ASABİYETTEN UHUVVETE - Medine’de Hz. Peygamber’in (s.a.v.) İslâm Kardeşliğine Dayalı Bir Toplum Oluşturma Stratejisi Üzerine-

Yıl 2015, Sayı: 41, 9 - 42, 05.06.2015

Tahsin Koçyiğit

https://doi.org/10.21054/deuifd.281872

Cited By: 4

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de Yüce Allah açık ve seçik bir ifade
ile “mü’minler kardeştir” buyurmaktadır. Bu itibarla, Hz. Peygamber bir yandan imân,
sâlih amel ve güzel ahlâka dayalı ilk İslâm toplumunu oluşturan Ashâb-ı Kirâm’ı
yetiştirirken hem mü’minlerin kardeşliğini vurgulayan hadisler serdetmiş, hem
de bizzat bunu gerçekleştirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmuştur. “Asabiyeten
Uhuvvete” üst başlığı ile ele aldığımız bu makale,** Hz. Peygamber’in (s.av.) Medine’de İslâm
Kardeşliğine Dayalı Bir Toplum Oluşturma Stratejisini ortaya koymayı
amaçlamaktadır. Geniş bir perspektife sahip bu konu, farklı disiplin ve farklı bakış
açılarıyla da incelenebilirdi. Ancak biz bu meseleyi, siyer literatüründeki tarihsel
malzeme yığını içerisinden önemli gördüğümüz bazı temel unsurları öne çıkararak
bir araya getirmeye çalıştık. Bunu yaparken, İslâmî tebliğin önündeki en büyük
engellerden biri olan Câhiliye asabiyeti ve özellikleri üzerinde kısaca durulduktan
sonra, Hz. Peygamber’in kardeşliğe dayalı bir toplum oluşturma hususunda Medine’de
attığı önemli adımlar ve düzenlemeler hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır.

---

**    Bu
çalışma, 2012 yılı Kutlu Doğum Haftası
etkinlikleri münasebetiyle Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından 21-22 Nisan
2012 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilen “Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlakı
ve Kardeşlik Hukuku Sempozyumu”nda tebliğ olarak sunulmuş, daha sonra bazı
ilavelerle makale formatına dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Siret/Siyer., Asabiyet, Uhuvvet, İslam

FROM ASABIYYAH TO THE UHUWWAH -On the Prophet‟s Strategy of Constituting a Society Based on Islamic Brotherhood in Medina -

Öz

Allah explicitly
states in the Quran that “the Muslims are brothers and sisters to each other.” In
this respect, while the Prophet was educating his companions who constituted
the early Islamic society based on faith, true deeds, and social ethics on one
hand, on the other hand he uttered Hadith emphasizing the brotherhood and was
engaged in activities in order to achieve it. This paper titled as “From Asabiyyah
to Uhuwwah (From Kinship/Tribalism to Brotherhood)” aims to present On
the Prophet’s Strategy of Constituting a Society Based on Islamic
Brotherhood in Medina. Undoubtedly, this subject could be studied in terms
of different disciplines and perspectives. However, I tried to bring out the
subject by putting forward the main elements within the historical materials in
sirah literature. Thus, first I have briefly mentioned the Jahiliyya
Kinship/Tribalism and its features as one of the biggest obstacles in front
of Islamic call; then I have elaborated the steps and regulations that the
Prophet followed in order to constitute a society based on brotherhood.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Asabiyyah (Kinship/Tribalism), Uhuwwah (Brotherhood), Islamic City, Medina, Prophet Muhammad

Kaynakça

• AHMED B. HANBEL, (ö. 241/855), Müsned, Çağrı Yayınları,II. Baskı, I-VI, İstanbul 1992.
• AKTAŞ, Cihan, Kadınlar Biati, www.sonpeygamber.info/kadinlar-biati+&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr, 12.04. 2012.
• AKYÜZ, Vecdi-ENGİN, Nihat, “Asr-ı Saâdette Kölelik ve Cariyelik”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdet’te İslâm, I-IV, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, I, 493-512.
• APAK, Adem, Asabiyet Ve Erken Dönem İslâm Siyasi Tarihindeki Etkileri, Düşünce Kitabevi, İstanbul 2004.
• ÂŞIK, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivâyeti : (Tahammül, nakil ve tenkidleri), Akyol Neşriyat, İzmir 1981.
• ATEŞ, Ahmet “Asabiyet”, MEB İslâm Ansiklopedisi (İA), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1942, I, 663-664.
• AYDIN, Mustafa İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi, Pınar Yay., İstanbul,1991.
• AYGÜN, Abdullah Kur’ân’a Göre Ümmet-i Muhammed’in Özellikleri, (Basılmamış Doktora Tezi, Danışman: Veli Ulutürk) Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2008.
• BELÂZÜRÎ, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892-3), Ensâbü’l-Eşrâf, thk.: İhsan Abbâs, I-V, Beyrut 1400/1979.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil (ö. 256/870), el-Câmiʻu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-VIII, İstanbul 1992
• CÂBİRÎ, Arap-İslâm Siyasal Aklı, (çev: Vecdi Akyüz), Kitabevi, II. Baskı, İstanbul 2001.
• CÂBİRÎ, Muhammed Abid, Fikru İbn Haldûn el-Asabiyye ve'd-Devle: Meâlimü Nazariyyeti Haldûniyye fi’t-Târîhi’l-İslâmî, IV. Baskı, Dârü’l-Beyzâ, Dârü’n-Neşri'l-Mağribiyye, 1984
• CEVÂD ALI, el-Mufassal fî Tarîhi’l-ʻArab Kable’l-İslâm, I-X, Mısır, 1993.
• ÇAĞIRICI, Mustafa, “Asabiyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 1991, III, 453-455.
• ÇELİKKOL, Yaşar, “VII Yüzyılda Medine’de Sosyal ve Dinî Yapılar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Blimler Dergisi, Elazığ 2003; c. XIII, sayı: 2, 393-419.
• DÛRÎ, Abdülaziz, İlk Dönem İslâm Tarihi, (çev: Hayrettin Yücesoy), İstanbul 1991.
• EBÛ DÂVÛD, Süleymân b. Eş‘âs es-Sicistânî (ö. 275/888), es-Sünen, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-V, İstanbul 1992.
• ERUL, Bünyamin, Örnek Bir Lider Hz. Peygamber, TDV yayınları, II. Baskı, Ankara 2010.
• GAZZALÎ, Muhammed, Fıkhus’s-Sîre, (çev.: Resul Tosun), Risale Yayınları, İstanbul 1991.
• GİBB, H. A. R. İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
• GÜNER, Ahmet, “Asr-ı Saadette Mescidler ve Fonksiyonları”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdet’te İslâm, I-IV, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, IV, 183-198.
• HÂKİM, Hâkim, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi Muhammed Hâkim en-Nisâburî (ö. 405/1014) , el-Müstedrek ʻale’s-Sahihayn, (thk. Hamdi Demirdaş Muhammed), I-VIII, Beyrut, 2000.
• HALEBÎ, Ali b. Burhaniddin (ö. 975/1044), İnsânü’l-‘Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn, I-III, Mektebetü Mustafa el-Bâbî, I. Baskı, 1383/1964.
• HAMİDULLAH, Muhammed, İslâm Peygamberi, I-II, çev.: M.Said Mutlu (I.Cilt), Ahmed Said Matbaası, İstanbul 1966; M. Said Mutlu-Salih Tuğ (II.Cilt), İrfan Yayınevi, 1969.
• HAMİDULLAH, Muhammed, Mecmu‘âtü’l-Vesâiki’s-Siyâsiyye li’l-‘Ahdi’n-Nebevî ve’l-Hilâfeti’r-Râşide, Kahire 1941, çev.: Vecdi Akyüz, Hz. Peygamber Döneminin Siyâsî-İdârî Belgeleri, Kitabevi, İstanbul 2002.
• HAMİDULLAH, Muhammed, Rasulullah Muhammed, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1973.
• HÂŞİMÎ, M. Ali, Kur’an ve Sünnete Göre Müslüman Toplumu, (trc. M. Beşir Eryarsoy), Risale Yay., İstanbul 2005.
• HİTTİ, Philip, Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, ter. Salih Tuğ, I-IV, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1980.
• HUDARÎ BEG, Muhâdarâtü't-Târîhi'l-Ümemi'l-İslâmiyye (ed-Devletü'l-Ümeviyye), I-II, Mısır trz.
• İBN ABDİLBERR, Ebû ‘Amr Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemerî el-Kurtûbî (ö. 463/1070), el-İsti‘âb fi Ma‘rifeti’l-Ashâb, thk: Ali Muhammed el-Becâvî, I-V, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1412/1994.
• İBN ABDİLBERR, Ebû ‘Amr Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemirî el-Kurtûbî (ö. 463/1070), ed-Dürer fî’htisâri’l-Meğâzî ve Siyer, nşr: Ş. Dayf, Kahire 1403/1983.
• İBN ABDİLBERR, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi (ö. 463/1070), el-İnbâh alâ Kabâili’r-Ruvât,; thk. İbrâhim el-Ebyarî, Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, Beyrut 1985/1405.
• İBN ABDİRABBİH, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî el-Ikdü'l-Ferîd, (ö. 328/940), I-VII, haz. Muhammed Fuad Abdülbaki, Muhammed Reşad Abdülmüttalib, Lecnetü't-Telif ve't-Terceme, Kahire 1953.
• İBN DÜREYD, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933), el-İştikâk, thk: Abdusselâm Hârun, Mektebetu Hancî, Kahire 1958.
• İBN FADLULLAH EL-‘UMERÎ, (ö. 479/1349), Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr, thk: Ahmed Zeki Paşa, Kâhire 1342/1924.
• İBN HABÎB, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. ‘Amr el-Hâşimî el-Bağdâdî, (ö. 245/859), Kitâbü’l-Muhabber, thk: I. Lichtenstadter, Beyrut t.y.
• İBN HACER el-‘ASKALÂNÎ, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali, (ö. 852/1448), el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe, I-VIII, thk: Ali Muhammed Becâvî, Dârü’l-Cîl, Beyrut 1412/1992.
• İBN HALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, 808/1406, Mukaddime, çev.: Süleyman Uludağ, I-II, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982/3.
• İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm el-Meâ‘firî (ö. 218/833), es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk: Muhammed Fehmî es-Sürcânî, I-IV, Mektebetü’t-Tevfîkiyye, y.y., t.y.
• İBN İSHÂK, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. İshâk (ö. 151/768), Sîretü İbn İshâk, thk: Muhammed Hamidullah, Hayra Hizmet Vakfı Neşriyatı, Konya 1981.
• İBN KESÎR, Ebû’l-Fidâ İsmâil b. Ömer (ö. 774/1327), el-Bidâye ve’n-Nihâye, I-XIV, Mektebetü’l-Me‘ârif, Beyrut t.y.
• İBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî el-Makdisî (ö. 620/1223), el-İstibsâr fî Nesebi’s-Sahâbeti ve’l-Ensâr, thk.: Ali Nüveyhız, Darü’l-Fikr, Beyrut 1392/1972
• İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/886), es-Sünen, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-II, İstanbul 1992.
• İBN MANZÛR, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (ö. 711/1311) Lisânü’l-‘Arab, I-XV, Dârü Sâdır, I. Baskı, Beyrut 1955-1956.
• İBN SAʻD, Muhammed b. Sa‘d el-Basrî Ez-Zührî (230/845), Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, Dârü Sâdır, I-VIII, Beyrut, 1960-1968.
• İBN SEYYİDİNNÂS, Ebû’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî, (ö.773/1334), ‘Uyûnü’l-Eser fî Fünûni’l-Meğâzî ve’ş-Şemâili ve’s-Siyer, Dâru’l-Ma‘rife, y.y., t.y.
• İBNÜ’L-ESÎR, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö.630/1232), el-Kâmil fi’t-Târîh, (thk: Ebû’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, II. Baskı I-X, Beyrut 1995.
• İBNÜ’L-ESÎR, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed (ö.630/1232), Üsdü’l-Ğâbe fî Ma‘rifeti’s-Sahâbe, thk: Muhammed İbrahîm el-Bennâ-Muhammed Ahmed ‘Aşur-Muhammed Abdulvahhâb Fâyed, I-VII, y.y 1970.
• İSFAHÂNÎ, Ebû’l-Ferec Ali b. Hüseyn (356/976), el-Eğânî, I-XXIII, t.y., y.y.,
• KETTÂNÎ, Abdülhayy b. Şemsü’l-Âfâk Ebû’l-Mekârim Abdulkebîr (ö. 1382/1962), et-Terâtibü’l-İdâriyye ve’l-‘Amalât ve’s-Sınâʻât ve’l-Mütâcir ve’l-Hâletü’l-İlmiyye elletî Kânet ‘alâ ‘Ahdi Te’sîsi’l-Medîneti’l-Münevvere, çev.: Ahmet Özel, Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar, I-III, İstanbul 1990-92.
• KILIÇLI, Mustafa, Arap Edebiyatında Şuûbiye, İşaret Yayınları, İstanbul 1992.
• KUTUP, Muhammed, Örnek İslâm toplumu, çev.: Yusuf Yılmaz, Risale Yayınları, İstanbul 1990.
• MAKRÎZÎ, Ebû’l-Hasan Ahmed b. Ali (ö. 845/1441), İmtâu’l-Esmâ bimâ li’n-Nebiyy mine’l-Ahvâl ve Emvâl ve’l-Hafede ve’l-Meta‘, thk.: Muhammed Abdülhamîd en-Nemîsî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-XIV, Beyrut 1999.
• MÂLİK B. ENES, Ebû Abdullah el-Himyerî (ö. 179/795), el-Muvatta’, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-II, İstanbul 1992.
• MATARÎ, Cemâlüddin (ö. 741/1340-1) et-Ta‘rîf bi mâ Eniseti’l-Hicre min Me‘âlîmi Dâri’l-Hicre, nşr: S. Abdulfettâh, Mekke 1997.
• MİKDÂD MAHMÛD, el-Mevâlî ve Nizâmü’l-Velâ mine’l-Câhiliyye ilâ Evâhiril‘Asri’l-Ümevî, Dâru’l-Fikr, Dimaşk-Beyrut 1988.
• MÜSLİM, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî (ö. 261/857), el-Câmiʻu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, II. Baskı, I-III, İstanbul 1992.
• NASRÎ, Hani Yahyâ, Asabiyye lâ Tâifiyye, Dâru'l-Kalem, Beyrut 1982
• NEVEVÎ, Yahyâ b. Şeref, (ö. 627/1230), Tehzîbü’l-Esmâ ve’l-Lüğât, nşr: F. Wüstenfeld, I-II, Beyrut t.y.
• ÖNKAL, Ahmet, “Asr- Saâdette İslâm’a Davet Metodu”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm, I-V, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, II, 71-137.
• PALABIYIK, Hanefi, “Hz. Peygamber’in Devlet Kurma Faaliyeti”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XVII, Erzurum 2002, 90-119, s.102-103.
• SARIÇAM, İbrahim, Emevî-Hâşimî İlişkileri, TDV Yayınları, Ankara 1997.
• SAVAŞ, Rıza, Hz. Muhammed (sav) Devrinde Kadın, Ravza Yayınları, İstanbul 1992.
• SEMHÛDÎ, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Abdullah b. Ahmed, (ö. 911/1506), Vefâü’l-Vefâ bi Ahbâri Dâri’l-Mustafâ, thk: Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Beyrut 1984.
• SÜHEYLÎ, Abdurrahman b. Abdullah el-Has‘amî (ö. 581/1185), er-Ravdü’l-Ünüf fî Tefsîri’s- Sîreti’n-Nebeviyyeti li’bni Hişâm, thk: Ömer Abdüsselâm es-Sellâmî, I-VII, I. Baskı, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, I. Baskı, Beyrut 1421/2000.
• ŞERİÂTÎ, Ali, İslâm Sosyolojisi (trc. Kamil Can), Birleşik Yayınları, İst., 1998.
• TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922), Târihu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî), thk: Muhammed Ebû’l-Fadl, I-XI, Beyrut t.y.
• VÂKİDÎ, Muhammed b. Ömer (ö. 207/822), el-Meğâzî, nşr: M. Jones, I-III, London 1965-6.
• WATT, W. Montgomery, Muhammed at Macca, çev.: Mehmet Dağ-M.Rami Ayas, Hz. Muhammed Mekke’de, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1986
• YA‘KÛBÎ, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. b. Ca‘fer b. el-Ya‘kûb, (292/905), Târîhu’l-Ya‘kûbî, thk: Abdulemîr Minhâ, Müessesetü’l-İlmî li’l-Matbû‘ât, I-II, Beyrut, 1993.
• YÂKÛT, Ebû Abdullah Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh er-Rûmî el-Bağdâdî el-Hamevî, (ö. 626/1229), Mu‘cemü’l-Büldân, Dârü’l-Fikr, I-V, Beyrut t.y.