İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisinin Mahkemeye Devri Meselesinin Tarihi, Siyasi/Fikri ve Sosyolojik Arka Planı

Yıl 2023, Sayı: 58, 7 - 31, 27.12.2023

Ahmet Yasin Küçüktiryaki

https://doi.org/10.21054/deuifd.1315110

Öz

İslam aile hukukunda evlilik birliği farklı şekillerde sonlandırılabilmektedir. Kadının da istemediği evliliği sona erdirebilmesi için bir takım yollar mevcut olsa da en yaygın şekilde karşılaşılan bir yöntem olan talak ile nikâh bağını çözebilme yetkisi İslam aile hukukunda yerleşik bir kural olarak kocaya aittir. Kocaya ait olan bu yetkinin usulsüz kullanımıyla ortaya çıkan ve özellikle kadının mağduriyeti ile sonuçlanabilen bir takım problemler sebebiyle talak yetkisinin kocadan tamamen alınarak aile mahkemelerine devredilip devredilmeyeceği konusu gündeme gelmiş ve İslam hukukçular arasında değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu çalışmada bahse konu meselenin fıkhi değerlendirmesinden sarf-ı nazarla sadece hangi siyasi ve sosyolojik sebeplerle ne zaman ve nasıl ortaya çıktığını tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İslam Aile Hukuku, Talak, Talak Yetkisi, Aile Mahkemesi, Yetki Devri

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Kuran’a Göre Boşanma Prosedürü”, Dini Araştırmalar. sy. 14, c. 5. Eylül-Aralık 2002.
• Ansay, Sabri Şakir. Eski Hukukumuza Bir Nazar. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları. 1952.
• Aydın, Ahmet. İslam Hukuku ve Fıkıh Problemlerini Psiko-Sosyal Açıdan Analiz. İstanbul: Fidan Bas. Yayınları. 2022.
• Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları. 1985.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılâbı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 1983.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa el-Horasani. Marifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. thk. Abdulmu’ti Emin Kal’aci. Beyrut: Daru Kuteybe, 1991.
• Bora, Aksu, “Hatırlananlar ve Unutulanlar: İslam Coğrafyasında Modernleşme ve Kadın Hareketleri”, Bilig, sy. 53, 2010.
• Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahihu'l Buhari: el-Camiu'sSahih. Beyrut, Daru İhyau't-Turasi'l Arabî. 1992.
• Celal Nuri, “Kadınlarımız”, İctihad, No: 23, İstanbul 1329.
• Celal Nuri, İttihad-i İslam, İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası, 1331.
• Celal Nuri, Kadınlarımız, İstanbul: 1331.
• Ceride-i Adliyye, sy. 26, 27. 1340-1341.
• Ceylan, Ayhan, “Osmanlı Döneminde Mısır’da Hukukî Modernleşme (XIX. Yüzyıl)”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 5, (Bahar) 2008.
• Çalışkan, Mehmet, el-Hüseynî el-Yezdî’nin el-Urâza fi’l-Hikâyeti’s-Selcûkiyye Adlı Farsça Eserinin Türkçe Tercümesi, İstanbul: Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. İstanbul 2019.
• Dalgın, Nihat. İslam Hukukunda Boşama Yetkisi, İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Fak. Vak. Yayınları. 2001.
• Doğan, İsmail. “Tanzimat Sonrası Sosyo-Kültürel Değişmeler ve Türk Ailesi”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. 1992.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani. Sünen. Beyrut: Daru'l Cinan, 1988.
• Turğut, Faruk. "Tarihsel Süreçte Aile Kurumunun Dönüşümü ve Geleceğine Yönelik Çıkarımları", Medeniyet ve Toplum, 1(1). Bahar 2017.
• Fazlurrahman. “Islamic Modernism: Its Scope, Method and Alternatives”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 1, No. 4, 329 vd. Oct., 1970.
• Ferec, Seyyid Ahmed. el-Muameratu ala’l-Mer’eti’l-Müslime, yy., ts. Gencer, Ali İhsan. “Tanzimat Fermanı: 1839’dan 1876’ya Osmanlı İmparatorluğu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, 11/431. İstanbul: Çağ Yayınları. 1993.
• Gencer, Bedri. İslam’da Modernleşme, İstanbul: Doğu Batı Yayınları. 4. Baskı, 2017.
• Görgün, Hilal. “Rifaa et-Tahtavi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 35/95-97. İstanbul: TDV Yayınları. 2008.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. “Kocasını Boşayan Hürmüz Hanım”, Mürebbiye. İstanbul 1981.
• Hallaf, Abdulvehhab. Ahkamu Ahvali'ş-şahsiyye fi'ş-Şeriati'l-İslamiyye, Daru'lKütübi'l-Mısriyye, 2. Baskı. 1938.
• Hatipoğlu, İbrahim. İslam Dünyasının Çağdaşlaşma Serüveni. İstanbul: İz Yayıncılık. 2. Baskı. 2012.
• Hukuk-ı Aile Kanun Layihası Hakkındaki Mazbata (Geçen Nüshadan Maba'd), Sebilü'r-Reşad, İstanbul 1340, sy. 591, 23/397
• Judd, Steven, İhtisasu Mehakimi’l-Kadi fi’l-Asri’l-Emevi, trc. M. Abdulaziz Ahmed, Merkezu Nuhud li’d-Dirasat ve’l-Buhus, 2021.
• Kasım Emin, Tahrirü’l-Mer’e, Kahire: Müessesetü’l-Hindavi. 2016.
• Kılıç, Ahmet Faruk – Ağçoban, Sıddık. “Gelenek ve Moderni̇zm Bağlaminda İslam”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(28), 2013/2.
• Kılıç, Neslihan. “Batı Kültürünün Osmanlı Toplumuna Taşınmasında Önemli Bir Unsur Olarak Kadın Dergileri”, Bolu Abant İzzet Baysal Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 20, sy. 3/Güz: 707-726. 2020.
• Kurban, Yasin. “Din, Hukuk ve İslam Dünyası”, I. Dünya Savaşının 100. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu: Emperyalizm ve İslam Dünyası Bildiriler Kitabı, Ankara 2015.
• Kutup, Muhammed. Kadiyyetu Tahrirü’l-Mer’e, yy., ts. Küskü, Abdullah. “II. Meşrutiyet Dönemi Taaddüd-i Zevcât Tartışmalarının Usûlî Zemini Cevaz Meselesi: Mansûrîzâde Said ve İzmirli İsmail Hakkı Polemiği”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 35, 2020.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta, thk. M. Fuâd Abdulbâkî, Çağrı Yayınları. İstanbul 1992.
• Menekşe, Ömer. "Selçuklular’da Kanunlaştırma Hareketleri ve Bir Hukuk Kodu Olarak el-Mesâilü’l-Melikşâhiyye fi’l-Kavâidi’ş-Şer‘iyye", İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 35, 565-598. 2020.
• Mevsıli, Ebü’l-Fadl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-Ta‘lîli’lMuhtâr, thk. Mahmûd Ebû Dakîka, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, ts. Musa Kazım. “Hürriyet ve Müsavât”, Sırat-ı Müstakim, sy. 5. 68-70. Dersaadet: 1326.
• Musa Kazım. “Hürriyet ve Müsavât”, Sırat-ı Müstakim, sy. 6, 93-94. Dersaadet: 1326.
• Musa Kazım. Külliyât, Yay. Haz: Ferhat Koca, Ankara: Ankara Okulu Yayınları. 2002.
• Mustafa Sabri, “Din-i İslam’da Hedef-i Münakaşa Olan Mesailden: Talak”, Beyanu’l-Hak, İstanbul: Cem‘iyet-i İlmiye-i İslamiye, 16 Mart 1325. Müslim b. Haccac Ebu’l-Hasen el-Kuşeyri. el-Müsnedü’s-Sahih, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-arabi, ts. Neklâvî, Fethî. “Kasım Emin”, TDV İslam Ansiklopedisi, 24/541-542. İstanbul: TDV Yayınları. 2001.
• İslam Aile Hukukunda Boşama Yetkisi 31 Nimet Cemil. “Talak”, Kadınlar Dünyası, sy. 142. 1330.
• Okur, Kâşif Hamdi. “II. Meşrutiyet Dönemi İslam Hukuku Tartışmalarından Bir Kesit – Mansurizade Said ve Seyyid Bey Örneği” Dini Araştırmalar, sy. 5. Eylül Aralık 1999/2.
• Selahaddin Asım. Türk Kadınlarının Tereddisi Yahut Karılaşmak, İstanbul: Resimli Kitap Matbaası, ts. Şimşek, Abdülazim. “II. Meşrutiyet Döneminde Batılılaşma Etkisinde Yapılan Feminizm Tartışmaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 61, Güz 2017.
• Tahir Haddâd. İmraetünâ fi’ş-Şerîa ve’l-müctema‘, yy. ts. Uğurcan, Sema. “Tanzimat Devrinde Kadının Statüsü”, 150. Yılında Tanzimat, Yay. Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 1992.
• Üsame, Adnan Muhammed. et-Tecdid fi’l-Fikri’l-İslami, Daru İbni’l-Cevzi, yy. ts. Yılmaz, İbrahim. Yetki ve Sistem Açısından İslam Hukukunda Boşanma, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2006
• Zafer Toprak. “II. Meşrutiyet Döneminde Devlet, Aile ve Feminizm” Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1992.
• Zerkeşi, Ebu Abdillah Bedruddin b. Muhammed b. Abdillah b. Bahadır. Teşnîfü’l-Mesâmiʿ bi-Cemʿi’l-Cevâmiʿ, thk: Seyyid AbdulazizAbdullah Rebî’, Mektebetu Kurtuba, 1998. Zeydan, Abdulkerim. el-Mufassal fi Ahkâmi’l-mer’e ve’l-Beyti’l-Müslim fi’şŞerîati’l- İslâmiyye, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle. 1994.
• Ziya Gökalp. “Dinin İctimai Hizmetleri II”, İslam Mecmuası. İstanbul 1331.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslami ve Edilletuhû, Dımeşk: Daru’l-Fikr. ts.