SIRP-BULGAR GÜMRÜK BİRLİĞİ, DOMUZ SAVAŞI VE OSMANLI DEVLETİ

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 4, 1403 - 1425, 31.12.2020

Mehmet Çetin

https://doi.org/10.16953/deusosbil.789312

Öz

Gümrük birliği, ekonomik entegrasyon sürecinin önemli bir aşamasını teşkil etmektedir. Kuramsal açıdan gelişimi 20. yüzyılın ortalarından itibaren ve ekonomik entegrasyon teorisi bağlamında olmakla birlikte pratikte gümrük birliği uygulamalarına 19. yüzyılda da rastlanılabilmektedir. Gümrük birliğinin ilk örnekleri ekonomik olmaktan ziyade politik işbirliğini öngörmektedir. Sırp ve Bulgar devletleri arasında 20. yüzyılın başlarında gerçekleştirilen gümrük birliği girişimi, neden olduğu eko-politik sonuçlar ile önemli bir örnek niteliğindedir. Söz konusu gümrük birliği girişimi, dönemin konjonktürü bağlamında değerlendirildiğinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından bir tehdit olarak algılanmış ve 1906 yılında Sırp Devleti’ne ambargo uygulanması ile takip eden dönemde Domuz Savaşı olarak adlandırılacak bir ticari çatışmayı başlatmıştır. Bu çalışmada Sırp ve Bulgar devletleri arasındaki gümrük birliği girişiminin iktisadî arka planı ve nitelikleri, birincil kaynaklardan hareketle Avusturya-Macaristan, Sırbistan ve Osmanlı Devleti ekseninde açıklanmakta ve Balkan Savaşları ile I. Dünya Savaşı’nın işareti olarak gösterilen kutuplaşma sürecinin eko-politik boyutları değerlendirilmektedir. Elde edilen bulgular ülkelerin ekonomik ve politik çıkarları çerçevesinde kısa süreli ve değişken ittifaklar oluşturdukları yönündedir.

Anahtar Kelimeler

Gümrük Birliği, Domuz Savaşı, Osmanlı Devleti, Balkanlar

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 3162/237145, 7 Ekim 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 3201/240031, 5 Aralık 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 3273/245450, 20 Mart 1908.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.) 3355/251578, 13 Temmuz 1908.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.) 1251/20, 29 Nisan 1908.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.) 2771/81, 20 Mart 1909.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR. SFR. 3) 566/57, 18 Ocak 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Belgrat Sefareti (HR. SFR. 3) 566/48, 29 Ocak 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Paris Sefareti (HR. SFR. 4) 782/1, 15-28 Mayıs 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 42/54, 2 Mart 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 1504/62, 26 Ekim 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 1504-66, 11 Aralık 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Nezareti Tahrirat-ı Hariciye Evrakı (HR. TH.) 354 /47, 26 Ekim 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) İrade Hariciye (İ. HR.) 396/13, 21 Mayıs 1905.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) İrade Hariciye (İ. HR.) 399/45, 11 Şubat 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Rumeli Müfettişliği Şikayat (TFR. I. ŞKT.) 153-15281, 26 Mayıs 1908.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 499/41, 31 Ocak 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 501/68, 2 Nisan 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 504/67, 8 Temmuz 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 504/89, 12 Temmuz 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 508/29, 23 Aralık 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 510/131, 13 Nisan 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 511/47, 2 Mayıs 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.) 511/188, 11 Haziran 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Mütenevvi Maruzat EVrakı (Y. MTV.) 297/64, 28 Nisan 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA.) 50/56. 26 Nisan 1907.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Perakende Evrakı Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y. PRK. MK.) 21/103, 31 Mart 1906.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y. PRK. UM.) 80/120, 4 Ocak 1908.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1887). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Years 1885-86. Annual Series No. 176, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1889). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Years 1887 and 1888 on the Trade of Servia. Annual Series No. 534, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1890). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Austria-Hungary, Report for the Year 1888-89 on the Trade and Industry of Hungary. Annual Series No. 710, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1892). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Years 1889-90 on the Trade of Servia). Annual Series No. 1046, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1895). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Year 1893. Annual Series No. 1604, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1896). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Year 1894 on the Trade of Servia. Annual Series No. 1685, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1897). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Years 1895-96. Annual Series No. 1845, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1898). Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, Servia, Report for the Years 1896-97 on the Trade of Servia. Annual Series No. 2029, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1904). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1902 and for the First Nine Months of 1903 on the Trade of Servia. Annual Series No. 3139, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1905). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1903 on the Trade of Servia. Annual Series No. 3329, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1906). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1904 on the Trade of Servia. Annual Series, 3529, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1908). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1906 on the Trade of Servia. Annual Series No. 3962, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1908). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1907 on the Trade of Servia. Annual Series No. 4131, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1909). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1908 on the Trade of Servia. Annual Series No. 4373, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1910). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1909 on the Foreign Trade of Servia. Annual Series No. 4586, London: Printed by Harrison and Sons.
• Foreign Office, İngiltere Dış İşleri Bakanlığı Arşivi (FO) (1912). Diplomatic and Consular Reports, Servia, Report for the Year 1908 on the Foreign Trade of Servia. Annual Series No. 4834, London: Printed by Harrison and Sons.
• Lloyd’s Weekly News. 28 Ocak 1906. www.newspaperarchive.com (20.04.2020).
• San Antonio Daily Light. 14 Ağustos 1906. www.newspaperarchive.com (20.04.2020).
• San Antonio Daily Light. 5 Şubat 1907. www.newspaperarchive.com (20.04.2020).
• The Gleaner. 25 Ocak 1906. www.newspaperarchive.com (20.04.2020).
• The Washington Post. 16 Ocak 1906. Sayı 10811. www.newspaperarchive.com (20.04.2020).
• Abadjieff, C. (1910). Die Handelspolitik Bulgariens. Leipzig: Wentworth Press.
• Armaoğlu, F. (1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cotirlet, P. C. (2016). Moments and Significance of Balkan Diplomacy at the Start of the Twentieth Century. Inquiry, 2(1), 65-80.
• Crampton, R. J. (2007). Bulgaria. New York: Oxford University Press.
• Çak, D. & Çak, M. (2007). Gümrük Birliği’nin Getirdikleri ve Götürdükleri: Dış Ticaret Vergileri İhracat Gelirleri Analizi. 1. Baskı, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Çınar, S. (2004). Gümrük Birliği Teorisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1-2), 65-83.
• Diouritch, G. (1919). A Survey of the Development of the Serbian (Southern Slav) Nation: An Economic and Statistical Study. Journal of the Royal Statistical Society, 82(3), 293-342.
• Fay, S. B. (1930). The Origins of the World War I. New York: The MacMillan Company.
• Glenny, M. (1999). The Balkans, Nationalism, War and the Great Powers, 1804-2012. Canada: Anansi.
• https://www.britannica.com/topic/20th-century-international-relations-2085155/The-Balkan-crises-and-the-outbreak-of-war-1907-14, (Erişim Tarihi: 12.03.2020).
• Hupchick, D. P. (2002). The Balkans, From Constantinople to Communism. New York: Palgrave MacMillan.
• Jelavich, B. (1993). History of the Balkans, Eighteenth and Nineteenth Century. Volume 1. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kaiserlich und Königlich Ministerium Des Äußeren (1906), Diplomatische Aktenstücke Über Die Handelsvertrags-Verhandlungen Mit Serbien, 1905-1906, Wien: Druck Der K. K. Hof-Und Staatsdruckerei.
• Karal, E. Z. (1983). Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907). Cilt: 8. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lampe, J. R. ve Jackson, M. R. (1982). Balkan Economic History, 1550-1950: From Imperial Borderlands to Developing Nations. Indiana: Indiana University Press.
• Merjanski, K. V. (2007). The Secret Serbian-Bulgarian Treaty of Alliance of 1904 and the Russian Policy in the Balkans Before the Bosnian Crisis. (Theses and Dissertations). Wright State University, Ohio.
• Mitchell, B. R. (1998). International Historical Statistics, Europe 1750-1993. Fourth Edition, United Kingdom: MacMillan Ltd.
• Mouzelis, N. (1876). Greek and Bulgarian Peasants: Aspects of Their Sociopolitical Situation During the Interwar Period. Comparative Studies in Society and History, 18(1), 85-105.
• Nart, E. Ç. (2010). Gümrük Birliği’nin Türkiye’nin Dış Ticareti Üzerine Etkileri: Panel Veri Analizi. Journal of Yaşar University, 17(5), 2874-2885.
• Neurath, O. (2004). Serbia’s Successes in the Balkan War (1912). Economic Writings, Selections 1904-1945, (T. E. Uebel & R. S. Cohen, Ed.), New York: Kluwer Academic Publishers.
• Palairet, M. (1977). Merchant Enterprise and the Development of the Plum-Based Trades in Serbia, 1847-1911. The Economic History Reviews New Series, 30(4), 582-601.
• Preshlenova, R. (2007). The Close and the Distant Balkans. Building Up Identities in the Context of Economic Development 1878-1912. CAS Working Paper Series, Sofia, 3-28.
• Quatert, D. (2000). The Ottoman Empire, 1700-1922. 1st Edition, New York: Cambridge University Press.
• Rossos, A. (1981). Serbian-Bulgarian Relations, 1903-1914. Canadian Slavonic Papers Revue Canadienne de Slavistes, 23(4), 394-408.
• Schuman, M. (2004). Nations in Transition, Serbia and Montenegro. USA: Facts on File.
• Seyidoğlu, H. (1992). Ekonomik Terimler Sözlüğü. Ankara: Güzem Yayınları.
• Seyidoğlu, H. (1999). Uluslararası İktisat. 9. Basım, İstanbul: Güzem Yayınları.
• Shaw, S. J. & Shaw E. K. (1997). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Volume 2, Cambridge: Cambridge University Press.
• Stavrianos, L. S. (1958). The Balkans Since 1453. New York: Rinehart & Company, Inc.
• Viner, J. (1950). The Customs Union Issue. 1st Edition, London: Stevens & Sons Ltd.
• Yıldırım, E. & Dura, C. (2007). Gümrük Birliği’nin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri Konusundaki Literatüre Bir Bakış. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28, 141-177.