eberhard Schmidt Zum 70. Geburtstag, Vandenhoeck & Ruprecht İn Göttingen Verlage, Bonn 1969.
• Koçhisarlıoğlu, Cengiz/Söğütlü-Erişgin, Özlem: “Hayvanın Hukuki Konumu The Legal Status Of Animal”, Yaşar Üniversitesi E - Dergisi, Cilt 8, Sayı Özel, 2013, s.1691-1724.
• Kolektif: Kanuni Sultan Süleyman-Avrupa Fatihi, Sancak Yayınları, İstanbul 2020.
• Köybaşı, Serkan: “Yeni Bir Anayasal Hak Öznesi Olarak Hayvan - I” Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt 7, Sayı 13, 2018, s. 103-156.
• Larenz, Karl: Rechtsperson und subjektives Recht: zur Wandlung der Rechtsgrundbegriffe, 6. Cilt, Junker und Dünnhaupt, Berlin 1935.
• Nart, Serdar (Editörler: Murat Batı, Zekiye Özen İnci): “Karşılaştırmalı Hukukta Hayvanların Hukuki Niteliği”, Hayvanlar ve Hukuk, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023, (Karşılaştırmalı Hukuk).
• Nart, Serdar: “Ev ve Süs Hayvanlarının Konuttan Tahliye Edilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, 2020, s. 123-170, (Tahliye).
• Nattrass, Kate M.: ““. . . und die tiere” Constitutional Protection For Germany’s Animals”, Animal Law Review At Lewis & Clark Law School, Cilt 10, Sayı 283, Michigan 2004, s. 283-312.
• Niven, Charles D.: History Of The Humane Movement, 1. Baskı, Johnson Publications, London 1967.
• Oğuzman, M. Kemal/Seliçi, Özer/Oktay-Özdemir, Saibe: Eşya Hukuku Kısaltılmış Ders Kitabı, 5. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2022.
• Orhan, Uğur: “Cezaları Ağırlaştırmak Caydırıcılığı Artırır Mı?”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 156, 2021, s. 63-85.
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 13. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Özen-İnci, Zekiye: “Güncel Gelişmeler Işığında Türkiye’de Hayvanların Ceza Hukuku Bakımından Korunması”, İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2019, s. 1-24, (Güncel).
• Özen-İnci, Zekiye (Editörler: Murat Batı, Zekiye Özen İnci): “Hayvanlar Lehine Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali - Alman Yargı Kararları ve Öğretisi Çerçevesinde Teorik Bir Tartışma”, Hayvanlar ve Hukuk, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023, (Hayvanlar).
• Öztürk, Esra: Klinik İlaç Araştırmalarında Hukuki Sorumluluk, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2013.
• Polat, Oğuz: Adli Psikolojiye Giriş, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2020, (Adli Psikoloji).
• Polat, Oğuz: Şiddet, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2021.
• Proctor, Robert N.: The Nazi War On Cancer, 1. Baskı, Princeton University Press, Princeton 1999.
• Sarıcık, Murat: “III. Murad Devrinden Hayvan Haklarıyla İlgili Bir Ferman”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kuruluşunun 700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı, Sayı 6, 1999, s. 69-78.
• Scheffler, Uwe/Ünver, Yener: Sanat ve Ceza Hukuku Cilt: 2, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Schmid, Jörg/Hürlimann-Kaup, Bettina: Sachenrecht, 3. Baskı, Schulthess Verlag, Zürich 2009.
• Schmahmann, David R./Polacheck, Lori J.: “The Case Against Animal Rights”, Boston College Environmental Affairs Law Review, Cilt 22, Sayı 4, 1995, s. 747-781.
• Schopenhauer, Arthur: Über Die Grundlage Der Moral, 22. Baskı, Felix Meiner Verlag, Hamburg 1840.
• Siegert, Jasper: “Die Wirkweite des Staatsziels Tierschutz – Art. 20a GG in Theorie und Praxis”, Studentische Zeitschrift für Rechtswissenschaft Heidelberg Wissenschaft Online, eISSN 2629-7132, Sayı 2, 2022, s. 243-272.
• Singer, Peter (çev. Hayrullah Doğan): Hayvan Özgürleşmesi, 1. Baskı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2005.
• Sinmez, Çağrı Çağlar: “Dünyada ve Türkiye’de Hayvan Haklarının Mevcut Anayasal Konumu”, Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, 2022, s. 51-57.
• Sungurbey, İsmet: Öldürttüğümüz Hayvan Dostlarımız Biz İnsanları Bağışlayanız. Hayvan Hakları Bir İnsanlık Kitabı,1. Baskı, T.C. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1999.
• Şenpolat, Ahmet Kemal: “Hayvanlara Eziyet Daha Ne Kadar Kabahatler Kanunu Kapsamında Kalmalı?”, İstanbul Barosu Dergisi, Hayvan Haklarına Hukuki Yaklaşım Özel Sayısı, Sayı 8, 2008, s. 33-49.
• Tavşancıl-Kalafatoğlu, Deniz (Editörler: Herdem Belen, İsmail Altay): “Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu ve Hayvan Hakları”, Borçlar Kanunu Genel Hükümler Konferansları II, Prof. Dr. İsmet Sungurbey’e Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2014.
• Temiz-Gül, Yağmur (Editörler: Murat Batı, Zekiye Özen İnci): “7332 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la Getirilen Dava Şartı ve Adli Cezalar Üzerine Değerlendirmeler”, Hayvanlar ve Hukuk, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023, s. 646-666.
• Toroslu, Nevzat: Cürümlerin Tasnifi Bakımından Suçun Hukuki Konusu, 1. Baskı, Ankara 1970.
• Tuncer-Kazancı, İdil (Editörler: Murat Batı, Zekiye Özen İnci): “Hayvanın Hukuki Niteliği Çerçevesinde Ev Hayvanlarının Haczedilemezliği”, Hayvanlar ve Hukuk, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023.
• Uran-Murphy, Peri: “Hayvanların Anayasal Çerçevede Korunması”, The Journal of Academic Social Science, Yıl 7, Sayı 88, 2019, s. 252-275.
• Uyumaz, Alper: “Bir Hukuk Sorunsalı Olarak Güncel Gelişmeler Işığında Türkiye’de Hayvan Hakları” , Gazi Üniversitesi (Ankara Hacıbayram Veli Üniversitesi) Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 3, 2016, s. 133-184.
• Ünver, Yener/Hakeri, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku Cilt III, 20. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2023, (Ceza Muhakemesi).
• Ünver, Yener/Nuhoğlu, Ayşe: Federal Almanya Çevre Ceza Hukuku, 1. Baskı, Beta Basım Yayın, Ankara 1999, (Almanya).
• Ünver, Yener: “İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Sağlık Hukuku Sempozyumu, İstanbul 2007, (Marmara).
• Ünver, Yener: Ceza Hukukuyla Korunması Amaçlanan Hukuksal Değer, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2003, (Hukuksal Değer).
• Yenisey, Feridun/Plagemann, Gottfried: Alman Ceza Kanunu (Strafgesetzbuch) (StGB), 2. Baskı, İstanbul 2015.
• Yılmaz, Halil: “Hayvan Haklarına Bakış”, Türk Barolar Birliği Dergisi, Sayı 62, 2006, s. 212-229.
• Zevkliler, Aydın/Acabey, M. Beşir/Gökyayla, K. Emre: Zevkliler Medeni Hukuk, 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2003.
• Tezler :
• Bakalım, Türkan Nil: “Hayvan Hakları”, Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022.
• Elektronik Kaynaklar :
• https://adlisicil.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/29032023141410adalet_ist-2022cal%C4%B1sma100kapakl%C4%B1.pdf (Erişim Tarihi: 20.09.2023)
• https://cites.org/eng/disc/parties/chronolo.php (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://crueltyfreeinternational.org/monkey-experiments-max-planck-institute-germany (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://im.baden-wuerttemberg.de/de/sicherheit/polizei/praevention/kampfhundeverordnung (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/666/kurbanlik-hayvani-elektrik-veya-narkozla-bayiltarak-kesmek-caiz-midir (Erişim Tarihi: 17.04.2023)
• https://lexetius.com/StGB/360,14 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://lexetius.com/StGB/360,9 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.aa.com.tr/tr/gundem/barinaktaki-kopeklerin-belediye-ekiplerince-olume-terk-edilmeye-calisildigi-iddia-edildi/2376659 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.aa.com.tr/tr/gundem/osmanlida-hayvan-haklari-tarihi-belgelerde/2300146 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.aa.com.tr/tr/kultur/dikkat-kopek-var-filmi-hayvan-haklarina-dikkati-cekecek/2703228 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.anayasa.gov.tr/tr/haberler/norm-denetimi-basin-duyurulari/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-kurumunu-duzenleyen-kuralin-iptali/ (Erişim Tarihi: 20.09.2023)
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-42862766 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-60019725 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.bmuv.de/en/themen/natur-biologische-vielfalt-arten/artenschutz/internationaler-artenschutz/bern-convention (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
• https://www.bmuv.de/en/topics/nature-species-protection/nature-and-biological-diversity/international-biological-diversity/ramsar-convention (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
• https://www.bmuv.de/en/topics/nature-species-protection/nature-and-biological-diversity/international-biological-diversity/the-united-nations-convention-on-biological-diversity (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
• https://www.cms.int/en/parties-range-states (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list (Erişim Tarihi: 19.07.2023)
• https://www.gazeteduvar.com.tr/kumluca-belediyesinin-boga-guresinde-yarali-hayvani-gurestirdiler-haber-1578310 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://gesetze.berlin.de/bsbe/document/jlr-HuStGBEpP2 (Erişim Tarihi: 17.09.2023)
• https://www.gesetze-im-internet.de/stgb/ (Erişim Tarihi: 20.09.2023)
• https://www.gesetze-im-internet.de/tierschg/BJNR012770972.html (Erişim Tarihi: 17.09.2023)
• https://www.haberturk.com/izmir-haberleri/100976941-kopege-cinsel-istismara-1-5-yil-hapis (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.haytap.org/tr/haytapn-sirk-gercei-le-lgili-ksa-filmi (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.haytap.org/tr/manifestomuz (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/hayvanlari-koruma-dernegine-horoz-dovusu-baskini-42245091 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://im.baden-wuerttemberg.de/fileadmin/redaktion/m-im/intern/dateien/pdf/Kampfhundeverordnung.pdf (Erişim Tarihi: 17.09.2023)
• https://im.baden-wuerttemberg.de/de/sicherheit/polizei/praevention/kampfhundeverordnung (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.kreiszeitung.de/lokales/diepholz/diepholz-ort28581/bekommen-gewalt-gegen-tiere-diepholzer-veterinaeramt-soll-verstaerkung-92046974.html (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.mfa.gov.tr/birlesmis-milletler-cevre-programi.tr.mfa (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.mfa.gov.tr/data/DISPOLITIKA/Anlasmalar.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
• https://www.nau.ch/people/tv-serien/militante-veganerin-kampft-bei-dsds-fur-tierrechte-66423507 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.peta.de/neuigkeiten/tierrechte-tierschutz-universitaet-bremen/ (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/07/20040701.htm (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.sivildusun.net/avrupada-hayvan-haklari-tarih-seridi/#:~:text=1969%20avrupa%20konseyi%20hayvan%20nakliyat%c4%b1%20genelgesini%20yay%c4%b1nlar.&text=1972%20almanya%20hayvanlar%c4%b1%20koruma%20yasas%c4%b1,ko%c5%9fullar%c4%b1yla%20ilgili%20ilk%20 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.spiegel.de/panorama/justiz/pferderipper-sadisten-auf-der-weide-a-d2481de3-4cba-4a50-ac4a-0f78742de6b2 (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.star.com.tr/cumartesi/hayvana-siddetin-psikolojisi-haber-1356666/ (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.tagesschau.de/investigativ/report-mainz/illegales-schaechten-101.html (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.tierschutzbund.de/organisation/ueber-uns/ (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www.wearethehippies.com/almanyada-bir-sirk-canli-hayvanlarin-yerine-3d-hologramlar-kullaniyor/ (Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss132.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2023)
• Mahkeme Kararları :
• AG Kassel, T. 5.10.1990 - NStZ 1991, 443 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• AYM, T. 1.6.2023 E. 2022/120, K. 2023/107 (Lexpera, Erişim Tarihi: 20.09.2023)
• AYM, T. 24.3.2022 E. 2021/97, K. 2022/367332 (Legalbank, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• BVerfG, T. 24.02.1971 - 1 BvR 435/68 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 20.09.2023)
• BVerfG, T. 6.7.1999 - 2 BvF 3/90, Rn. 140 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 11.07.2023)
• BVerfG, T. 12.10.2010 - 2 Bvf 1/07 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• BVerfG, T. 15.1.2002 - 1 Bvr 1783/99 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, T. 18.03.2021 E. 2020/2998, K. 2021/528 (Legalbank, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• OVG Hamburg, T. 15.6.1995 – Bs II 262/95 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• VG Göttingen, T. 19.5.2010 - 1 A 288/08 (Beck-Online, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• Yarg. 2. CD., T. 21.9.2022 E. 2021/1614, K. 2022/15219 (Lexpera, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• Yarg. 7. CD., T. 1.11.2022 E. 2022/7591, K. 2022/15289 (Lexpera, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• Yarg. HGK, T. 18.1.2022 E. 2017/3018, K. 2022/6 (Lexpera, Erişim Tarihi: 09.07.2023)
• Raporlar :
• Atasoy, Sevil: “Hayvanları Koruma Kanunu’nun Türk Ceza Kanunu Kapsamına Alınması Teklifine İlişkin Olarak Adalet Bakanlığı Yüksek Makamına Sunulmak Üzere Hazırlanan Bilimsel Rapor”, İstanbul 2009, (Atasoy Rapor).
• Tarım ve Balıkçılık Başkanlığı: Hayvan Hakları, Hayvanların Korunması ve Refahı Raporu, T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, Ankara 2011.
• TBMM: Hayvan Haklarının Korunması ile Hayvanlara Eziyet ve Kötü Muamelelerin Önlenmesi İçin Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Raporu, Yasama Dönemi 27, Yasama Yılı 3, Sıra Sayısı 132, Ekim 2019. https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss132.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2023).