İSHAK HOCASI AHMED GÜZELHİSÂRÎ'NİN HAYATI, ESERLERİ VE EDEBİ KİŞİLİĞİ

Yıl 2014, , 73 - 98, 07.06.2014

Nesrin Sofuoğlu

https://doi.org/10.21054/deuifd.394294

Öz

İshak Hocası Ahmed Güzelhisârî, XVII. yüzyılın ikinci yarısı ile XVIII. yy.ın başlarında yaşamış âlim ve hattat olarak meşhur bir kişidir. İshak Hocası özellikle hüsn-i hat sanatı ile astronomi, belâgât, kelâm gibi ilimlerde meşhur bir şahsiyettir. Ona asıl şöhretini kazandıran eseri ise, Zemahşerî'nin eserinden tercüme ettiği “Aksa'l-İreb Fî Tercemeti Mukaddimeti’l-Edeb” isimli Arapça-Türkçe lügattir. Bütün bunların yanında aynı zamanda edebî yönü de bulunan İshak Hocası’nın bu kabiliyetine Türk-İslam edebiyatı kaynaklarında neredeyse hiç değinilmemiştir. Bu sebeple bu makalede İshak Hocası gibi çok yönlü ve başarılı bir şahsiyetin şairliğinin de ilim âlemine tanıtılması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, öncelikle tarihi ve edebî kaynaklardan hareketle İshak Hocası’nın hayatı ele alınacaktır. Daha sonra İshak Hocası’nın özellikle Vahdet-nâme-i Âlem-engîz mesnevîsinden hareketle edebi şahsiyeti hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

İshak Hocası Ahmed, Türk-İslam Edebiyatı, Vahdet-nâme

Kaynakça

• Ahıshalı, Recep, “Râmi Mehmed Paşa”, TDVİA., Cilt: XXXIV, İstanbul 2007.
• Ahmet Rıfat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye, Keygar Neşr., Cilt: I-VII, Ankara 2004.
• Ali Hilmi Dağıstânî, Fihristü'l-kütübi't-Türkiyye el-mevcûde bi'l-Kütübhâneti'l-Hidiviyye, Matbaa-i Osmaniye, Kahire 1888.
• Alparslan, Ali, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1999.
• Atlansoy, Kadir, Bursa Şâirleri-Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri-, Asa Kitabevi, Bursa 1998.
• Atsız, M. Nihal, “İshak Hocası veyâ Ahmed Rızâî”, Türk Ansiklopedisi, MEB Yay., Cilt: I-XX, Ankara 1972.
• Ayan, Hüseyin ve diğerleri, “XVII. Yüzyıl Dîvân Nazım ve Nesri”, Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klasikleri-Tarih-Antoloji- Ansiklopedi, Cilt: I-XIV, İstanbul 1987.
• Cevrî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, Atatürk Üniv. Bas., Erzurum 1981.
• Aydın, Ömer, Türk Kelam Bilginleri, İnsan Yay., İstanbul 2004. Banarlı, Nihad Sami, Resimli Türk Edebîyatı Tarihi, MEB Yay, Cilt: I-II, İstanbul 1997.
• Bilkan, Ali Fuat, Hayrî-nâme'ye Göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Düşünce Hayatı, Akçağ Yay., Ankara 2002.
• Blochet, Edgar, Catalogue des Manuscrits Turcs de la Bibliotheque Nationale, Paris 1933.
• Danışman, Zuhuri, Koçi Bey Risâlesi, Kült. ve Turz. Bak. Yay., Ankara 1985.
• Dâru'l-Hilâfeti'l-Âliye, İlmiye Sâlnâmesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334.
• Erdoğan, Kenan, Niyâzî- i Mısrî Dîvânı, Ankara 2008
• Ergun, Sadeddin Nüzhet, “Ahmed (İshak Hocası)”, Türk Şâirleri, Cilt: I-III, İstanbul 1936.
• Ergün, Mustafa, “Medreselerde Okutulan Dersler Ve Ders Kitapları”, A.K.Ü. Anadolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Afyon 1996, İnternet Erişimi: http://www.egitim.aku.edu.tr/moders.htm, tarih: 22.09.2013.
• Es'ad, Bahçe-i Safâ-Endûz, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü Nr. 185.
• Genç, İlhan, “Mevlevî Edebiyatı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ege Üniv. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt: VII, İzmir 1993.
• Örneklerle Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Klâsik Dönem), Kanyılmaz Matbaası, İzmir 2010.
• Gibb, E.J.Winkinson, Osmanlı Şiir Tarihi-I-II, (Terc. Ali Çavuşoğlu), Akçağ Yay., Ankara 1999.
• Gülgen, Hicabi, “Kentin Bir Sınır Alanı Olarak Bursa Mezarlıkları”, Bursa Şehri’nin Gelişmesi ve Kentsel Planlama Kültürü, Haz. Yusuf Oğuzoğlu, Gaye Kitabevi, İstanbul 2008.
• Hâfız Refi’, Vahdet-nâme-Ahmed Efendi el-Meşhûr bi-İshak Hâcesi-, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1302.
• Heyet, Fihrisü’l-mahtûtâti’t-Türkiyyeti’l-‘Osmâniyyeti, el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-‘âmmeti li’l-kitāb, Kâhire 1992.
• İbrahim Râkım Efendi, Vâkıât-ı Pir-i Rûşen-Zamîr Hazret-i Mısrî, Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir Bl. Yz. nr. 792 .
• İhsanoğlu, Ekmeleddin ve diğerleri, Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, IRCICA, Cilt: I-II, İstanbul 1997.
• İpekten, Haluk, Nâilî Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yay., Ankara 2007.
• Nef'î, Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yay., Ankara 1996.
• Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kült. ve Turz. Bak. Yay., Ankara 1988.
• İshak Hocası Ahmed, Vahdet-nâme-i Âlem-engîz, Nuruosmâniye Kütüphanesi, Nr. 2649.
• İsmail Beliğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefât-ı Dânişverân -Târih-i Burusa-, Bursa 1302.
• Nühbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr, Haz. Abdülkerim Abdülkadiroğlu, AKMB, Ankara 1999.
• Kaplan, Mehmet, Hayriyye-i Nâbî, TDK Yay., Ankara 1995.
• Kara, Mustafa, Niyazi-i Mısrî, Ankara 1994.
• Kortan Tamer, Tunca, Nev'izâde Atâyî ve Hamse'si, İzmir 1997.
• Kösoğlu, Nevzat, “Onyedinci Yüzyıl-Tarih-”, Başlangıcından Günümüze kadar Büyük Türk Klâsikleri Tarih-Antoloji-Ansiklopedi, Ötüken-Söğüt Yay., Cilt: I-XIV, İstanbul 1987.
• Kurnaz, Cemal, TATÇI, Mustafa, Ümmî Sinân, Hayatı ve Şiirleri, Akçağ Yay., Ankara 1998.
• Limnili Şeyh Abdi-i Siyâhî, Limni'de Sürgün Bir Velî-Niyâzî-i Mısrî'nin Hatıraları-, İstanbul 2010.
• Mehmed Sirâceddin, Mecmu’a-i Şu’arâ ve Tezkire-i Üdebâ, Haz. Mehmed Arslan, Sivas 1994.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî, Haz. Nuri Akbayar, Cilt: I-VI, İstanbul 1996.
• Mehmed Tâhir, Aydın Vilâyetine Mensûb Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihin ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli, Keşişiyân Matbaası, İzmir 1324.
• Bursalı, Aydın Vilâyetine Mensûb Meşâyih, Ulemâ, Şuarâ, Müverrihin ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli, Haz. M. Akif Erdoğdu, Akademi Kitabevi, İzmir 1994.
• Osmanlı Müellifleri, Bizim Büro Yay., Cilt: I-III, Ankara 2000.
• Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şu'arâ, İstanbul 1290.
• Mecmû'atü't-Terâcim, İSAM Kütüphanesi M00108 nolu mikrofilm. Mengi, Mine, Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, AKMB, Ankara 1991.
• Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 2009.
• Muslu, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf [18. Yüzyıl], İnsan Yay., İstanbul 2003.
• Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü'l-Âsâr min Fevâ'idi'l-Eş'âr) İnceleme-Metin-İndeks, Haz. Pervin Çapan, AKMB, Ankara 2005.
• Müstekım-Zâde, Süleymân Sa’deddîn Efendi, Tuhfetü’l-Hattâtîn, Devlet Matbaası, İstanbul 1928.
• Öngören, Reşat, “İshak Hocası”, TDVİA, Cilt: XXII, İstanbul 2000.
• Özkaynak, Kemal, Aydın Şairleri ve Müellifleri, Türk Ocakları Aydın Şubesi Yay., Aydın 1944.
• Rado, Şevket, Türk Hattatları-XV. Yüzyıldan Günümüze Kadar Gelmiş Ünlü Hattatların Hayatları ve Yazılarından Örnekler-, Tifdruk Matbaacılık, İstanbul 1984.
• Râmiz, Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ'sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük, Haz. Sadık Erdem, AKMB, Ankara 1994.
• Sâlim Efendi, Tezkiretü'ş-Şu'arâ, Haz. Adnan İnce, AKMB, Ankara 2005.
• Serin, Muhittin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Neşr., İstanbul 1999.
• Sevgi, Ahmed ve diğerleri, “İshak Hocası Ahmed Efendi”, Ali Cânip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, Sözler Bas., İstanbul 1996.
• Sofuoğlu, Nesrin, İshak Hocası Ahmed Vahdet-nâme-i Âlem-engîz İnceleme-Metin, DEÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2012.
• Şanal, Mustafa, “Osmanlı Devleti’nde Medreselerde Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış”, Erciyes Üniv. SBE Dergisi, S. 14 Yıl: 2003/1, Kayseri 2003.
• Şeyh Mehmed Şemseddin Mısrî, Dildâr-ı Şemsî (Niyâzî-i Mısrî İzinde Bir Ömür Seyahat), Haz. Mustafa Kara - Yusuf Kabakçı, İstanbul 2010.
• Şeyhî Mehmed Efendi, Şakâik-ı Nu’mâniye ve Zeylleri -Vekayiü’l-Fudalâ-,Haz. Abdükadir Özcan, Cilt: I_V, İstanbul 1989.
• Tatçı, Mustafa, Burc-ı Belâda Bir Merd-i Hudâ Niyâzî-i Mısrî, İstanbul 2011.
• Tuman, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî-Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri-, Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, Cilt: I-II, Ankara 2001.
• Ulucan, Mehmet, “Niyâzî-i Mısrî'nin Şiirlerinde Varlık Anlayışı”, Fırat Üniv. SBE Dergisi, S. 1, Cilt: 19, ss. 31-41, Elazığ 2009.
• Ünver, İsmail, Neşâtî, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1986.
• Üzümeri, M. Ekrem ve diğerleri, “İshak Hocası Ahmed”, Türkiye Ansiklopedisi, Ankara 1956.
• Yöntem, Ali Cânip, “İshak Hocası Ahmed Efendi”, Hayat Mecmuası, S. 67, Cilt: III, Ankara 1928.