HACI BEKTAŞ VELÎ SONRASINDA BEKTAŞÎLİĞİN OLUŞUM VE GELİŞİMİ

Yıl 2021, , 491 - 510, 31.12.2021

Harun Yıldız

https://doi.org/10.21054/deuifd.1051856

Öz

Hacı Bektaş Velî’den sonra dergâhında yetişen sûfîler, Balım Sultan’ın ortaya koyduğu yenilik ve düzenlemelerden dolayı iki ana zümreye ayrılmışlardır. Bu tarihsel ayrışmada Hacı Bektaş Velî’nin evlenip evlenmediği meselesi, önemli bir rol oynamaktadır. Hacı Bektaş Velî’nin takipçilerinin bir kısmı, onun mücerret, yani bekar olarak vefat ettiğini; diğer bir kısmı ise, “Fatma Nuriye (Kadıncık Ana)” ile evlendiğini ileri sürerler. İlk görüşü benimseyenler, mücerret kol olan “Babagânlar/Babalar”; diğer görüşü benimseyenler ise, “Çelebiler” yani “Dedegânlar”dır. Bektaşî geleneği içerisinde Çelebiler, Hacı Bektaş Velî soyundan geldikleri düşüncesiyle “bel evlâdı”; Babagânlar ise, onun soyundan gelmeyip Hacı Bektaş Velî’nin yol ve ilkelerini takip etmeye verdikleri önem nedeniyle “yol evlâdı” olarak adlandırılırlar. Bu ayrım, mücerretlik erkânının uygulanmaya başlamasıyla birlikte daha da netleşmiştir. Bu noktada bu bildiride bu tartışmalar ekseninde Hacı Bektaş Velî sonrasında Bektaşîliğin teşekkül ve gelişimi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede öncelikle, Hacı Bektaş Velî’nin arkasından tarikatın ikinci pîri olarak kabul edilen Balım Sultan’a kadar geçen süreç üzerinde durulacaktır. Arkasından, Balım Sultan ve dönemi ile Balım Sultan’dan günümüze yaşanan gelişmeler ana hatlarıyla ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Velî, Balım Sultan, Çelebiler, Babagânlar

Kaynakça

• Çakmak, Yalçın, Sultanın Kızılbaşları II. Abdülhamid Dönemi Alevi Algısı ve Siyaseti, İstanbul: İletişim Yay., 2019.
• Engin, Refik, Trakya ve Balkanlarda Bektaşîlik ve Bektaşî Sürekleri, Malberg, Almanya: Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü Yay., 2014.
• Es’ad Efendi, Mehmed, Üss-i Zafer, Haz. Mehmet Arslan, İstanbul: Kitabevi Yay., 2005.
• Faroqhi, Suraiya, Anadolu’da Bektaşilik, Çev. Nasuh Barın, İstanbul: Simurg Yay., 2003.
• Faroqhi, Suraiya, “XVI-XVIII. Yüzyıllarda Orta Anadolu’da Şeyh Aileleri”, Yol Dergisi, 22, (2003), 75-87.
• Fığlalı, E. Ruhi, Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yay., 2006.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Vilâyet-nâme Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1995.
• Gündoğdu, Cengiz, Hacı Bektâş-ı Velî Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Yeni Bir Yaklaşım, Ankara: Aktif Yay., 2007.
• Hamzaj, İlir, Sâlih Niyâzî Dedebaba Hacı Bektaş Velî Dergâhı Son Postnişîni, İstanbul: Revak Kitabevi Yay., 2019.
• Hasluck, Frederick W., Bektaşîlik Tetkikleri, Çev. Ragıp Hulusi, Sad. Kamil Akarsu, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 2000.
• Işık, Zekeriya, Şeyhler ve Şahlar Osmanlı Toplumunda Devlet-Tarikat İlişkilerinin Gelişim ve Değişim Süreçleri, Konya: Çizgi Kitabevi Yay., 2015.
• İbn es-Serrâc, Muhammed b. Ali, Tuffâhu’l-Ervâh ve Miftâhu’l-İrbâh, Haz. Nejdet Gürkan, M. Necmettin Bardakçı, M. Saffet Sarıkaya, İstanbul: Kitap Yay., 2015.
• Karakaşzâde Ömer Efendi, Nûru’l-Hüdâ Limen İhtedâ, Dersaâdet: Tasvîr-i Efkâr Mat., 1286.
• Kiel, Machiel, “Sarı Saltuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2009, 36/ 147-150.