Hezârfen Hüseyin Efendi ve Batılılarla Münasebetleri

Yıl 2022, Sayı: 55, 41 - 78, 15.06.2022

Hatice Kübra Tekdemir

https://doi.org/10.21054/deuifd.1088875

Öz

Hezârfen Hüseyin Efendi, 17. yy.’ın önemli bir siması olup Osmanlı Devleti’nde çeşitli görevler ifa etmiş ve çok farklı ilim sahalarında eserler vücuda getirmiş önemli bir şahsiyetttir. Hezârfen hakkında Türk dünyasında yazılmış klasik biyografik kaynaklar bize pek az veri sunmakta ve yalnızca bu kaynaklar referans alınarak müellife dair malumat aktaran modern akademik çalışmalarda ise pek çok husus karanlıkta bırakılmaktadır. Öte yandan, İstanbul’a gelen Avrupalı seyyah ve diplomatlarla samimi ilişkiler geliştiren Hezârfen Hüseyin Efendi ile ilgili bazı ayrıntılı verilere dönemin Batılı kaynakları vasıtasıyla ulaşabilmek mümkündür. Makalemizde bu kaynaklar incelenerek, Hezârfen Hüseyin Efendi’nin Batılılarla temaslarına değinilecek; bu yolla müellifin hayatı ve şahsiyetine dair ayrıntılı bilgiler ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hezârfen Hüseyin Efendi, XVII. yüzyıl, Osmanlı Devleti, Batı ile ilişkiler

Kaynakça

• Adıvar, Adnan. Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1970.
• Akpınar, Turgut. “Galland, Antoine”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/337-338. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ambassade de France en Turquie. “Türkiye’de Fransa”. Erişim 16.01.2022. https://tr.ambafrance.org/1525-ten-itibaren-Buyukelciler
• Anhegger, Robert. “Hezarfen Hüseyin Efendi’nin Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Mülâhazaları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Mecmuası 10/1 (1953), 365-393.
• Babinger, Franz. Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ire werke. Leipzig: Otto Harrassowitz Yayınları, 1927.
• Bekar, Cumhur. A New Perception of Rome, Byzantium and Constantinople in Hezarfen Huseyin’s Universal History. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Bombaci, Alessio. Histoire de la Littérature Turque. Paris: Librairie C. Klincksieck Yayınları, 1986.
• Bursalı, Mehmed Tâhir. “Hezârfen Hüseyin Efendi”. Dergâh Mecmûası, 1/12 (1337), 185-186.
• Bursalı, Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1342.
• Bursalı, Mehmed Tâhir. “Hezârfen Hüseyin Efendi”. Türk Yurdu Mecmuası 5/1 (1329), 872-873.
• Demir, Ekrem. Hezârfen Hüseyin b. Ca‘fer İstanköyî’nin “Lisânü’l-Etibbâ” Adlı Tıp Lügati Üzerinde Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Doğan, Güner. “İtalyan Oryantalist Luigi Ferdinando Marsigli’nin Osmanlı Devleti Hakkında Gözlemleri (1658-1730)”. Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye. ed. Çağatay Özdemir ve Yunus Emre Tekinsoy. 335-350. Ankara: Türk Yurdu, 2016.
• Donado, Gio. Battista: Senator Veneto fù Bailo in Constantinopoli. Della Letteratura de’ Turchi. Venedik: 1688.
• Dökmeci, Volkan. İstanbul’daki Venedik Dragomanları ve Dil Oğlanları (1551-1797). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Elçin, Şükrü. Ali Ufki: Hayatı, Eserleri ve Mecmûa-i Sâz ü Söz,. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Erdem, Yahya. “PÉTİS de la CROIX, François”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/ 255-256. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Galland, Antoine. İstanbul’a Ait Günlük Anılar (1672-1673). çev. Nahid Sırrı Örik, 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Hagen, Gottfried. “Afterword: Ottoman Understanding of the World in the Seventeenth Century”. An Ottoman Mentality: The World of Evliya Çelebi (by Robert Dankoff). Leiden – Boston: Brill, 2004, 215-256.
• Hezârfen, Hüseyin b. Cafer İstanköylü. Tenkihu’t-Tevarih. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, nr. 2396.
• Hezârfen Hüseyin Efendi. Enîsü’l-Ârifîn ve Mürşidü’s-Sâlikîn. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Düğümlü Baba, nr. 227.
• Hilmizâde, Ahmed Rif‘at. “Hüseyin Şehîr bi-Hezârfen”. Ma‘lûmât Mecmuası 4/82 (1314), 705.
• İlgürel, Mücteba. “Hüseyin Efendi, Hezarfen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/544-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• İlgürel, Sevim. Hezarfen Hüseyin Efendi Telhîsü’l-Beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Kafadar, Cemal. “The city that Rålamb visited - The political and cultural climate of İstanbul in the 1650’s”. Sultan’s Procession: The Swedish embassy to Sultan Mehmed IV in 1657-1658 and the Rålamb paintings. ed. Karin Ådahl. 59-73. İstanbul: Swedish Research Institute, 2006.
• Kalpaklı, Mehmet - Mercan, F. Özden. “Bir Asya İçeceği (Bevanda Asiatica), Kont Luigi Ferdinando Marsili ve Osmanlı Kahve Kültürü”. Journal of Turkish Studies – Türklük Bilgisi Araştırmaları, Özer Ergenç Armağanı 1/51 (2019), 363-381.
• Kolçak, Özgür. “Marsigli, Luigi Ferdinando”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/199. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Kut, Turgut. “Ali Ufkî Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/456-457. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Lokmacı, Süleyman. Hezarfen Hüseyin Efendi Telhîsü’l-Beyân fî Tahlîsü’l-Büldân Metin-Tahlil-Tıpkıbasım. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2019.
• Maarif Vekilliği Kütüphaneler Müdürlüğü Tasnif Komisyonu. İstanbul Kütüphaneleri Tarih-Coğrafya Yazmaları Katalogları, 1. Fasikül: Umumi Tarihler. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Marsili, Luigi Ferdinando. Autobiografia di Luigi Ferdinando Marsili. ed. Emilio Lovarini, Bologna: R. Bologna Enstitüsü Bilimler Akademisi, Nicola Zanichelli Yay., 1930.
• Marsili, Luigi Ferdinando. Bevanda asiatica (Trattatello sul caffè). ed. Clemente Mazzotta, Roma: Salerno Yayınları, 1993.
• Marsili, Luigi Ferdinando. Scritti Inediti di Luigi Ferdinando Marsili. Bologna: R. Bologna Enstitüsü Bilimler Akademisi, Nicola Zanichelli Yayınları, 1930.
• Marsili, Luigi Ferdinando. Stato Militare dell’ Imperio Ottomanno L’etat Militaire de l’Empire Ottoman. Graz: Akademische Druck - Verlagsanstalt Yayınları, 1972.
• Ménage, V. L. “Ḥusayn Hezārfenn”. The Encyclopeadia of Islam (New Edition). 3/623-624. Leiden: Brill, 1971.
• Nas, Ahmet. Hezârfen Hüseyin Efendi’nin “Tenkîhü’t-Tevârih-i Mülûk” İsimli Eserinin Tahlili ve Metin Tenkidi. Erzincan: Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özcan, Abdulkadir. “Hezarfen Hüseyin Efendi ve Tarih ile İlgili Eserleri”. Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı 2/189-197. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
• Özdemir, Kerim. Hezârfen Hüseyin Efendi’nin “Tenkîhu’t-Tevârih” Adlı Eserinin Selçukluların Zuhurundan Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna Kadar Geçen Bölümlerinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Özdemir, Rukiye - Lokmacı, Süleyman. “Osmanlı Tarih Yazıcılığında Bir İntihal Örneği: Telhîsü’l-Beyân fî Tahlîsü’l-Büldân”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25 (Bahar 2020), 339-354.
• Öztürk, Necdet - Yıldız, Murat. Osmanlı Tarihçileri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2013.
• Pekalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1971.
• Stoye, John. Marsigli’s Europe 1680-1730: The Life and Times of Luigi Ferdinando Marsigli, Soldier and Virtuoso. New Haven & London: Yale University Press, 1994.
• Şemseddin Sami. Kamusu’l-Alam. 6 Cilt. İstanbul: Mihrân Matbaası, 1316.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. 1 Cilt. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1317.
• Şimşirgil, Ahmet. Kayı VI: İmparatorluğun Zirvesi ve Dönüş. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Tokat, Feyza. Hezarfen Hüseyin Efendi’nin “Tuhfetü’l-Erîbi’n-Nâfia li’r-Rûhânî ve’t-Tabîb”i (İnceleme-Metin-Dizin). Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Vandal, Albert. L’odyssée D’un Ambassadeur – Les Voyages du Marquis de Nointel (1670-1680). Paris: Librairie Plon, 2. Basım, 1900.
• von Diez, Heinrich Friedrich. Denkwürdigkeiten von Asien. 2 Cilt. Berlin: Commission der Nicolaischen Buchhandlung, 1811.
• Wurm, Heidrun. Der osmanische Historiker Ḥüseyn b. Ğa'fer, genannt Hezārfenn, und die Istanbuler Gesellschaft in der zweiten Hälfte des 17. Jahrhunderts. Freiburg im Breisgau: Klaus Schwarz Yayınları, 1971.
• Yıldırım, Duygu. “Bevanda asiatica: Scholarly Exchange between the Ottomans and Europeans on Coffee”. Osmanlı Araştırmaları/ The Journal of Ottoman Studies 56/56 (2020), 44.
• Yurdaydın, Hüseyin G. İslam Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.