MU’TEZİLE KELÂMINDA BİR HAK EDİŞ OLARAK İVAZIN İLAHÎ VE İNSANÎ YÖNÜ

Yıl 2018, , 101 - 138, 04.08.2018

Hüseyin Maraz

https://doi.org/10.21054/deuifd.450903

Cited By: 1

Öz

Elem, insanoğlunun idrak ettiği ve şahit olduğu bir duygudur. Öyle ki insan
dünyada, sebepleri farklı birçok acı ve felakete tanık olmaktadır. İlahi
kaynaklı hastalık, sakatlık, musibetlerin yanı sıra hemcinsinin etkin olduğu
zulüm ve haksızlıklara da maruz kalmaktadır. Kuşkusuz bütün bunların adli ilahî
gereği bir karşılığı olmalıdır. Elemleri iyi yapan bu bedel, Mu’tezile
teolojisinde ivaz olarak ifade edilmektedir. Kulun Allah üzerinde veya kulun
kul üzerinde bir hakkı olarak ivaz, Mu’tezilî düşüncede Allah’a tazmini vacip
olan bir fiildir. Zulüm ve elemin bedelinin ödenmesi ve yapılan kötülüğün
kimsenin yanına kar kalmaması, kötülüğün ontolojik, bireysel ve sosyolojik
varlığına dair makul bir izahtır. 

Anahtar Kelimeler

Mu’tezile, Adalet, Zulüm, Elem, İvaz

THE DIVINE AND HUMAN ASPECTS OF ‘IVAD AS A DESERVE IN MU’TAZILITE THEOLOGY

Öz

Pain is an emotion that
mankind perceives and witnesses. To such an extent that mankind in this world
is exposed to grief and calamities which stem from various reasons. Through
divinely sourced illnesses, disabilities, and tribulations, man is
ontologically exposed to pain. From another perspective, man is obliged to live
through the injustice and oppression that his fellow humans participate in. Due
to divine justice there must be a compensation for all this. This concept which
provides a justification for pain is called ivaz
in Mu’tazilite thought. Ivaz is
defined as the right of a servant towards Allah or towards other servants of
Allah. In Mu’tazilite thought, compensation for pain is condered an obligation
on Allah. The recompensation of injustice and pain, and the manifestation of
justice is a logical explanation for the ontological, individual, and
sociological existence of evil.

Anahtar Kelimeler

Mu’tazila, Justice, Injustice, Pain, Ivad/Compensation

Kaynakça

• Arslan, Hulusi. Mu’tezile’ye Göre İyilik ve Kötülük-Husün ve Kubuh Problemi. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2000.
• Askerî, Ebu Hilâl el-Hasen b. Abdillah b. Sehl. el-Furuku’l-Luğaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim, Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekafe, 1997.
• Avn, Faysal Bedir. El-Usûlu’l-Hamseti’l-Mensûbî-İla‘l-Kâdî-Abdilcabbar b. Ahmed el-Esedî el-Ebâdî. Kuveyt: 1998.
• Aytepe, Mahsum. Kâdî Abdulcebbar’da Lütuf Teorisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Bahrânî, Meysem b. Ali b. Meysem. Kavâidu’l-Merâm fî-İlmi’l-Kelâm. thk. Seyyid Ahmed el-Huseynî, Tahran: 1905.
• Bedevî, Abdurrahman. Mezahibu’l-İslâmiyyîn. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1998.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb. Kitabu’l-Hayevan. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: 1965.
• Carullah, Zühdî. el-Mu’tezile. Beyrut: 1974.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. “Zlm”. Mu’cemu’l-Ta’rîfat. thk. Muhammed Sıddık el-Minşavî, , Kahire: Dâru’l-Fazıle 2004.
• Çelebi, İlyas. “İvaz”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 23: 488-490. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebu’l Bekâ el-Kefevî, Eyyub b. Musa el-Huseynî. “Zlm”. el-Külliyyat. thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. el-Kitabu’l-Lum’a fi’r-Red’ ehli’z-Zeyği ve’l-Bid’. thk. Khamuda Gurabe, London: 1955.
• Halil b. Ahmed el-Ferâhidî. “Avz”. Kitâbu’l-Ayn. thk. Abdülhamid Hendâvî. 3: 255. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2003.
• Hanefî, Hasan. Mine’l-Akîde ila’s-Sevra. Beyrut: 1988.
• Hayyât, Ebu’l-Huseyn Abdurrahîm b. Muhammed b. Osman el-Mu’tezilî. Kitabu’l-İntisâr alâ-İbni’r-Ravendi’l-Mulhid. thk. H. S. Nyberg, Beyrut: 1993.