Sünnî-Şiî Tefsir Geleneğinde Hz. Peygamber’in Ümmîliği Üzerine

Yıl 2020, Sayı: 51, 175 - 190, 15.06.2020

Sabuhi Shahavatov

https://doi.org/10.21054/deuifd.694201

Öz

Hz. Peygamber’in Kur’an’da “ümmî peygamber” olarak nitelendirilmesi tefsir geleneğinde farklı şekillerde tefsir edilmiş, bu çerçevede Kur’an’da diğer bağlamlarda kullanılan “ümmî” kavramı da değişik yorumlara konu olmuştur. Bu yazı söz konusu kavramın Şii tefsir edebiyatı içerisinde nasıl anlaşılmış olduğunu izlemenin yanı sıra bu geleneğin Sünni gelenekten ayrıştığı noktalara dikkatli bir şekilde işaret edebilmek için bazı değerlendirmeler yapmayı hedeflemektedir. Ümmî kavramının genel portresini çizmenin de bu bağlamda yerinde olacağı açıktır. Şia’nın “ümmî” kavramı üzerinden giriştiği tartışmalar bu kavramın etimolojik ve terminolojik çerçevede ima ettiği/ilişkili olduğu anlam alanı (semantik küme) ile doğal olarak irtibatlıdır. Ayrıca bu kavrama yüklenen anlamın Şiî literatürde nasıl bir değişim geçirdiğini ortaya koymak için sadece tefsir külliyatı ile yetinmeyip farklı alanlarda telif edilen (özellikle de kelam ve fıkıh alanında) eserlere de başvurmak gerekecektir. Aynı durum diğer teolojik ya da fıkhî mezhepler/eğilimler için de söz konusu olmakla beraber, bu yazı ilgili konuyu sadece Şia çerçevesinde betimlemeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda bu yazı, daha kapsamlı çalışmalar için bir tür giriş/başlangıç noktası oluşturmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Şîa, Ümmî, Mekkeli, Vahiy

Kaynakça

• Ayyâşî, Ebu'n-Nadr Muhammed b. Mes’ud. Tefsiru'l-Ayyâşî. Thk. Hâşim Resuli Muhallatî, 2 cilt. Beyrût, 1991. Bahrânî, Seyyid Haşim. el-Burhan fî tefsiri’l-Kur’ân. 10 cilt. Beyrût: Muessesetu'l-A‘lemi li'l-Matbuat, 1427/2006. Bedevî, Abdurrahman. Difâ’un ‘ani’l-Kur’ân zıdde münteqıdîhi. Arapçası, Kemal Câdullah, ts. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Camiu’s-sahih. Thk. Takıyyüddin en-Nedvî, 15 cilt. Beyrût: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 1432/2011. Ebu Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Mecâzu’l-Kur’ân. Thk. Fuad Sezgin, 2 cilt. Kahire, ts. Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbu’l-luğa. Thk. İbrahim el-Abyarî. 15: 630-641. 17 cilt. Kahire: ed-Daru’l-Mısriyye, 1384/1964. Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kūb. Tenvîru’l-mikbâs min tefsîri İbn Abbâs. Beyrût, 1992. Goldfeld, İsaiah. “The İlliterate Prophet (Nabî Ummî): An İnquiry into the development of a dogma in İslamic tradition” Der İslam, 57 (1980), 58-67. Günther, Sebastian. Muhammed, “The İlliterate Prophet: An İslamic Creed in the Qur’an and Qur’anic Exegesis”, Journal of Qur’anic Studies, 4/1 (2002), 1-26. İbn Fâris, Ebu'l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. Mu'cemu Mekāyisü’l-luğa. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. 1: 21-31. 6 cilt. Beyrût, ts. İbn Manzûr, Ebu'l-Fazl Muhammed b. Mukerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-‘arab. Thk. Muhammed Abdulvehhab. 1: 214-221. 18 cilt. Kahire, ts. İsfahânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Rağib. Müfredat fî Ğaribi’l-Kur’ân. 32-34. Beyrût, 2005. Kâşânî, Molla Muhsin Muhammed b. Murtaza b. Mahmûd Feyz-i Kâşânî. Tefsiru’s-Sâfî. Tsh. Hüseyin A'lemî. 5 cilt. Beyrût, 1982. Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsiru’l-Kummî. Thk. Tayyib el-Musevî el-Cezâirî. 2 cilt. y.y., ts. L. Caetani. İslam Tarihi. Çev. Hüseyin Cahid Yalçın. İstanbul, 1926. Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtu’l- Kur’ân. Thk. Ahmet Vanlıoğlu-Bekir Topaloğlu ve diğ. 18 cilt. İstanbul, 2005-2011. Montgomery, Watt. Intodoctıon To The Quran. Edinburg, 1970. Müslim, Ebu'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi Müslim b. el-Haccac. Sahih-i Muslim. Vaduz: Thesaurus Islamicus Foundation, 2 cilt. 1421/2000. Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhu’l-gayb. 32 cilt. Beyrut, 1981. Shaddel, Mehdy. “Qur’anic ummî: genealogy, ethnicity, and the foundation of a new community”, Jerusalem Studies in Arabic and İslam, 43 (2016), 1-60. Şeyh Sadûk, Ebu Cafer İbn Babeveyh el-Kummî. İlelu’ş-şerâi. Necef, 1966. Tabatabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 22 cilt. Beyrût, 1973. Taberî, Muhammed İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân. Thk. A. Turkî. 25 cilt. Kahire, 2001. Tabersî, Ebû Ali Eminüddin Fazl b. Hasen b. Fazl. Mecme‘u’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. Thk. Hâşim Resuli Muhallatî. 10 cilt. Beyrût, 2008. Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. ‘Alî. et-Tibyân fi tefsîri’l-Kur’ân. 10 cilt. Beyrut, ts. Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni'l-Kur'an ve i‘râbuhu. Thk ‘Abdulcelîl ‘Abduh Şelebî. 5 cilt. Beyrut: ‘Âlemu'l-Kutub, 1408/1988. Zemahşerî, Ebu’l-Kāsım Cârullâh Mahmūd b. ‘Umar. el-Keşşâf ‘an hakāiki ğavâmıdi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrut, 1995.