A Risālah Attributed to Aziz Mahmud Hudāyī Hulāsa-i Iʿtikādāt and Its Firaq Section

Yıl 2024, , 35 - 60, 28.06.2024

Ramazan Tarik , Ali Durmuş

https://doi.org/10.21054/deuifd.1453142

Öz

Some political-faith issues that took place among Muslims after the death of the Prophet Mohammad triggered the rapid sectarianization of the Islamic Ummah. The religious views of these sects and their relations with each other have been in the interest of authors since the early periods and they have written various works about these sects. A significant part of the authors in question aimed to base and spread the beliefs of the sect they belonged to, and they aimed to reject the views of other sects. Thus, from the early periods onwards, basic works on sectarian literature began to be written and the foundations of the science of History of Islamic Sects ere laid. Thus, sectarian writing was passed down from generation to generation and extended to the Ottoman period. The work called Hulāsa-i Iʿtikādāt, which is the subject of our study and was written in the Ottoman Empire, is one of these works. This works, a copy of which is in the Istanbul Metropolitan Municipality Ataturk Library, draws attention because it is partly a genre of sectarian literature. Therefore, in this study, it is aimed to research and present the author, subject, content, purpose and especially the division of the sects within it and the classification methodology of the work in question, which has been waiting to be discovered and studied on dusty library shelves for centuries. In addition, it is aimed to transcribe the part of the work in question and present it to researchers working in the field.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Ottoman Empire, Aziz Mahmud Hudāyī, Hulāsa-i Iʿtikādāt, Islamic Faith, Makālāt.

Aziz Mahmud Hüdâyî’ye Atfedilen Bir Risâle Hulâsa-i İʿtikâdât ve Fırak Bölümü

Öz

Hz. Peygamber’in vefatından sonra müslümanlar arasında cereyan eden bazı siyasî-itikadî meseleler, İslâm ümmetinin hızlı bir şekilde mezhepleşmesini tetiklemiştir. Bu mezheplerin itikadî görüşleri ve birbirleriyle olan ilişkileri ise ilk dönemlerden itibaren müelliflerin ilgi alanına girmiş ve bu fırkalara dair çeşitli eserler kaleme almışlardır. Söz konusu müelliflerin önemli bir kısmı ait oldukları mezhebin itikadî kabullerini temellendirme ve yayma amacı gütmüşlerdir, diğer fırkaların görüşlerini ise reddetme amacı gütmüşlerdir. Böylece ilk dönemlerden itibaren fırak edebiyatına dair temel klasikler kaleme alınmaya başlamış ve İslâm Mezhepleri Tarihi ilminin temelleri atılmıştır. Böylece fırak yazıcılığı nesilden nesile aktarılagelerek Osmanlı dönemine dek uzanmıştır. Çalışmamıza konu olan ve Osmanlı Devleti’nde kaleme alınan Hulâsa-i iʿtikâdât adlı eser de bu çalışmalardan biridir. Bir nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığında yer alan bu eserin kısmen fırak edebiyatına dair bir tür olması hasebiyle dikkat çekmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, asırlarca tozlu kütüphane raflarında keşfedilmeyi ve çalışılmayı bekleyen söz konusu eserin müellifi, konusu, muhtevası, amacı, özellikle de içerisinde yer alan fırkaların taksimi ve tasnif metodolojisinin araştırılarak ortaya konulması hedeflenmiştir. Ayrıca söz konusu eserin fırak kısmının transkript edilerek sahada çalışmalar yapan araştırmacıların ilgisine sunulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi, Osmanlı Devleti, Aziz Mahmud Hüdâyî, Hulâsa-i iʿtikâdât, İslâm İtikadı, Makâlât.

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. “Sedreddinzâde Şirvânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Atâi, Nev’î-zâde. Hadâiku’l-hakaik fî tekmîleti’ş-şekâyık. 2 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1268.
• Aydınlı, Osman. Osmanlı’dan Cumhuriyete İslâm Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı. Ankara: Hitit Kitap Yayınevi, 2008.
• Azîz Mahmûd Hüdâyî. Hulâsa-i İʿtikâdât. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu, 885.
• Bursalı, Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. haz. Ali Fikri Yavuz ve İsmail Özen. 4 cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Dârimî. Sünen. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1987.
• Ebrekân, İbn Mahlûf. İslâm’da Fırkalar. haz. Ali Durmuş. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023. Ebû Dâvûd. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• el-Âmidî, Seyfüddîn. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. 5 cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2002.
• eş-Şirvânî, Sedreddinzâde. Tercümânü’l-Ümem. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Dâru’l-Mesnevî, 258/7.
• Gömbeyaz, Kadir. İslâm Literatüründe İtikadi Fırka Tasnifleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Ata. Beyrut: Dârü’-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1990.
• İbn Mâce. Sünen. Delhi: el-Matbaatü’n-Nizamî, 1905.
• İmam Muhammed. el-Âsâr. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2021.
• Katip Çelebi. Fezleke. 2 cilt. İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası, 1287.
• Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/435-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kaya, Mahmut. “Meşşâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/393-396. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Kaya, Mahmut. “Revâkıyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/24-26. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Olguner, Fahrettin. “Eflâtun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/469-476. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sahhaf Nuri. Külliyât-ı Hüdâyî. İstanbul: Muhib Matbaası, 1287.
• Tirmizî. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Uludağ, Süleyman. “İşrâkıyye (Tasavvuf)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yaʿkûb b. Abdüllâtîf. İslâm Mezhepleri ve Kelâmı. haz. Halil İbrahim Bulut v.d. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Aziz Mahmud Hüdâyî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.