THE SCOPE OF THE GENERAL TERM IN HANAFI TRADITION AND DISCUSSIONS IN THE BACKGROUND

Yıl 2016, Sayı: 44, 181 - 210, 28.12.2016

Ömer Yılmaz

https://doi.org/10.21054/deuifd.284964

Cited By: 2

Öz

When Hanefi ideas on the scope of the general term in
Hanafi tradition and discussions in the background are examined, it can be seen
that the subject is deeply concerned with syntax and theology. A number of
Hanafi scholars handle Muslims who have committed a grave sin in the scope of
the general term. According to Ahl al-sunnah, those who have committed a grave
sin will not stay in hell forever. Thus, verses related with forgiveness of
Allah need to be evaluated in a general scope. On the other hand, the issue is
in fact a subject matter of syntax. Regarding this, Hanafis and Mutazilis have
a consensus over this. Some discuss that Iraqi Hanafis was strongly influenced
by Mutazilism. But Hanafis and Mutazilis disagree on the last judgment about
those who have committed a grave sin. Clarifying this depends on examining
syntax aspect of the issue.

Anahtar Kelimeler

The General Term, Skepticism, Grave Sinner

HANEFÎLERDE ÂMMIN KAPSAMI VE ARKA PLANINDAKİ TARTIŞMALAR

Öz

Âm lafızların kapsamına ilişkin olarak Hanefî
âlimlerin görüşleri incelendiğinde konunun nahivle ve kelâmla yoğun ilişki
içinde olduğu görülmektedir. Bazı Hanefî âlimlerin kelâmî bir tartışma olarak
büyük günah işleyenlerin durumunu âm lafızların kapsamı çerçevesinde ele
almaları, konunun kelâmî yönünü göstermektedir. Zira Ehl-i sünnete göre büyük günah
işleyen müslümanlar, cehennemde ebedi olarak kalmayacaklardır. Bu hükme
ulaşılabilmesi ise şirk dışındaki günahların affedileceğini belirten âyetlerin
genel kapsamlı olduklarının kabulüne bağlıdır. Diğer yandan âmmın kapsamına
ilişkin görüş ayrılıklarının temelinde nahivle ilgili tartışmaların yer alması,
konunun esas itibariyle bir nahiv meselesi olduğunu da göstermektedir. Ancak
konunun kelâmî yönü, nahivle olan ilişkisinden daha fazla gündeme taşınmıştır.
Çünkü Hanefîler ve Mu’tezile, âm lafızların genel bir kapsama sahip oldukları
noktasında görüş birliğine varmışlardır. Bu görüş birliğini kimi
araştırmacılar, özellikle Irak Hanefîlerinde Mu’tezilî etkinin varlığına delil
olarak göstermişlerdir. Ancak Hanefîler, büyük günah işleyenlerin imandan çıkmadıklarını
ve cehennemde ebedi olarak kalmayacaklarını kabul etmişlerdir. Bu konuda
Mu’tezile karşıtı bir görüş benimseyen Hanefîlerin, âmmın genel bir kapsama
sahip olduğu noktasında onlarla görüş birliğine varmış olmaları; âmmın nahiv ve
lügat ilimleriyle ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda anlaşılır hale
gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Âm, Tevakkuf, Mürtekib-i kebire

Kaynakça

• Abdülkahir el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî, Mezhepler Arasındaki Farklar (trc. Ethem Ruhi Fığlalı), Ankara 2005.
• Adil Bebek, “Kebîre”, DİA, XXV, 163-164.
• Alâeddîn Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukūl (nşr. M. Zekî Abdülber), Devha 1404/1984.
• Aron Zysow, “Mu’tazilism and Maturidism in Hanafi Legal Theory”, Studies in Islamic Law and Society (ed. Bernard Weiss), Leiden 2002.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî, el-Fusûl fi’l-usûl (nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî), Küveyt 1405/1985.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ, Takvîmü’l-edille (thk. Halil Meys), Beyrut 1421/2001.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh, İmam-ı A'zam'ın Beş Eseri (trc. Mustafa Öz), İstanbul 1992.
• Ebü’l-Berekât Nesefî, Hâfızüddîn Abdullāh b. Ahmed b. Mahmûd, Keşfü'l-esrâr, Beyrut 1986/1406.
• Ebü’l-Hasen Eş’arî, Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî, Makālâtü’l-İslâmiyyîn (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), Beyrut 1990.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh, Esrârü’l-Arabiyye (thk.Muhammed Behcet el-Baytâr), Dımaşk 1357/1957.
• Fahrülislâm Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm, Usûl, baskı yeri ve tarihi yok.
• Ferhat Koca, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum), İstanbul 2011.
• Ferhat Koca, “Müşterek”, DİA, XXXII, 172-174.
• Ferhat Koca, “Tahsis”, DİA, XXXIX, 432-434.
• Ferhat Koca, “Usûlü’l-fıkh (el-Fusûl fi’l-usûl) Ahmed b. Ali el-Cessâs”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, II/3, Konya 2002, s. 337-340.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer b. Muhammed el-Hucendî, el-Muğnî fî usûli'l-fıkh (thk. Muhammed Mazhar Beka), Mekke 1983.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî, Katrü’n-nedâ ve bellü’s-sadâ (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 2004.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, el-Bidâye ve’n-nihâye (thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî), Cîze 1417/1997.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânü’l-‘Arab, Beyrut 1414/1994.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî, et-Tahrîr fî ilmi’l-usûl, Mısır 1932.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî, Şerhu’l-Usûli’l-hamse (trc. İlyas Çelebi), İstanbul 2013.
• Lâmişî, Ebü’s-Senâ, Mahmud b. Zeyd, el-Kitâb fî Usûli’l-fıķh (thk. Abdülmecîd Türkî), Beyrut 1415/1995.
• Madelung, Matüridiliğin Yayılması ve Türkler (trc. Arslan Gündüz), Leiden 1971.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi (trc. Bekir Topaloğlu), Ankara 2005.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz b. Hoca Ali, Mirkātü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl (trc. Haydar Sadıkoğlu), İstanbul 2012.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, Usûlü’s-Serahsî (thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî), Kahire 1954.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr (Ebû Osmân, Ebü’l-Hasen, Ebü’l-Hüseyn) Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî, el-Kitâb (thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn), Kahire 1988.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî, et-Telvîh (nşr. Zekeriyyâ Umeyrat), Beyrut ts.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn es-Semerkandî, Bezlü’n-nazar fî’l-usul (thk. Muhammed Zekî Abdülber), Kahire 1992/1412.
• Yakup Bıyıkoğlu, Kur’an’ın Selefî Yorumu, İstanbul 2015.
• Yakup Bıyıkoğlu, Esbâb-ı Nüzûl ve Kur’ân’ın Anlaşılması, İstanbul 2005.