Non-Muslims in Cyprus According to the Jizye Accounting Book No. D.CMH.d. 27300 dated H.1249/M.1833

Yıl 2021, , 7 - 48, 15.06.2021

Adem Çalışkan

https://doi.org/10.21054/deuifd.780207

Öz

This study aims to contribute to the literature on the amount of tax paid by non-Muslims living on the island to the Ottoman State according to the Cyprus Cizye Accounting Book No H.1249 / M.1833 dated D.CMH. After the Ottomans conquered Cyprus in 1571, they collected tax on non-Muslims living here. As a matter of fact, according to the reviewed tax accounting book, non-Muslims living on the island paid their jizya in terms of âlâ, evsât and edna and this tax was collected from a total of 21,039 people in the aforementioned year. Accordingly, the probable capitation tax to be collected from non-Muslims is 636,628 kurus. In addition, it is important that the non-Muslims on the island pay the taxpayer taxes mostly in the very class, showing that they are economically well off. As a matter of fact, the Cyprus Temettuat Book dated 1833 shows that non-Muslims living in Cyprus are in a better situation than Muslims in terms of agriculture and trade. Also, according to the examined book, it was determined that non-Muslims lived in all the counties of Cyprus.

Anahtar Kelimeler

Jizya, Ottoman

H.1249/M.1833 Tarihli D.CMH.d.27300 Numaralı Cizye Muhasebe Defterine Göre Kıbrıs’ta Gayrimüslimler

Öz

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı'nda bulunan H.1249/M.1833 Tarihli D.CMH.d.27300 Numaralı Kıbrıs Cizye Muhasebe Defteri’ne göre Ada’da yaşayan gayrimüslimlerin Osmanlı Devleti’ne ödedikleri cizye vergisi miktarı hakkında literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Osmanlı 1571 yılında Kıbrıs’ı fethettikten hemen sonra burada yaşayan gayrimüslimlerden cizye vergisi tahsil etmiştir. Nitekim incelenen cizye muhasebe defterine göre Ada’da yaşayan gayrimüslimler cizyelerini âlâ, evsât ve ednâ olarak ödemiş ve mezkûr yılda toplam 21.039 kişiden bu vergi tahsili geçekleşmiştir. Buna göre gayrimüslimlerden tahsil edilmesi muhtemel cizye vergisi 636.628 kuruştur. Ada’daki gayrimüslimlerin cizye vergisini çoğunlukla âlâ sınıfında ödemesi ekonomik olarak iyi durumda olduklarını göstermesi açsından önemlidir. Nitekim 1833 Tarihli Kıbrıs Temettuât Defteri de Kıbrıs’ta yaşayan gayrimüslimlerin tarım ve ticaret açısından Müslümanlara göre daha iyi durumda olduklarını göstermektedir. Ayrıca incelenen deftere göre gayrimüslimlerin Kıbrıs’ın bütün kazalarında yaşadıkları da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gayrimüslim, Kıbrıs, Osmanlı, Cizye

Kaynakça

• Cizye Muhasebesi Kalemi Defteri KK.d.D.CMH.d.27300, 9 Şaban 1249/ 22 Aralık 1833
• Akkaya, Mustafa. “XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Kıbrıs’ın Nüfusu”. Tarihte Kıbrıs I, ed. Osman Köse, 429-438.İstanbul: D9KUZ10BE5, I.Basım,2017.
• Akyel, Salih. “Kıbrıs Adası Nüfus Defterlerine Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Karpaz Kazasının Nüfus ve Toplum Yapısı”. Tarihte Kıbrıs I, ed. Osman Köse. 439-457. İstanbul: D9KUZ10BE5, I. Basım, 2017.
• Akyol, Salih ve Olçay, Ebru, “1847 Tarihli Kıbrıs Nüfus Defterine Göre Değirmenlik Kazasındaki Gayrimüslim Nüfus Yapısı’’, Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi 8/39 ( Ağustos 2015), 263-270.
• Alasya, Halil Fikret. “KIBRIS / 4. Bölüm: İngiliz İşgali ve İdaresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/380-383. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Altınöz, İsmail. “Osmanlı Döneminde Kıbrıs Çingeneleri”. Tarihte Kıbrıs I, ed. Osman Köse. 563-571. İstanbul:D9KUZ10BE5, 2017.
• Bakışçı Nihal, “1572 Tarihli Kıbrıs Tahrir Defteri ile 1833 Tarihli Temettuat Defteri Karşılaştırılması: Vadili Köyü Örneği”. Tarihte Kıbrıs I, ed. Osman Köse.247-259. İstanbul:D9KUZ10BE5,2017.
• Balyemez, Mehmet. “Kıbrıs Sorununda Dönüm Noktası; Eoka Saldırıları ( 1 Nisan 1955) (İngiliz Arşiv Belgeleri Işığında)”. Tarihin Peşinde‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Sayı: 25 (2021) 249-169.
• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2017.
• Belgelerle Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs. İstanbul: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Yayın No: 9, 2020
• Çalışkan, Adem. “Kıbrıs’ta Yaşanan Asayiş Olayları Ve Ermeni Komitelerinin Faaliyetleri (1799-1896)”. Özgün Tarih Araştırmaları-1. ed. Ayşe Erkmen. 141-183. iksad publishing house 2021.
• Çelik, Cemil. “Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs'ta Kıtlık ve Çözüm Yolları (1869- 1874)”. Cedrus, Cilt:2, (2014), 497-525.
• Çetinay, Şenay, Sadettin, Güler, Çoşgun, Selma, Güngöroğlu, Cumhur, Doğal. “Aşılı Keçiboynuzu (Ceratoniasiliqua L.) Ağaçlarının Meyve ve Tohum Özellikleri, Bakımından Karşılaştırılması (Köprülü Kanyon Milli Parkı Örneği)”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 17/1 (2013), 64-69
• Çevikel, Nuri. Kıbrıs Akdeniz’de Bir Osmanlı Adası. İstanbul: 47 Numara, 2006.
• Çiçek, Kemal. “Osmanlı Dönemi/Kıbrıs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 25/374-380. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Çoruh, Haydar. “Moralı Korsanların Kıbrıs Çevresindeki Faaliyetleri (1821- 1828)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 61 (2018), 297-312.
• Demiryürek, Mehmet ve Yazar, Hakan. “Kıbrıs’ta İngiltere Konsolosluğu (1700-1800)”. Belleten 81/290 (2017), 89-134.
• Demiryürek, Mehmet. “İngiliz İdaresindeki Kıbrıslı Türkleri İngilizce ile İmtihanı”. XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı Varşova-Polanya 25-28 Eylül 2018. ed.Abide Doğan, Rasim Özyürek vd. 785-798.
• Meteksan Matbaacılık ve Teknik Sanayi Ticaret A.Ş, 2018.
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükûd)”. Turkish Studies 6/1 (Winter 2011), 965-984.
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs Şeriye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul’un İaşesinde Kıbrıs’ın Rolü 1750 1800”. 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi (İstanbul: Türk ve Dünya Kültüründe 2009), 2012, 447-470.
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs’ta Modern Belediye Teşkilatının Doğuşu (1868-1876)”. Belleten, 84/301 (2020), 1115-1142.
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs’ta Salgın Hastalıklar ve Hastalıklarla Mücadele (1878 1908)”. 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi 2002, 1299-1320.
• Demiryürek, Mehmet. “Osmanlı Dönemi’nde Kıbrıs’ta Cüzzam Hastalığı ve Miskinler Çiftliği’nin Kuruluşu (1829-1878)”. 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi 20-24 Mayıs 2008 Bildiri Kitabı 1 Cilt. 357-362. ed. Ayşegül Demirhan Erdemir vd. Konya 2008.
• Dinç Güven ve Çelik, Cemil. “Osmanlı Dönemi Kıbrıs Su Vakıfları (1571-1878)”. Mediterranean Journal of Humanities I2/1 (2012), 37-59.
• Dinç, Güven. “1821 Yılında Kıbrıs’ta Yaşanan Gelişmeler ve Emvâl-ı Metrûke”, Tarihte Kıbrıs I, ed. Osman Köse. 393-404. İstanbul:D9KUZ10BE5,2017.
• Dinç, Güven. “Kıbrıs’ta İhtidâ Hareketleri (1800-1878)” bilig 243/84 (Kış 2018), 243-271.
• Dündar, Recep ve Aydın, Mesut. “3924 Nolu Cizye Defterine Göre Kıbrıs Eyaleti Baf ve Kukla Kazalarında Gayrimüslimler (H.1061/M.1650-51)”. Türklük Bilimi Araştırmaları 31 (Bahar 2012),77-98.
• Dündar, Recep. “Kıbrıs’ın Fethi ve İskânı”. Osmanlı. ed. Hasan Celal Güzel, Güler Eren, 4/632-648. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Dündar, Recep. “H. 1269 (1852-1853) Tarihli Kıbrıs Cizye Muhasebe Defteri”. Zeitschriftfürdie Welt der Türken Journal of World of TurksZfWT 4/2 (2012), 99-122.
• Dündar, Recep. “H. 1271 (1854-1855) Tarihli Kıbrıs Cizye Muhasebe Defteri”. Turkish Studies, 11/11 (Summer 2016),53-76.
• Dündar, Recep. “Kıbrıs’ın Fethi”. Türkler. ed. Celal Güzel, Kemal Çiçek vd. 9/667-678. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitapevi Yayınları, 2001.
• Erdoğru, M. Akif. Kıbrıs Yahudileri (1580-1640). Kafalı Armağanı, Armağan Kitaplar 1, Yay. Koordinatörü
• Saadettin Gömeç. 478-481. Ankara: Akçağ Yayınları 400, 2002.
• Erdoğru, M. Akif. “1572 Yılında Kıbrıs’ın Baf Bölgesinde Nüfus ve Tarımsal Üretim”. XVII. Türk Tarih Kongresi, 2018, 1365-1375.
• Erdoğru, M. Akif. “Kıbrıs Adası’nın Fethinde Konya ve Çevresinin Rolü”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 5 Konya Özel Sayısı, (Kış 2008), 131-140.
• Erdoğru, M. Akif. “Kıbrıs Türk İdaresine Nasıl Girdi, Bir Fetih ve Tarihçiler”. OTAM 44 (Güz 2018), 341-349.
• Erdoğru, M. Akif. “Osmanlı İdaresinde Mağosa (1571-1600)”. CİEPO 17. Sempozyumu. XVII. Sempozyumu Bildirileri. Trabzon:18-23 Eylül 2006, 451-457.
• Erkal, Mehmet. “Cizye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 8/42-45, Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Gökçe, Turan. “1572-73 yıllarında Kıbrıs'ta Sürgün Edilmek Üzere İskân Edilen Aileler”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 3/2 (1999), 9-74.
• Göyünç, Nejat. “Hane”,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 15/552-553, Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Güler, Ümit. “17. ve 18. Yüzyıl Kıbrıs Şer‘i Mahkemeleri ve Şer‘iyye Sicillerine Bir Bakış”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 1/2 (2017), 136-150.
• Güler, Ümit. “Osmanlı Kıbrıs’ında Müslim- Gayrimüslim İlişkileri (17. ve 18. Yüzyıl)”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 3/2 (Aralık 2018),149-175.
• Hakeri, Bener Hakkı. Başlangıcından 1878’edek Kıbrıs Tarihi. Kıbrıs: K.K.T.C Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları,1993.
• İnalcık, Halil. “Osmanlılarda Cizye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 8/45-48, Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Kara, Adem. “19. Yüzyılda Lefkoşa, Limasol Ve Baf Kalelerinde Osmanlı Askeri Gücü”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 2 Kıbrıs Özel Sayısı-II (Temmuz-Aralık 2013), 15-42.
• Kaynakları ile Osmanlı Coğrafyası Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayın No: 8, 2020.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlı Devleti’nde Cizye (Tanzimat’a Kadar)”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 16/3 (Temmuz 1987),54-58.
• Kenanoğlu, M. Macit. Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları, Gözden geçirilmiş ve Genişletilmiş IV. Baskı, 2017.
• Kılıç, Orhan. “Salgın Hastalıkların Osmanlı Vergi Düzenine Etkisi”. İzmir Demokrasi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi (İzmir, 25-27 Nisan 2019), ed. Mustafa Öztürk, Ayşe Değerli, 371-384. İzmir 2019.
• Kocaoğlu, Burak. Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi. Ankara: Berikan, 2018.
• Koçak, Zülfiye "1691 Tarihli Cizye Defterine Göre Pertek, Mazgirt, Çemişgezek ve Sağman Kazaları", OTAM, 41 /Bahar, s.191-218.
• Köse, Osman. “18. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de Ticaret ve Güvenlik”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Bayram KODAMAN’a Armağan Özel Sayısı, 266-275.
• Oral Mustafa ve Tekin, Havva. “Corancez’in Seyahat Hâtıratında Kıbrıs’ın Ahvâli (Mart 1809)” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 1 Kıbrıs Özel Sayısı-1 (Ocak-Haziran 2013), 57-68.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2000.
• Öze, Nuran. “Medya, İktidar, Din Üçgeninde Kuzey Kıbrıs’ta Alevilik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 72 (Kış 2014), 125-152.
• Özkul, Ali Efdal, “Osmanlı İdaresi’nde Kıbrıs’ta Kasap Esnafı ve Faaliyetleri”, Akademik Bakış 11/23 (Kış 2018),163-198.
• Özkul, Ali Efdal. “The Consuls And Theır Actıvıtıes In Cyprus Under The Ottoman Admınıstratıon (1571-1878)”. Turkish Studies 8/2 (Winter 2013), 239-283.
• Özkul, Ali Efdal. Kıbrıs’ın Sosyo- Ekonomik Tarihi (1726-1750). İstanbul: İletişim Yayınları,2005.
• Özlü, Zeynel. “Göynük’e (Bolu) Ait Bazı Gelir ve Giderlerin Tahlili: Avarîz Vergisi”. OTAM, 19 (2006),381-397.
• Öztuna, Yılmaz. Osmanlı Devleti Tarihi Siyasi Tarih 1. İstanbul: Ötüken,2004.
• Öztürk, Mehmet Cemal. “Başbakanlık Osmanlı Arşivine Göre Kıbrıs Tekkeleri”. Tarihte Kıbrıs II, ed. Osman Köse. 625-660. İstanbul:D 9KUZ10BE5,2017.
• Sahillioğlu, Halil. “Esedi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Şeker, Mehmet. “Osmanlılar Döneminde (XIX. Yüzyıl) Kıbrıs’ta Gayrimüslimlerle İlişkilere Genel Bir Bakış”. Diyanet İlmi Dergisi 39/4 (Ekim, Kasım, Aralık, 2003),19-30.
• Taşbaş, Erdal. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet Görevlilerinin Sürgün Edilmesi: 19. Yüzyıl Kıbrıs Örneği”, Mediterranean Journal of Humanities 2/1 (2012), 193-204.
• Uzunçarşılı, İ. H. Osmanlı Tarihi III. Cilt. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları XIII. 8. Dizi, Sayı 16. Baskı, 1. Kısım, 2011.
• Vatansever, Müge. “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2, Prof. Dr. Burhan Ceyhan’a Armağan Özel Sayı 2010 (2012), 1487-1530.
• Yarcı, Güler, “Kıbrıs’ta Osmanlı Dönemi evkaf Personeli (Unvanlar, Görevler ve Gelir Kaynakları)” Osmanlı Döneminde Kıbrıs Vakıfları, ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. 81-126. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2017.