İBN BÂCCE VE ŞİİR

Yıl 2016, Sayı: 43, 53 - 99, 15.06.2016

Fatih Toktaş

https://doi.org/10.21054/deuifd.282062

Öz

İnsan doğasının hoş ve güzel olanı aradığının
bilincinde olmakla birlikte Platon, ideal devlet kavrayışında yurttaşın kendi
istediği gibi yaşamasını uygun görmemekte ve bundan dolayı şairleri ve şiirleri
sıkı bir denetime tabi tutmaktadır. Aristoteles ise büyük ölçüde Platon’a
katılmakla birlikte şiiri, insanın estetiğe duyduğu ilginin yanı sıra
epistemolojik değeri bakımından da incelemiştir. Bu iki Yunan düşünürünün
görüşlerini uzlaştıran Fârâbî, şiiri; hem Aristoteles gibi daha çok
epistemolojik hem de Platon gibi daha çok erdemli devlette yaşayanların daha
iyi yurttaş olmaları için ne şekilde kullanılması gerektiği hususuna
yoğunlaşmıştır. İbn Bâcce, Platon ve Fârâbî’nin aksine erdemli toplum/devlet
değil, erdemli olmayan toplumlarda yaşayan erdemli birey (el-mütevahhid)
fikrini kurgulamıştır. Ona göre bu birey, aklî/felsefî bilgiye ulaşarak kendini
gerçekleştirebilir, kendini anlayan yakın bir çevreyle hayatını paylaşmak
suretiyle de mutluluğa ulaşabilir. İbn Bâcce, içinde yetiştiği İslâm kültürünün
de etkisiyle şiiri, aklî/felsefî bilginin elde edilmesinde veya bu bilginin
dostlara aktarılmasında bir araç olarak kullanmış gözükmektedir. Bu makalede,
şair olarak İbn Bâcce’den değil, bir filozof olarak İbn Bâcce’nin eserlerinde
şiiri nasıl kullandığı incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Bâcce, Felsefe ve Şiir, Fârâbî

IBN BAJJA (AVEMPACE) AND POETRY

Öz

Plato,
in his understanding of ideal state, every citizen would not be allowed to live
freely with all their wishes even though he is aware that the human nature
searches the good and beauty; and therefore he tries to control tightly all
poets and their poems. Aristotle sharing massive agreement in these thoughts
with Plato, examines the poems regarding their epistemological values along
with the aesthetical value given by human being. al-Farabi merging these two
Greek philosopher’s thoughts, he takes the poems into account in both
epistemologically, as in Aristotle’s method, and its practical usage for a
virtuous state aiming for how to make individuals better citizens. Ibn Bajja
(Avempace), unlike Plato and al-Farabi, builds not a virtuous society or state
but an idea of a virtuous individual (al-mutawahhid) living in a non-virtuous
state or society. According to him, this individual would develop himself by
getting rational/philosophical knowledge, and also reach the great happiness by
sharing his life with a close group or people who understands him. It seems
that Ibn Bajja, with the influence of his Islamic culture he lived in, used the
poems as an instrument for getting rational/philosophical knowledge or for
transferring the knowledge to his friends. In this article, it has been
examined that how Ibn Bajja had accompanied poems into his philosophical works
as not a poet but a philosopher.

Anahtar Kelimeler

Ibn Bajja (Avempace), Philosophy and Poetry, al-Farabi

Kaynakça

• el-Alevî, Cemâleddîn, Mü’ellefâtü İbn Bâcce, Dârü’s-Sekâfe - Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, Beyrut - Dârü’l-Beyzâ’ 1983.
• Altunya, Hülya, Klasik Mantık Açısından Hakikat ve Şiir, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2014.
• Aristoteles, Nikomakhos’a Etik’, çev. Saffet Babür, Ayraç Yayınevi, Ankara 1997.
• Aristoteles, Poetika, çev. İsmail Tunalı, Remzi Kitabevi, 18. Baskı, İstanbul 2009.
• Arslan, Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi: Aristoteles, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, C. III, İstanbul 2009.
• Aydınlı, Yaşar, İbn Bâcce’nin İnsan Görüşü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1997.
• Aydınlı, Yaşar, “İbn Bâcce”, DİA, C. XIX, İstanbul 1999 (s. 348-353).
• Bayrakdar, Mehmet, “Farabi’nin ‘Şiir Sanatının Kanunları’ Adlı Risalesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXVI, Ankara 1997 (s. 45-65).
• Beyyûmî, Abdülmu‘tî Muhammed, el-Felsefetü’l-islâmiyye mine’l-maşrık ilâ’l-mağrib, Dâru’t-tıbâ ‘ati’l-muhammediyye, Kahire 1982.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefî Mirasımız ve Biz, çev. Said Aykut, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefî Mirasımız ve Biz, çev. Said Aykut, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000.
• el-Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, Dâru’l-Hilâl, C. III, Beyrut 1423.
• Cengiz, Metin, Platon ve Aristoteles’te Şiir Düşüncesi, Şiirden Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Copleston, Frederick, Platon, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1989.
• Çubukçu, Asri, “Ebû Kays”, DİA, C. X, İstanbul 1994 (s. 175).
• el-Endelüsî, Sâid, Tabakâtü’l-ümem, çev. Ramazan Şeşen, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2014.
• Fahrî, Mâcid, “Dipnotlar” (Resâ’il’ü İbn Bâcce el-ilâhiyye içinde), Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Baskı, Beyrut 1991.
• Fahrî, Mâcid, “Preface” (Resâ’il’ü İbn Bâcce el-ilâhiyye içinde), Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Baskı, Beyrut 1991 (s. V-IX).
• Fârâbî, Füsûlü’l-medenî (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler), çev. Hanifi özcan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1987.
• Fârâbî, İhsâ’ü’l-‘ulûm (İlimlerin Sayımı), çev. Ahmet Arslan, Vadi Yayınları, Ankara 1999.
• Fârâbî, Risâle fî Kavânîni sana‘ati’ş-şi‘ir (Şiir Sanatının Kanunları Risalesi) (“Farabi’nin ‘Şiir Sanatının Kanunları’ Adlı Risalesi” içinde)”, çev. Mehmet Bayrakdar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXVI, Ankara 1997 (s. 47-58).
• Fârâbî, Risâletü’t-Tenbîh ‘alâ sebîli’s-sa‘âde (Mutluluk Yoluna Yöneltme), çev. Hanifi Özcan, Anadolu Matbaacılık, İzmir 1993.
• Fârâbî, es-Siyâsetü’l-medeniyye, çev. Mehmet Aydın, Abdülkadir Şener, M. Rami Ayas, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1980.
• Fârâbî, Tahsîlü’s-sa‘âde (Mutluluğun Kazanılması), çev. Ahmet Arslan, Vadi Yayınları, Ankara 1999.
• Gazzâlî, el-Münkız mine’d-dalâl (Mecmû‘ Resâ’îl el-İmaâm el-Gazzâlî içinde), Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, C. VII, Beyrut 1997.
• Goodman, Lenn E., “İbn Bâcce” (İslâm Felsefesi Tarihi içinde), çev. Şamil Öçal - Hasan Tuncay Başoğlu, Açılımkitap Yayınları, 2. Baskı, C. I, İstanbul 2011 (s. 347-368).
• Hamdûn, Ebu’l-Me’âlî Muhammed b. Hasen b., et-Tezkiretu’l-Hamdûniyye, Dâr Sâdir, C. VII, Beyrût 1417.
• el-Husrî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali, Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb, Dâru’l-Cîl, C. II, Beyrut t.y.
• İbn Bâcce, Beyne’l-‘akl ve’l-kuvveti’l-mütehayyile (Resâ’il Felsefiyye li-Ebî Bekr b. Bâcce içinde), thk. Cemâleddîn el-Alevî, Dârü’s-Sekâfe - Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, Beyrut - Dârü’l-Beyzâ’ t.y.
• İbn Bâcce, Kitâbü’n-Nefs, thk. Muhammed el-Ma‘sûmî, Dâr Sâdir, 2. Baskı, Beyrut 1992.
• İbn Bâcce, Nazar ‘ahar yukavvî tasavvur mâ tekaddem (Resâ’il Felsefiyye li-Ebî Bekr b. Bâcce içinde), thk. Cemâleddîn el-Alevî, Dârü’s-Sekâfe - Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, Beyrut - Dârü’l-Beyzâ’ t.y.
• İbn Bâcce, Risâle li-Ebî Bekr Muhammed bin Yahyî fi’l-müteharrik (Resâ’il Felsefiyye li-Ebî Bekr b. Bâcce içinde), thk. Cemâleddîn el-Alevî, Dârü’s-Sekâfe - Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, Beyrut - Dârü’l-Beyzâ’ Mağrib ’ t.y.
• İbn Bâcce, Risâletü’l-Vedâ‘ (Resâ’il’ü İbn Bâcce el-ilâhiyye içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Baskı, Beyrut 1991.
• İbn Bâcce, Te‘âlîk ‘alâ İrtiyâd fî Kitâbi’t-Tahlîl li’l-Fârâbî (Te‘âlîk İbn Bâcce ‘alâ Mantıkı’l-Fârâbî içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dârü’l-Meşrık, Beyrut 1994.
• İbn Bâcce, Te‘âlîk ‘alâ Kitâb ‘Îsâgûcî’ li’l-Fârâbî (Te‘âlîk İbn Bâcce ‘alâ Mantıkı’l-Fârâbî içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dârü’l-Meşrık, Beyrut 1994.
• İbn Bâcce, Te‘âlîk ‘alâ Kitâbi’l-‘İbâre li’l-Fârâbî (Te‘âlîk İbn Bâcce ‘alâ Mantıkı’l-Fârâbî içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dârü’l-Meşrık, Beyrut 1994.
• İbn Bâcce, Te‘âlîk İbn Bâcce ‘ale’l-burhân (el-â Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dârü’l-Meşrık, Beyrut 1987.
• İbn Bâcce, Tedbîrü’l-mütevahhid, (Resâ’il’ü İbn Bâcce el-ilâhiyye içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Baskı, Beyrut 1991.
• İbn Bâcce, Ve ketebe ile’l-vezîr Ebi’l-Hasan bin el-İmâm itâbü’n-Nefs (Resâ’il Felsefiyye li-Ebî Bekr b. Bâcce içinde), thk. Cemâleddîn el-Alevî, Dârü’s-Sekâfe - Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, Beyrut - Dârü’l-Beyzâ’ t.y.
• İbn Bâcce, Ve min kelâmih mâ be‘ase bih li-Ebî Ca‘fer Yûsuf bin Hasdây (Resâ’il Felsefiyye li-Ebî Bekr b. Bâcce içinde), thk. Cemâleddîn el-Alevî, Dârü’s-Sekâfe - Dârü’n-Neşri’l-Mağribiyye, Beyrut - Dârü’l-Beyzâ’ t.y.
• İbn Bâcce, el-Vukûf ‘ale’l-‘aklı’l-fa‘âl (Resâ’il’ü İbn Bâcce el-ilâhiyye içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Baskı, Beyrut 1991.
• İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, 9. Baskı, C. II, İstanbul 2013.
• İbn Rüşd, Telhîsü’s-siyâse li-Eflâtûn, İngilizce’den Arapça’ya çev. Hasan Mecîd el-Ubeydî - Fâtıma Kâzım ez-Zehebî, Dârü’t-Talî’a, Beyrut 1998.
• İbn Tufeyl, Hayy b. Yakzân, thk. Fâruk S‘ad, Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 2. Baskı, Beyrut 1978.
• İbn Tufeyl, Hayy b. Yakzân, çev. Yusuf Özkan Özburun v.d., İnsan Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2009.
• İbnü’l-Esîr, Diyâuddîn Nasrullah b. Muhammed, el-Meselü’s-Sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, C. II, Beyrut 1420.
• İbnü’l-İmâm, “Mülhak” (Resâ’il’ü İbn Bâcce el-ilâhiyye içinde), thk. Mâcid Fahrî, Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Baskı, Beyrut 1991 (s. 175-178).
• el-İflîlî, Ebu’l-Kâsım b., Şerhu Şi‘ri’l-Mütenebbî, thk. Mustafa ‘Ulyân, Mü’essetü’r-Risâle, C. I, Beyrut t.y.
• el-İsfahânî, Ebû Alî Ahmed, Şerhu Dîvâni’l-hamâse, thk. Garîd eş-Şeyh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, C. I, Beyrut 2003.
• el-İsfehânî, Ebu’l-Ferec, el-Eğânî, thk. İhsân Abbâs, Dâr Sâdir, 3. Baskı, Beyrut 2008.
• el-Kalkaşendî, Ahmed b. Ali, Subhu’l-A‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, C. XIV, Beyrut t.y.
• el-Kuraşî, Ebû Zeyd, Cemheretu eş‘âri’l-‘Arab, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Nahdatu Mısr, Mısır 1981.
• Komisyon, Devâvînü’ş-Şi‘iri’l-‘Arabî ‘alâ Mürri’l ‘Asûr, C. XXXIX, b.y.y. t.y.
• Köroğlu, Burhan, “İbn Bâcce ve İbn Tufeyl: Felsefe Endülüs’te” (İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemleri içinde), ed. M.Cüneyt Kaya, İsam Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2014 (s. 329-364).
• Kurt, Hasan, “Mervân II”, DİA, C. XXIX, İstanbul 2004 (s. 227-229).
• el-Ma‘sûmî, Muhammed, “el-Mukaddeme” (Kitâbü’n-Nefs içinde), Dâr Sâdir, 2. Baskı, Beyrut 1992 (s. 3-13).
• el-Ma’sumi, Muhammed Sagir Hasan, “İbn Bâcce” (İslâm Düşüncesi Tarihi içinde), çev. İlhan Kutluer, İnsan Yayınları, C. II, İstanbul 1990 (s. 127-145).
• el-Mısrî, Ahmed b. Ali Şihâbüddîn ed-Delcî, el-Felâketü ve’l-müflikûn, Matba‘atü’ş-Şa‘b, Mısır h.1322/m.1904.
• el-Mu‘tezz, Abdullah b., Dîvânu İbni’l-Mu‘tezz, Dâr Sâdir, Beyrut t.y.
• el-Mütenebbî, Ebu’t-Tayyib, Dîvânu Ebi’t-Tayyib el-Mütenebbî, el-Matba’atu’l-‘İlmiyye, Beyrut 1900.
• Özdemir, İlyas, İbn Bacce’nin Mütevahhid Teorisi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Tarihi Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), İzmir 2015.
• Platon, Büyük Hippias (Eflatun II içinde), Hürriyet Yayınları, İstanbul 1975.
• Platon, Devlet, çev. Sabahattin Eyüboğlu - M. Ali Cimcoz, Remzi Kitabevi, 7. Baskı, İstanbul 1992.
• Platon, Gorgias, çev. Reyan Erben, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 1989.
• Platon, İon, çev. Hasan Bozkurt, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1989.
• Platon, Yasalar, çev. Candan Şentuna - Saffet Babür, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Ross W.D., Aristoteles, ed. Ahmet Arslan, çev. Özcan Yalçın Kavasoğlu, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir 1993.
• Sarıoğlu, Hüseyin, İbn Rüşd Felsefesi, Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
• Sîbeveyh, el-Kitâb, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Mektebetü’l-Hâncî, C. II, Kahire 1988.
• Taşkent, Ayşe, Güzelin Peşinde, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• et-Tebrîzî, Ebû Ali Yahya b. Ali, Şerhu Dîvâni’l-Hamâse, Dâru’l-Kalem, C. I, Beyrut t.y.
• Toktaş, Fatih, “İbn Rüşd’ün Eflatun’un Devlet’ini Okuyuş Tarzı”, (Medeniyet ve Klasik içinde), Klasik Yayınları, İstanbul 2007 (s. 225-237).
• Toktaş, Fatih, “Fârâbî, İbn Bâcce ve İbn Tufeyl’de Birlikte Yaşamanın Felsefi Temelleri” (Birlikte Yaşamak içinde), ed. Ahmet Kavlak - Muhammet Enes Kala, Hece Yayınları, Ankara 2015 (s. 329-355).