KUR’ÂN-I KERÎM’DE KAT‘ ÜSLUBU: LÜGAVÎ BİR ÜSLUP OLARAK TÂBİ‘-METBÛ‘ UYUMSUZLUĞU

Yıl 2019, Sayı: 50, 155 - 186, 15.12.2019

İzzet Marangozoğlu

https://doi.org/10.21054/deuifd.632657

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, dil ve üslubuyla her asırda
müfessirlerin ve belâgat âlimlerinin ilgi odağı olmuştur. Tenzil döneminden
günümüze kadar Kur’ân’ın dil ve üslup inceliklerine ağırlık veren çalışmalarla
bu ilgi daima diri tutulmuştur. Bu
çalışmada bazı müsteşriklerin Kur’ân’da gramer yanlışı (lahn) iddialarına zemin
oluşturan ancak Kur’ân’ın ilk muhataplarınca şiir ve nesirde sıkça kullanılan; belagat
ve nahiv kitaplarında da “kat‘u’t-tâbi‘ ‘ani’l-metbû (tâbi‘–metbû‘
uyumsuzluğu)” olarak bilinen kat‘
üslubu ele alınmıştır. Konuyu sınırlandırmak maksadıyla bu üslup, sıfat-mevsûf
uyumsuzluğu (kat‘u’t-na‘t ‘ani’l-men‘ût) özelinde incelenmiştir. Araplar çeşitli sebeplerden dolayı; ya
muhatabın dikkatini maktû sıfata çekmek ya da mevsûfun sıfatını pekiştirmek
için bu üslubu kullanmışlardır. Arapların şiir ve nesirde medih, zem ve terahhüm
üslubu olarak kullandıkları bu üslubun, Kur’ân’da da aynı maksatla kullanıldığı
görülmektedir. Kur’ân’ın dil ve metin yapısını yakından tanıma ve ilahî mesajı
doğru bir şekilde anlamayı amaçlayan bu çalışmada kat‘ üslubu ana hatlarıyla
ele alınmış; Kur’ân’dan ve Arap şiirinden aktarılan örneklerle konu
aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Nahiv, Belagat, Kat‘ Üslubu

QAT‘ STYLE IN THE QUR’AN: TABI‘ – METBU‘ INCOMPATIBILITY AS A LINGUISTIC STYLE

Öz

The Qur'an has been the focus of attention of
commentators and rhetoric scholars in every century with its language and
style. This interest has always been kept alive with the works focusing on the
language and stylistic subtleties of the Qur'an since the revelation period.
Qat’ style that forms a basis for solecism (lahn) claims of some orientalists
but often used by the first interlocutors of the Qur'an in poetry and prose and
known as “qat‘u’t-tâbi‘ ‘ani’l-metbû (tâbi‘–metbû‘ incompatibility)” in the
eloquence and syntax books has been discussed in this study. In order to limit the subject, this style has
been analyzed in the context of adjective – defined (qat‘u’t-na‘t
‘ani’l-men‘ût) incompatibility.
Arabs for various reasons; used this style either to draw the attention of the
interlocutor to the maqtû adjective or to reinforce the adjective of mevsûf
(defined). It is seen that this style, which Arabs used as madih, zem and
tarahhum style in poetry and prose, was used for the same purpose in the
Qur'an. In this study, which aims to get to know the language and text
structure of the Qur'an and to understand the divine message correctly, qat’
style has been considered in detailds; and the subject has been tried to be
clarified with examples from the Qur'an and Arabic poetry.

Anahtar Kelimeler

Qur’ân, Nahiv (syntax)

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Huseynî. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.Antâkî, Muhammed. el-Muhît fi’l-asvâti’l-Arabiyye ve nahvihâ ve sarfihâ. Beyrut: Dâru’ş-Şarki’l-Arabî, ts.‘Âtikî, Ahmed b. Muhammed b. Zeyd. el-Fiddatu’l-mudiyye fî şerhi’ş-şezreti’z-zehebiyye. Thk. Hezzâ‘ Sa‘d el-Mürşid. Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sekâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, 2003.‘Arafa, Abdulazîz Abdulmu‘ti. Min belâğati’n-nazmi’l-‘Arabî. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1984.İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâr Sahnûn, 1997.Ebû Şâme, Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. İbrâzu’l-me‘ânî min Hırzi’l-Emânî fi’l-Kırââti’s-Seb‘ li’l-İmâmi’ş-Şâtibî. Thk. Mahmûd b. Abdilhâlik Muhammed Câdû. Medine: el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 1413 h.Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1381 h.Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurrahmân, el-İnsâf fî mesâ’ili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîn el-Basriyyîn ve Kûfiyyîn, Dimeşk: Dâru’l-Fikr, ts.Endelûsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît. Thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd–‘Alî Muhammed Mu‘avvad. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.Enîs, İbrâhîm. el-Asvâtü’l-lüğaviyye. Kahire: Mektebetü’l-Anclu el-Mısriyye, 1975.Eşmûnî, Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Eşmûnî ‘alâ Elfiyeti İbn Mâlik. Thk. Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-‘Arabî, 1955.Ezherî, Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh. Şerhu’t-Tasrîh bi-madmûni’t-tavdîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.Ferâhidî, el-Halîl b. Ahmed. el-Cümel fi’n-nahv. thk. Fahreddin Kabâve. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-‘Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî – Muhammed Ali en-Neccâr – Abdulfettâh İsmâîl eş-Şelebî. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.Fevzân, Abdullah b. Sâlih. Delîlü’s-sâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Riyad: Dâru’l-Müslim, 1999.Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Hamevî. el-Misbâhu’l-munîr fî garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.Fidda, Fâtıma Hasan Abdurrahîm Şehâde, Zâhiretü rafdi’l-asli fi’d-dirâsâti’n-nahviyye. Doktora tezi, Mekke Ummu’l-Kurâ Üniversitesi, 1994.Gündüzöz, Soner. Kur’ân’ın Eşsiz Dili: Kur’ân’da Gramer Yanlışı İddialarına Cevap. Samsun: Etüt Yayınları, 2011.Halhâlî, Şemsüddîn Muhammed b. Muzaffer el-Hatîbî. Miftâhu Telhîsi’l-Miftâh. Thk. Hâşim Muhammed Hâşim Mahmûd. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2006.Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, ts.Hırnık bintü Bedr b. Hifân b. Mâlik. Dîvânu’l-Hırnık binti Bedr b. Hifân. thk. Yüsrâ Abdulğanî Abdullâh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1410/1990.İbn ‘Akīl, Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh, Şerhu İbni ‘Akīl ‘alâ Elfiyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.İbn Hâleveyh, Ebû ‘Abdillâh el-Huseyn b. Ahmed. Kitâbu i‘râbi selâsîne sûre mine’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, 1985.İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1979.İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî. Şerhu Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1963.İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî. Şerhu Şuzûri’z-Zeheb fî Ma‘rifeti Kelâmi’l-‘Arab. Thk. Abdulğanî ed-Dakr. Dımeşk: eş-Şeriketu’l-Muttehide, 1984.İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl b. ‘Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. Riyad: Dâru Taybe, 1999.İbn Mâlik, Muhammed b. Abdillah et-Tâî. Metnu’l-Elfiyye. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şa‘biyye, ts.İbn Mâlik, Muhammed b. Abdillah et-Tâî. Şerhu Teshîli’l-Fevâ’id. Thk. Abdurrahmân es-Seyyid v.dğr. Kahire: Hicr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1990.İbn Mansûr, Sa‘îd. Sünenü Sa‘îd b. Mansûr. Thk. Sa’d b. Abdillah Âlu Humeyd. Riyad: Dâru’l-‘Usaymî, 1414 h.İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. “Ḳṭʿ”. Lisânu’l-‘Arab. 8: 276. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.Konevî, ‘İsâmuddîn İsmâîl b. Muhammed. Hâşiyetü’l-Konevî alâ Tefsîri’l-Beydâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 2003.Kuseyyir, Ebû Hafs b. Abdirrahmân. Dîvânu Kuseyyir. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’s-Sekāfe, 1971.Müberred, Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-Luğa ve’l-Edeb. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1997.Neccâr, Muhammed ‘Abdulazîz. Diyâu’s-sâlik ilâ Evdahi’l-Mesâlik. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. İ‘râbu’l-Kur’ân. Thk. Züheyr Gāzî Zâhid. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1988.Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakāiku’t-te’vîl. thk. Mervân Muhammed eş-Şe‘‘âr. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2005.Rıdâ, Ali. el-Merci‘u fi’l-lügati’l-‘Arabiyye: nahvihâ ve sarfihâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Esrârü’l-beyân fi’t-ta‘bîri’l-Kur’ânî. Dubai: y.y., 2002.Sîbeveyh, Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘, thk. Ahmed Şemsüddîn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkān fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Matba‘atu’l-Hicâzî, ts.Süheylî, Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed. Netâ’icü’l-fikr fi’n-nahv. Thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ. Riyad: Dâru’r-Riyâd, 1984.‘Ukberî, Ebü’l-Bekā’ Abdullah b. Huseyn. İmlâ’u mâ menne bihi’r-Rahmânu min vücûhi’l i‘râbi ve’l-kırââti fî cemî‘i’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979‘Ukberî, Ebü’l-Bekā’ Abdullah b. Huseyn. İ‘râbu’l-kirâ’âti’ş-şevâz. Thk. Muhammed es-Seyyid Ahmed ‘Azzûz. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1996.Ya‘kūb, Emîl Bedî‘ – ‘Âsî, Mişel. el-Mu‘cemü’l-mufassal fi’l-luğati ve’l-edeb. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.Zeccâc, İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. İ‘râbu’l-Kur’ân. Thk. İbrâhîm el-Ebyârî. Beyrut/Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1982.Zemahşerî, Mahmûd b. ‘Ömer. el-Keşşâf ‘an hakā’iki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.