Katar Aile Kanunu Boşanma Prosedürü Üzerine Fıkhî Bir Etüd

Yıl 2020, Sayı: 51, 137 - 174, 15.06.2020

Mustafa Hayta

https://doi.org/10.21054/deuifd.633528

Cited By: 2

Öz

Katar’da alanında ilk olma özelliğine sahip, 22 sayılı ve 29/06/2006 tarihli “Katar Aile Kanunu”, beş ana bölümden (kitâb) ve 304 maddeden oluşmaktadır. I. bölüm, evlilik öncesi ve sonrasına ilişkin hükümlere ayrılmış; II. bölümde ise ayrılık şekilleri, iddet ve hidâne gibi sonuçları işlenmiştir. III. bölümde ehliyet ve velayet; IV. bölümde hibe ve vasiyet; V. bölümde ise miras hukuku ele alınmıştır. Bu çalışma sadece II. bölümü ele almış ve İslam hukuku açısından değerlendirmiştir. Bunu yaparken, çalışma fıkhî mezheplerin ilgili kanuna ne kadar tesir ettiğini, daha ziyade hangi mezhebin dikkate alındığını belirlemeye çalışmış ve böylece mukayeseli hukuk çalışmalarına mütevazı bir katkıda bulunmuştur. Kanun hakkında basın-yayında çıkan haberlere göz atıldığında kanunun kadın lehine birçok hak ve yarar barındırdığını iddia edenler olduğu gibi erkeklere zulmettiğini ve aile maslahatını korumadığını ve boşanmaları tetiklediğini, bu nedenle değişikliğe ihtiyaç olduğunu ileri sürenler de olmuştur.  Kanunun ne tür sonuçlar doğurduğu, beklentileri karşılayıp karşılamadığı hususu çalışmanın pratik tarafı olup bunun tespiti için en azından Katar toplumunun parçası olmak gerekir. Haliyle araştırma daha ziyade teorik kıyaslamalar üzerinden yürütülmüştür. Denilebilir ki başlangıç maddelerinde de belirtildiği üzere kanun, Hanbelî mezhebinin râcih kavline göre düzenlenmiş ve netameli konularda İbn Teymiyye’nin (ö. 728/1328) yaklaşımları tercih edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, mezhep, kanun, aile

Kaynakça

• Abdulhamîd, Muhammed Muhyiddin. el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1984.
• Acar, H. İbrahim. İslâm Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi, Erzurum: EKEV Yayınları, 2000.
• Adevî, Mustafa. Ahkâmu’t-talâk fî şerî‘ati’l-İslâmiyye, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1988.
• Atar, Fahrettin. "Muhâlea", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/muhalea (29.03.2019).
• Aydın, M. Akif. Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: Klasik Yay., 2017.
• Aydın, M. Âkif. "Liân", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/lian (23.04.2019).
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi 1992.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus. Keşşâfu’l-kınâʻ ʻan metni’l-İknâʻ, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-ʻArabî-Müessesetü’t-Târîhi’l-ʻArabî, 1992. Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî, thk. İsmetullâh İnâyetullâh Muhammed ve dğr. Beyrut-Medine: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye-Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye, thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali Şerîf. et-Ta‘rîfât, thk. Âdil Enver Hızır, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2007.
• Cüveynî, Ebu’l-Meʻâlî Abdulmelik b. Abdullah. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb, thk. Abdulazîm Mahmud ed-Dîb, Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Çinar, Fatih- Aslan, Nasi. “Öfkeli Şahsın Boşaması ile İlgili Rivayetin İslam Hukuku Bağlamında Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. XXIX, 2017, ss. 243-260.
• Ebû Hamide, Abdülhâfız Yusuf Ulyân, “Hükümlünün ‘Mahrem Görüşme’ Hakkı -İslam Hukuku ve Ürdün Kanunu Arasında Mukayeseli Bir İnceleme”, trc. Mustafa Hayta-Ömer Korkmaz, Necmettin Erbakan Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi [Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], 2014, sayı: 37, ss. 207-232.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Ahvâlü'ş-şahsiyye, Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabi, 1957.
• Esen, Bilal, “İslam Muhâkeme Hukukunda Yaygın Duyuma Dayalı Şahitliğin (eş-Şehâde bi’t-Tesâmu’) Kabulü”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], 2015, cilt: XV, sayı: 2, ss. 257-281.
• Hallâf, Abdulvehhâb. Ahkâmu’l-ahvâli’ş-şahsiyye fî’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Hayta, Mustafa. “İslam Boşanma Hukukunda Müt’atü’t-Talâk”, INOCTE 2016 International New Tendencies Congress in Ottoman Researches October 7 – 9, 2016 Sarajevo s. 405-424.
• Heyet, el-Fetâva’l-Hindiyye, thk. Abdullatif Hasan Abdurrahman, Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 2000.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İstizkâr, nşr. Sâlim Muhammed Atâ-Muhammed Ali Muʻavvaz, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. Kitâbü’l-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîne, nşr. Muhammed el-Morîtânî, Riyad: Mektebetü’r-Riyâzi’l-Hadîsiyye, 1978.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Mu‘avvid, Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kasım Muhammed b. Ahmed. el-Kavaninu’l-Fıkhiyye, thk. Abdullah el-Menşavi, Kahire: Daru’l-Hadis, 2005.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Muʻcemu mekâyîsi’l-lüga, thk. Abdusselam Muhammed Hârun, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr, thk. Abdulğaffâr Süleyman el-Bendârî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. es-Savâʻiku’l-mürsele ʻale’l-Cehmiyye ve’l-Muʻattıla, nşr. Ali b. Muhammed ed-Dahîlullah, Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1988.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. İ’lâmü’l-muvakkiin an rabbi’l-alemin, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzi, 1423.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. İğâsetü’l-lehfân fî hükmi talâkı’l-gadbân, nşr. Muhammed Afîfî, Beyrut-Riyad: el-Mektebetü’l-İslâmî -Mektebetü Ferkad el-Hânî, 1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. Zadu’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd, thk. Şuayb el-Arnavud, Beyrut: Müesesetü’r-risâle, 1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî, thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin Türkî-Adulfettâh Muhammed el-Hulû, Riyad: Dâru alemi’l-Kütüb, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dakâik, 2. bs. Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl, thk. Muhammed Hacî ve dğr. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdulhalîm. Mecmûʻu’l-fetâvâ, nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım en-Necdî, Medine: Mecmaʻu’l-Meliki Fehd, 2004.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’ân, thk. Muhammad İbrâhim el-Hifnevî-İsmâîl Muhammed Şendîdî, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• İnce, Serhat. Katar ve Türkiye'nin Ekonomik İlişkileri 1981-2010 Arası, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul 2015.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul: İz yayıncılık, 2014.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed. Bedaiü's-sanai' fî tertibi'ş-şerai', Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986. Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. el-Hidâye alâ mezhebi’l-İmâm Ebî Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, thk. Abdüllatîf Hamîm-Mâhir Yâsîn el-Fahl, Kuveyt: Müessesetü Garâs, 2004.
• Korkmaz, Ömer. Osmanlı Aile Hukuku (18. yy. Örneği), Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018.
• Kurşun, Zekeriya. “Katar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2002, 25: 29-31.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi' li-ahkâmi'l-Kur'ân, thk. Ahmed el-Berdunî-İbrahim Etfîş, Kahire: Dârü'l-kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Mu‘avvid-Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merdâvî, Alâuddin Ebü’l-Hüseyn Ali b. Süleyman. el-İnsaf, thk. Muhammed Hamid el-Fıkkî, 1956.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhâneddin Ali. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Ahmed Mahmud eş-Şehâde, Dımaşk: Dâru’l-Farfûr, 2006.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr, İstanbul: Çağrı Yay., 1996.
• Nesefî, Necmeddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed. Tılbetü’t-talebe fî’l-ıstılâhâti’l-fıkhiyye, nşr. Hâlid Abdurrahman el-Ak, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ. el-Mecmu’ şerhu'l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî, thk. Muhammed Necib el-Mutii, Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Orhan, Fatih. Fıkıh ve Özgürlükler Bağlamında İrtidat, Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• Sahnûn, Abdusselâm b. Saîd b. Habîb. el-Müdevvenetü’l-kübrâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• San'anî, Muhammed b. İsmail Emir. İcabetü's-sa’il şerhu Bugyeti'l-amil, thk. Hüseyin b. Ahmed es-Seyyâğî-Hasan Muhammed Makbûlî el-Ehdel. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1986.
• Sekkâkî, Ebû Ya’kûb. Miftâhu’l-ulûm: Belâgat, trc. Zekeriya Çelik, İstanbul: Litera, 2017.
• Semerkandî, Alaeddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Şafii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. Kitâbü’l-Üm, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1990.
• Şâkir, Muhammed. Nizâmu’t-talâk fî’l-İslâm, Mektebetü’s-Sünne, y.y. ts.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr min ahâdîsi seyyidi’l-ehyâr, nşr. İsâmüddin es-Sabâbıtî, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. el-Asl, thk. Muhammed Boynukalın, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, nşr. Zekeriyya Umeyrat, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali. et-Tenbîh fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, thk. Ali Mu‘avvaz-Âdil Abdulmevcûd, Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1997.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. el-Hatîb. Muğni’l-Muhtâc, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1997.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Muhtasaru İhtilâfi’l-‘ulemâ, thk. Abdullah Nezîr Ahmed, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu müşkili’l-âsâr, thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Turan, M. Fatih. “Hanefilerin Kinâyeli Sözlerle Yapılan Boşamaları Bâin Talâk Sayması Üzerine Bir Analiz”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2016, sayı: 27, ss. 421-442.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. el-Mebsut fî fıkhi'l-İmamiyye, tsh. Muhammed el-Bakır el-Behbudi, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beytü’l-müslim fî’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Zeylaʻî, Ebû Muhammed Osman b. Ali. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dakâik, Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313-1315.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü'l-İslâmî ve edilletuhu, Dımaşk: Dârü'l-Fikr, 1985/1405.