Şiî Müfessir Bahrânî ve el-Burhân Fî Tefsîri’l-Kur’ân İsimli Eseri: Muhteva ve Biçim Analizi

Yıl 2021, Sayı: 54, 133 - 146, 15.12.2021

Sabuhi Shahavatov

https://doi.org/10.21054/deuifd.984091

Öz

Son dönemlerde İslam düşünce tarihindeki farklı dinî ve siyasî oluşumlara mensup alimlerin düşüncelerine yönelik akademik çalışmalar artış göstermekle birlikte, özellikle 16. ve 17. yüzyılları ihtiva eden dönemlerde hem Osmanlı (Sünnî) hem de Safevi (Şiî) devletlerinde kaleme alınan çalışmalara ilişkin akademik incelemelerin hala sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Bu sınırlı literatür, 16. ve 17. yüzyılların düşünce geleneğinin genel portresini çizmek için yeterli veriyi sağlayamadığı için, söz konusu döneme dair hem bibliyografik çalışmaların hem de doğrudan metinler üzerine incelemelerin yapılması faydalı olacaktır. Yapılacak araştırmalar daha ileri çalışmalara zemin hazırlayacağı gibi söz konusu dönemin dinî/teolojik düşünce biçimi hakkında da bazı ipuçları verecektir. Buradan hareketle, bu makale, 17. yüzyıl Şiî tefsir geleneğinin önemli müfessirlerinden Seyyid Hâşim el-Bahrânî ve el-Burhân fî tefsîri’l-Kur’ân isimli tefsirini ele almakta ve müellifin genel bibliyografyasını belli ölçüde incelemekle beraber, doğrudan metnin kendisine yönelik muhteva analizi de yaparak söz konusu dönemdeki Şiî tefsir literatürünün genel karakterini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ulaşabildiğimiz kaynaklar ışığında, Bahranî’nin, geç dönem müfessiri olmasına rağmen, Şii literatürde o döneme kadar birikmiş olan tefsire dair rivayet malzemesini bütünüyle derlemeyi hedefleyen ilk isim olarak öne çıktığını söylemek mümkündür. Diğer taraftan kendisinin örtük de olsa, diğer (dilbilimsel, felsefî ve tasavvufi) tefsir biçimlerine de bir itirazı söz konusudur. Bu yönleri ile el-Burhân tefsiri, Şii havzanın rivayet/ahbarî kanadının tefsir alanındaki en kapsamlı metni olarak kabul edilebilir. Bahranî ve eserinin bu özellikleri ve Türkiye’de şimdiye kadar bu konuda akademik bir inceleme yapılmaması açısından çalışmamız önem arz etmektedir. Bu bağlamda hem Bahrânî hem de kaleme aldığı tefsir üzerine yapılacak her araştırmanın ileri düzey çalışmalara zemin hazırlayacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Şîa, Bahrânî, el-Burhân fî tefsiri’l-Kur’an

Kaynakça

• Babâî, Ali Ekber. Tefsir Ekolleri. Trc. Kenan Çamurcu. 3 cilt. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014.
• Bahrânî, Seyyid Haşim. el-Burhan fî tefsiri’l-Kur’ân. 8 cilt. Beyrût: Muessesetu'l-A‘lemi li'l-Matbuat, 1427/2006.
• Bahrânî, Yusuf b. Ahmed. Lü’lü’etu’l-Bahreyn fi’l-icazât ve teracimi ricâli’l-hadîs. Thk. Muhammed Sadık Bahrululum. Bahreyn: Mektebetu Fahrâvî, 1429/2008.
• Bahşayeşî, Akiki. Tabakat-ı Müfessirân-ı Şîa. 5 cilt. Kum: Defter-i Neşr-i Novid-i İslamî, 1371/1952.
• Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasan b. Ali. Emelu’l-Âmil. 2 cilt. Kum, 1401/1981.
• Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsiru’l-Kummî. Thk. Tayyib el-Musevî el-Cezâirî. 2 cilt. y.y., ts.
• Lawson, B. Todd. “Akhbarî Shi’î Approaches To Tafsîr”. Approaches to the Qur’ân. Ed. G. R. Hawting and Abdul-Kader A. Shareef. 173-210. London and New York: Routladge, 1993.
• Marife, Muhammed Hadi. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn fî sevbihi’l-qāşîb. 2 cilt. Meşhed, 1426/2005.
• Mirza Abdullah el-Efendi el-İsbahânî. Riyâzu’l-Ulemâ ve Hıyazu’l-Fudalâ. Thk. Seyyid Ahmed el-Hüseynî. 7 cilt. Kum: Mektebetu Ayetullah el-Mar‘aşî, 1401/1981.
• Şeyh Sadûk, Muhammed b. Ali b. Babeveyh el-Kummî. Risâletu’l-‘İtikadâti’l-İmâmiyye (Şiî-İmâmiyye’nin İnanç Esasları). Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1978.
• Tahrânî, Muhammed Muhsin Nezîlu Samarrâî Ağa Bozorğ. ez-Zerîa ilâ Tesânîfi’ş-şîa. 25 cilt. Beyrut: Dâru’l-edvâ, 1390/1970.
• Zirikli, Hayreddin. el-A’lâm: Kāmusu terâcimi li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisa.8 cilt. Beyrut, 1989.