“ANKARA ÇEVRESİ”NİN “ÖTEKİLEŞTİRİLME” SÜRECİ VE DİL-TARİH TASFİYESİ’NİN İDEOLOJİK-DÜŞÜNSEL ARKA PLANI

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 11 - 44, 05.06.2018

Mithat Kadri Vural

https://doi.org/10.16953/deusosbil.282430

Öz

İkinci Dünya Savaşı yıllarında eğitimlerini Amerika Birleşik Devletleri ve
Almanya’da yapmış olan Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Behice Boran,
Muzaffer Şerif Başoğlu ve Mediha Berkes 1940’lı yılların başında Dil, Tarih ve
Coğrafya Fakültesi’nde yeni bir akademik çevre meydana getirdi. “Yurt ve Dünya”
ile “Adımlar” dergileri Ankara’da oluşturulan bu akademik çevre tarafından
çıkarıldı. Türkiye’de içinde aydınlardan yazarlara, askeri-sivil bürokratlardan
siyasetçilere kadar geniş bir kesim tarafından Hitler ve Nazi Almanya’sına
sempati beslenen bir iklimde; ırkçılık, faşizm ve Almanya karşıtlığını açıkça
ortaya koyan, evrensel değerleri, barışı, eşitliği ve bilimi savunan Ankara çevresi,
Türkçü-Turancı unsurlar tarafından hedef haline getirilerek “solcu ve komünist”
olmakla suçlandı. Sonuçta Dil-Tarih tasfiyesiyle, hocalar önce üniversiteden
sonra da ülkeden uzaklaştırıldı.

Türkiye’de bu konuda yapılan çalışmalar genellikle Dil-Tarih tasfiyesi
üzerine yoğunlaşmış, tasfiyeye yol açan süreç gözden kaçırılmıştır. Bu çalışma
Dil-Tarih tasfiyesinin başlangıcını, Yurt ve Dünya dergisinin yayın hayatına
başlaması olarak gören bir yaklaşımdan hareketle, Türkçü-Turancı yayın
organları ile “Ankara çevresi” arasındaki siyasi ve ideolojik tartışmalara
odaklanmıştır. Böylece bir yandan savaş yıllarında “sağ-sol” kavramlarını
düşünsel yoldan tarif etmeyi diğer yandan ise Ankara çevresinin “sol ve
komünist” olarak etiketlenmesinin nedenlerini ortaya
koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ankara Çevresi, Dil-Tarih Tasfiyesi, Türkçülük, Turancılık, İkinci Dünya Savaşı

THE “MARGINALIZATION” PROCESS OF THE “ANKARA ENVIRONMENT” AND IDEOLOGICAL-INTELLECTUAL BACKGROUND OF THE DISSOLUTION OF THE FACULTY OF LANGUAGES, HISTORY AND GEOGRAPHY

Öz

Having
completed their education in the United States and Germany during the Second
World War, Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Behice Boran, Muzaffer Şerif
Başoğlu ve Mediha Berkes created a new academic environment in the Faculty of
Languages, History and Geography at the beginning of early 1940’s. Journals
such as “Yurt ve Dünya” and “Adımlar” was issued by this academic
environment. In the political atmosphere which many intellectuals,
writers, military-civilian bureaucrats and politicians were sympathized with
Hitler and Nazi Germany, the “Ankara environment” defending equality, peace,
universal values and science, standing against racism, and strongly opposing
against fascism and Germany were targeted and accused as being leftists and
communists by Pan-Turkists and Pan-Turanists. Eventually with the dissolution
of the Faculty of Languages History and Geography, these professors were
removed first from the university and then the country.

Studies
dealing with this issue in Turkey, mostly focus on the dissolution of the Faculty
of Languages History and Geography but the process leading to this was
overlooked. This study focuses on the political and ideological debates between
the Turkist-Turanian organs and the "Ankara environment", by
accepting the beginning of the publishing “Yurt ve Dünya” as the beginning of
the dissolution of Languages, History and Geography. Thus, this work, on the
one hand, aims to describe the concepts of “left-right” intellectually, and to explain
the reasons of why this academic environment was labeled as “leftist and
communist” on the other.

Anahtar Kelimeler

Ankara Environment, The Dissolution of Faculty of Languages History and Geography, Pan-Turkism, Pan-Turanizm, Second World War

Kaynakça

• Akar, A. (1989). Bir kuşağın son temsilcileri eski tüfek sosyalistler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akansel, M. H. (1942). Yabancı kan ve devletlerin batması. Tanrıdağ. 8: 5-8.
• Atılgan, G. (2008). Behice Boran, M. Gültekingil (Der.) Modern Türkiye’de siyasal düşünce. 8: İçinde 436-477. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bakırezer, G. (2008). Nihal Atsız. T. Bora (Der.) Modern Türkiye’de siyasal düşünce. 4: İçinde 352-357. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Bakanlar Kurulu Kataloğu
• Başoğlu, M. Ş. (1943a). İlimde gelişmemizin reel şartları. Adımlar. 6: 177-181.
• Başoğlu, M. Ş. (1943b). Psikoloji karşında ırkçılık. Yurt ve Dünya. 25: 7-14.
• Belli, M. (2000). İnsanlar tanıdım. İstanbul: Doğan Kitap Yayınları.
• Berlin, I. (1990). The Bent Twig. H. Hardy (ed.), The crooked timber of humanity, londra, john murray, Akt. Milliyetçiliği yeniden düşünmek.
• Dieckhoof, A.- Jaffelot, C. (2010). Çev. Çetinkasap, D. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bekata, H. O. (1940). Köylerimiz ve köycülüklerimiz. Çığır. 86: 4-13.
• Berkes, N. (1941a). Köy nüfusu. Yurt ve Dünya. 4: 16-23.
• Berkes, N. (1941b). Ziya Gökalp’in sosyolojisi. Yurt ve Dünya. 1: 277-292.
• Berkes, N. (1942). Irk ve ırkçılık. Yurt ve Dünya. 24: 438-442.
• Berkes, N. (1943). (1943). Kitaplar ırk psikolojisi. Yurt ve Dünya, 29: 176-177.
• Berkes, N. (1944) “Darwinizm karşısında ileri geri düşünüşler”, Yurt ve Dünya, 39: 90-95.
• Berkes, N. (1997). Unutulan yıllar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, M. (1942). Milletler birbirlerini nasıl görüyorlar?. Yurt ve Dünya, 13: 2-7.
• Berkes, M. (1943). Irk ve medeniyet. Yurt ve Dünya, 36: 473-478.
• Bora, T.- Can, K. (1994). Devlet ocak dergâh. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boran, B. (1941). Şehir ve şehirleşme davası. Yurt ve Dünya. 3: 25-34.
• Boran, B. (1943). Değişme halinde köylerimiz. Adımlar. 4: 124-127.
• Bozkurt, O. (1943). Solcu sapıklara bozkurt cevabı!. Gök-Börü, 5: 22-23.
• Cemgil, A. (1942). İçyüzleri (olduğu gibi). Yurt ve Dünya. 22-23: 395-399.
• Cemgil, A. (1943). Cumhuriyet rejiminde milliyetçilik ve inkılapçılık. Yurt ve Dünya, 35: 424-427.
• Çetik, M. (2007). Muzaffer Şerif karanlık odada: Türkiye yılları. Batur, S. ve Aslıtürk, E. (Der.) Muzaffer Şerif’e armağan: İçinde 23-55. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çetik, M. (1998). Üniversitede cadı kazanı 1948 DTCF tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav’ın müdafası. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Çığır. (1941)100.
• Doğan, A. (2012). Osmanlı aydınları ve sosyal darwinizm. İstanbul: Küre Yayınları.
• Ertekin, O. (2008). Cumhuriyet Döneminde Türkçülüğün Çatallanan Yolları. T. Bora (Der.) Modern Türkiye’de siyasal düşünce. 4: İçinde 345-388. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Galatı Rüyet. (1941) Yurt ve Dünya. 6.
• Gevrek, M. A. (1994). Yurt ve Dünya (1941-1944). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İleri, R. N. (2003) Kırklı yıllar-2 1944 TKP davası. İstanbul: Tüstav Yayınları.
• İleri, R. N. (2006) Kırklı yıllar-5 Kazım Alöç ‘ifşa ediyorum’ Türkiye’de komünizm ve ırkçılık. İstanbul: Tüstav Yayınları.
• Karaömerlioğlu, A. (2009). Türkiye’de köycülük. A. İnsel (Der.) Modern Türkiye’de siyasal düşünce. 2: içinde 284- 298. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, A. (2006). Orada bir köy var uzakta erken cumhuriyet döneminde köycü söylem. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karpat, K. (2010). Türk demokrasi tarihi. İstanbul. Timaş Yayınları.
• Kayalı, K. (2001). Türk düşünce dünyasında yol izleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kırklı yıllar-1: En büyük tehlike Faris Erkman. (2002). İstanbul: Tüstav Yayınları.
• Kurtuluş, R. (1943). Büyük bir inkılap varlık vergisi. Gök-Börü, 5: 11.
• Mardin, Ş. (1992). Türkiye’de ırkçılık. Türk Modernleşmesi, (Makaleler-4). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mazower, M. (2003). Karanlık kıta Avrupa’nın 20. yüzyılı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mumcu, U. (1993a). Bir uzun yürüyüş. İstanbul: Tekin Yayınları.
• Mumcu, U. (1993b). 40’ların cadı kazanı, İstanbul: Tekin Yayınları.
• Nur, R. (1941). Türk nasyonalizmi. Tanrıdağ. 1: 4-6.
• Oran, B. (1969). “İç ve dış politika açısından II. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de siyasal hayat ve sağ-sol akımlar”. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 3: 227-277.
• Orhon, O. S. (1944a). Kimdir görmek istiyoruz. Çınaraltı, 120: 1.
• Orhon, O. S. (1944b). Türk aristokrasisi. Çınaraltı. 124: 1.
• Orhon, O. S. (1944c). Propagandacılar. Çınaraltı, 132: 12-15.
• Önen, N. (2008). Reha Oğuz Türkkan. T. Bora (Der.) Modern Türkiye’de siyasal düşünce. 4: İçinde 362-369. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Örs. H. B. (2008). Faşizm: Modernitenin Karanlık Yüzü. H. Birsen Örs (Der). 19. yüzyıldan 20. yüzyıla modern siyasal ideolojiler: içinde 477-509. İstanbul. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özdoğan. G. G. (2001). Turan’dan Bozkurt’a tek parti döneminde Türkçülük (1931-1946). İstanbul. İletişim Yayınları.
• Öztan, G. G. (2006). Türk milliyetçiliğinde taşra fetişizmi ve toplumsal cinsiyet. Doğu-Batı. 38: 77-92. Ankara.
• Rasin, İ. (1941). İnsaniyetçilik. Bozkurt. 10: 232-235.
• Rasin, İ. (1944). Komünistler. Bozkurt. 6: 140-141.
• Reich, W. (1975). Faşizmin kitle ruhu anlayışı. İstanbul: Payel Yayınları.
• Safa, P. (01-07-1943). Mecmuanın rengi ve hedefi. Tasviri Efkâr.
• Sancar, N. (1942a). Türk, ordu ve savaş. Tanrıdağ. 3: 8-9.
• Sancar, N. (1942b). Zararlı neşriyat. Çınaraltı. 40: 12.
• Sancar, N. (1944a). Türk’ün ve Türk milliyetçiliğinin düşmanları. Kopuz, 1: 8-9.
• Sancar, N. (1944b). Komünistler. Kopuz. 4: 84-85.
• Sayılgan, A. (1976). Türkiye’de sol hareketler. İstanbul: Otağ Yayınları.
• Sertel, S. (1982). Roman gibi. İstanbul: Belge Yayınları.
• Sertel, Z. (2000). Hatırladıklarım. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Somersan, S. (2004). Sosyal bilimlerde etnisite ve ırk, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tevetoğlu, F. (1943a). Amacımız: Türke fayda. Kopuz. 1: 1.
• Tevetoğlu, F. (1943b). Milli kin. Kopuz, 2: 1.
• Tunçay, M. (1992). Türkiye’de sol akımlar-II. İstanbul: Bds Yayınları.
• Türkali, V. (2001). Komünist. İstanbul: Gendaş Yayınları.
• Türklük bekliyor. (1941). Bozkurt. 11: 1.
• Türkkan, R. O. (1939). Va-Nü’nün hezeyanları. Bozkurt. 3: 71-72.
• Türkkan, R. O. (1942). Bozkurtçunun amentüsü. Bozkurt. 1: 6.
• Türkkan, R. O. (1943). Irk ve ırkçılık. Gök-Börü. 9: 4-5.
• Unaner, İ. (1943). En büyük tehlike nedir?. Kopuz. 4: 79-80.
• Unaner, İ. (1944). Varlığımızı tehdit eden tehlike. Kopuz. 12: 264-269.
• Üstel, F. (2014). Türk ocakları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vedat Türkali ile güven üzerine, desantralizasyon belgeleri (tarih sohbetleri). (2000). İstanbul: Tüstav Yayınları.
• Yırcalı, S. (1941). Büyük köye doğru. Yurt ve Dünya. 2: 6-9.
• Zaruri bir cevap. (1941) Çığır. 102: 132-142.