ULUSAL BASINDA BİLİM KADINLARI: TOPLUMSAL CİNSİYET PERSPEKTİFİNDEN BİLİM HABERLERİNE YÖNELİK BİR İÇERİK ANALİZİ

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 617 - 645, 15.06.2024

Çağla Kubilay

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1399623

Öz

Bilim dünyasında toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak üzere hayata geçirilen politikalara rağmen pek çok ülkede kadınlar bilimin çeşitli alanlarında yetersiz temsil edilmektedir. Kadınların bu dezavantajlı durumlarının gerisinde karmaşık toplumsal, kültürel, ekonomik ve yapısal bir dizi etken bulunmakla birlikte medya bu etkenler arasında öncelikli bir yere sahiptir. Zira medya, özellikle de gerçek hayattaki rol modellerinin yokluğunda, bilime ve bilim insanlarına dair tutum ve inançların şekillenmesinde rol oynayan temel bilgi kaynaklarından biridir. Bu bağlamda medya, kadınların ve kız çocuklarının bilime yönelmelerini teşvik edebileceği gibi onları bilimsel uğraşının dışında tutmaya ya da katılımlarını sınırlandırmaya da yol açabilir. Medyanın sahip olduğu bu potansiyelden hareketle, bu çalışmada Türkiye’de bilim haberlerinde bilim kadınlarının nasıl temsil edildiği incelenmektedir. Kadınların bilim dünyasına katılım oranlarının dünyanın pek çok ülkesine kıyasla yüksek olduğu Türkiye’de yazılı basında bilim kadınlarının görünürlük düzeyleri ile görünür oldukları alanları tespit etmek bu çalışmanın temel amacıdır. Bu kapsamda çalışmanın temel sorunsalı, farklı politik yönelimlere sahip BirGün, Hürriyet ve Yeni Şafak gazetelerinde yayımlanan bilim haberlerinin bilim dünyasındaki toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikleri koruyup güçlendirmek mi, yoksa bu eşitsizliklere meydan okumak yönünde mi hareket ettiğinin belirlenmesidir. Çalışmada sözü edilen gazetelerin web sitelerinde 2019 yılının Ocak, Mayıs ve Eylül aylarında yayımlanan toplam 527 bilim haberi içerik analizi yoluyla incelenmiştir. Çalışmada gazetelerde yer alan bilim kadını oranının Türkiye’deki bilim kadını oranının oldukça altında olduğu; görünürlük düzeyleri ve bilimin farklı alanlarına katılımları konusunda farklı siyasal yönelimlere sahip gazeteler arasında küçük farklılıklar bulunmakla birlikte tümünün bilim kadınlarını yetersiz temsil ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Temsil, Bilim Kadınları, Bilim Haberleri, İçerik Analizi, Toplumsal Cinsiyet, Yazılı Basın

FEMALE SCIENTIST IN THE NATIONAL PRESS: A CONTENT ANALYSIS OF SCIENCE NEWS FROM A GENDER PERSPECTIVE

Öz

Despite policies aimed at ensuring gender equality in the scientific community, women are underrepresented in various fields of science in many countries. While there is a complex set of social, cultural, economic and structural factors behind women's disadvantage, the media has a prominent place among these factors. This is because the media are one of the main sources of information that play a role in shaping attitudes and beliefs about science and scientists, especially in the absence of real-life role models. In this context, the media can encourage women and girls to turn to science, but it can also exclude them from scientific endeavors or limit their participation. Based on this potential of the media, this study analyses how women scientists are represented in science news in Turkey. The main purpose of this study is to determine the level of visibility of women scientists in the print media in Turkey, where women's participation in the world of science is high compared to many countries in the world. In this context, the problematic of the study is to determine whether the science news published in the newspapers BirGün, Hürriyet, and Yeni Şafak, which have different political orientations, serve to protect and reinforce gender inequalities in the world of science or to challenge these inequalities. In the study, a total of 527 science news items published on the websites of the aforementioned newspapers in January, May, and September 2019 were examined through content analysis. The study concluded that the proportion of women scientists in the newspapers is well below the proportion of women scientists in Turkey; although there are small differences between newspapers with different political orientations regarding their level of visibility and participation in different fields of science, they all underrepresent women scientists.

Anahtar Kelimeler

Representation, Female Scientists, Science News, Content Analysis, Gender, Printed Press

Kaynakça

• Acar, F. (1998). Türkiye üniversitelerinde kadın öğretim üyeleri. 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (1. bs., ss. 313-321). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Adak, N. (2018). Akademide kadınlar: Yükseköğrenime giriş ve kariyerde ilerleme. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1 (1), 23-38.
• Ağgül-Yalçın, F. (2012). Öğretmen adaylarının bilim insanı imajlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. İlköğretim Online, 11 (3), 611-628.
• Amarasekara, I. & Grant, W. J. (2019). Exploring the YouTube science communication gender gap: A sentiment analysis. Public Understanding of Science, 28(1), 68-84. doi:10.1177/0963662518786654
• Attenborough, F. T. (2011). Complicating the sexualization thesis: The media, gender and ‘sci-candy’. Discourse & Society, 22 (6), 659-676. doi:10.1177/0957926511411693
• Ayhan, B., Baloğlu, E. & Livbe, T. (2018). Bilim ve teknoloji haberlerinin dijital medyada sunumu. 7. Uluslararası Çin’den Adriyatik’e Sosyal Bilimler Kongresi, Baku, Azerbaijan, 2018. https://www.researchgate.net/publication/330442357_BILIM_VE_TEKNOLOJI_HABERLERININ_DIJITAL_MEDYADA_SUNUMU, (Erişim Tarihi: 23.08.2023).
• Berggren, C. (2008). Horizontal and vertical differentiation within higher education‐gender and class perspectives. Higher Education Quarterly, 62 (1-2), 20-39. doi: 10.1111/j.1468-2273.2008.00381.x
• Can, Y. C. (2023). Türkiye’de bilim haberciliği ve Twitter’da bilim haberciliği üzerine bir araştırma. İletişim Bilimi Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 58-73.
• Cheryan, S., Drury, B. J. & Vichayapai, M. (2013). Enduring influence of stereotypical computer science role models on women’s academic aspirations. Psychology of Women Quarterly, 37 (1), 72-79.
• Chimba, M. & Kitzinger, J. (2010). Bimbo or boffin? Women in science: an analysis of media representations and how female scientists negotiate cultural contradictions. Public Understanding of Science, 19 (5), 609-624. doi:10.1177/0963662508098580
• Cole, J. R. & Zuckerman, H. (1984). The productivity puzzle. Advances in motivation and achievement, 2, 217-258.
• Çarık, Ş. (2022). 2000 sonrası muhafazakâr medyanın yapısal dönüşümü: Yeni Şafak ve Milli Gazete örnekleri. (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://www.proquest.com/docview/2725257127?pq-origsite=gscholar&fromopenview=true&sourcetype=Dissertations%20&%20Theses
• Dion, M. L., Sumner, J. L. & Mitchell, S. M. (2018). Gendered citation patterns across political science and social science methodology fields. Political Analysis, 26 (3), 312-327. doi:10.1017/pan.2018.12
• Directorate-General for Research and Innovation (European Commission). (2021). She figures 2021: Gender in research and innovation : statistics and indicators. LU: Publications Office of the European Union. https://data.europa.eu/doi/10.2777/06090, (Erişim Tarihi: 20.05.2023).
• Dursun, O. (2018). Bilim gazeteciliğinde popülaritenin ve pozitif bilimlerin hegemonyası. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (29), 83-114. doi:10.16878/gsuilet.499532
• Eizmendi-Iraola, M. & Peña-Fernández, S. (2023). Gender stereotypes make women invisible: The presence of female scientists in the media. Social Sciences, 12 (1), 30. doi:10.3390/socsci12010030
• Erdoğan. (2007). Türkiye’de gazetecilik ve bilim iletişimi: Yapısal özellikler, sorunlar ve çözüm önerileri. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi 40. Yıl Kitaplığı.
• Erkek egemen akademi!: YÖK’ün yükseköğretim istatistiklerine göre kadın profesör oranı sadece yüzde 33. (2023, 2 Mayıs). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/erkek-egemen-akademi-yokun-yuksekogretim-istatistiklerine-gore-kadin-profesor-orani-sadece-yuzde-33-2077041
• González, D., Mateu, A., Pons, E. & Domínguez, M. (2017). Women scientists as decor: The image of scientists in Spanish press pictures. Science Communication, 39 (4), 535-547. doi:10.1177/1075547017719074
• Günlük-Şenesen, G. (2015). Üniversite üst yönetiminde kadınların konumu: Türkiye’de 1990’lardan 2000’lere ne değişti? A. Makal, G. Toksöz (Der.) Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği içinde (ss. 335-362). Ankara: İmge.
• Higher Education Research Institute (HERI). (t.y.). STEM disciplines. www.heri.ucla.edu/PDFs/surveyAdmin/fac/Listing-of-STEM-Disciplines.pdf, (Erişim Tarihi: 08.05.2023).
• Huber, B. & Baena, L. Q. (2023). Women scientists on TikTok: New opportunities to become visible and challenge gender stereotypes. Media and Communication, 11 (1), 240-251. doi:10.17645/mac.v11i1.6070
• Husu, L. & Tainio, L. (2016). Representations of women researchers in Finnish print media: Top researchers, multi-talents and experts. Investigaciones Feministas, 7 (2), 203-224 http://dx.doi.org/10.5209/INFE.53796
• Karaçam, S., Aydin, F. & Di̇gi̇lli̇, A. (2015). Fen ders kitaplarında sunulan bilim insanlarının basmakalıp bilim insanı imajı açısından değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty, 33 (2), 606-627. doi:10.7822/omuefd.33.2.19
• Karakuş, H. (2016). Delik boru: Türkiye’deki akademisyen kadınlar üzerine bir analiz. The Journal of Academic Social Science Studies, (53), 533-556. doi: 10.9761/JASSS3635
• Kim, H., Kim, S.-H., Frear, C. & Oh, S.-H. (2016). News photos of scientists skew race but not gender. Newspaper Research Journal, 37 (3), 261-274. doi:10.1177/0739532916663210
• Kitzinger, J., Chimba, M. D., Williams, A., Haran, J. & Boyce, T. (2008). Gender, stereotypes and expertise in the press: How newspapers represent female and male scientists. Monograph, UK Resource Centre for Women in Science, Engineering and Technology (UKRC) and Cardiff University. http://cf.ac.uk/jomec/resources/Kitzinger_Report_2.pdf (Erişim Tarihi: 22.08.2023).
• Knobloch-Westerwick, S. & Glynn, C. J. (2013). The Matilda effect—role congruity effects on scholarly communication: A citation analysis of communication research and journal of communication articles. Communication Research, 40 (1), 3-26. doi:10.1177/0093650211418339
• Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology (2. bs.). Sage publications.
• Kubilay, Ç., Ova, N. & Ceyhan, Ç. (2023). Türkiye’de medya ve kadın konulu çalışmalar üzerine bir değerlendirme. İki Binli Yıllarda Medya ve Kadın içinde (ss. 9-50). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Küçükvardar, M. (2020). Bilim gazeteciliği: Haber siteleri üzerine bir araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 52, 166-186. doi:10.47998/ikad.825370
• LaFollette, M. C. (1988). Eyes on the stars: Images of women scientists in popular magazines. Science, Technology, & Human Values, 13 (3-4), 262-275. doi:10.1177/016224398801303-407
• Medya Takip Merkezi. (2023a, 20 Haziran). 12 Haziran 2023—18Haziran 2023 19.06.2023 |908. Sayı | 18. Yıl. https://medyatakip.com.tr/nd/12-haziran-2023-18haziran-2023-19062023-908-sayi-18-yil-137.html (Erişim tarihi: 20.01.2024).
• Medya Takip Merkezi. (2023b, 8 Ağustos). 31 Temmuz 2023—6 Ağustos 2023 07.08.2023 |915. Sayı | 18. Yıl. https://medyatakip.com.tr/nd/31-temmuz-2023-6-agustos-2023-07082023-915-sayi-18-yil-144.html (Erişim tarihi: 20.01.2024).
• Miller, D. I., Eagly, A. H. & Linn, M. C. (2015). Women’s representation in science predicts national gender-science stereotypes: Evidence from 66 nations. Journal of Educational Psychology, 107 (3), 631.
• Mitchell, M. & McKinnon, M. (2019). ‘Human’ or ‘objective’ faces of science? Gender stereotypes and the representation of scientists in the media. Public Understanding of Science, 28 (2), 177-190. doi:10.1177/0963662518801257
• Nelkin, D. (1994). Bilim nasıl satılır? (M. Çiftçi, Çev.) İstanbul: Şule.
• Niemi, M. K. & Pitkänen, V. (2017). Gendered use of experts in the media: Analysis of the gender gap in Finnish news journalism. Public Understanding of Science, 26 (3), 355-368. doi:10.1177/0963662515621470.
• OECD (2021). It’s time to close the gender gap in research. https://www.oecd.org/gender/data/it-is-time-to-close-the-gender-gap-in-research.htm, (Erişim Tarihi: 20.09.2023).
• Ongun, Ö. (2014). Uluslararası habercilik ve söylem: Türkiye'deki gazetelerin Suriye iç savaşını yansıtma biçimleri. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (20), 77-97.
• Özkır, Y. (2013). Hürriyet Gazetesi’nin kimliği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 45-70.
• Öztan, E. & Doğan, S. N. (2015). Akademinin cinsiyeti: Yıldız Teknik Üniversitesi örneği üzerinden üniversite ve toplumsal cinsiyet. Çalışma ve Toplum, 3 (46), 191-222.
• Öztan, E. & Doğan, S. N. (2017). Mühendislik, teknoloji ve iş yerinde cinsiyete dayalı ayrışma. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 20 (1), 104-142.
• Özteki̇n, H. & Şahi̇n, M. (2020). Medyanın bilimle imtihanı: Türkiye’de gazetelerde yer alan bilim haberleri üzerine bir inceleme. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (33), 178-197. doi:10.31123/akil.694234
• Phillips, A. A., Walsh, C. R., Grayson, K. A., Penney, C. E. & Husain, F. (2022). Diversifying representations of female scientists on social media: A case study from the women doing science Instagram. Social Media + Society, 8 (3), 1-17. https://doi.org/10.1177/20563051221113068
• Rossiter, M. W. (1984). Women scientists in America: Struggles and strategies to 1940. JHU Press.
• Sağlamer, G., Tan, M. G., Çebi, P. D., Çağlayan, H., Gümüşoğlu, N. K., Poyraz, B., …& Adak, N. (2018). Gendered patterns of higher education in Turkey: Advances and challenges. Women’s Studies International Forum içinde (C. 66, ss. 33-47). Elsevier.
• Shachar, O. (2000). Spotlighting women scientists in the press: Tokenism in science journalism. Public Understanding of Science, 9 (4), 347-358. doi:10.1088/0963-6625/9/4/301
• Siyasette ve bilim dünyasında dünyada kadınların oranı | Almanya Bulteni—Almanya Haberleri. (t.y.). tarihinde https://www.almanyabulteni.de/haberler/siyasette-ve-bilim-dunyasinda-dunyada-kadinlarin-orani, (Erişim Tarihi: 27.08.2023).
• Steinke, J. (1997). A portrait of a woman as a scientist: Breaking down barriers created by gender-role stereotypes. Public Understanding of Science, 6 (4), 409-428.
• Steinke, J. & Tavarez, P. M. P. (2017). Cultural representations of gender and STEM: Portrayals of female STEM characters in popular films 2002-2014. International Journal of Gender, Science and Technology, 9 (3), 244-277.
• Şentürk, B. (2015). Çokuz ama yokuz: Türkiye’deki akademisyen kadınlar üzerine bir analiz. ViraVerita E-Dergi, (2), 1-22.
• Tılıç, D. (2003, 22 Kasım). Birgün: Neden ve nasıl bir günlük gazete. BİANET, https://bianet.org/haber/birgun-neden-ve-nasil-bir-gunluk-gazete-26785 (Erişim Tarihi: 20.01.2024).
• Vico, E. A., Castillo, G. P., Rey, P. R., Semova, D., Agustín, J. G., Nieto, M. T. G. & Abad, M. V. (2014). Presence and representation of female scientists in the Spanish press. Revista Latina de Comunicación Social, (69), 176-194.
• Women in Science. (2016, 18 Kasım). https://uis.unesco.org/en/topic/women-science, (Erişim Tarihi: 27.08.2023).
• Zeldes, G. A., Fico, F. & Diddi, A. (2007). Race and gender: An analysis of the sources and reporters in local television coverage of the 2002 Michigan gubernatorial campaign. Mass Communication and Society, 10 (3), 345-363. doi:10.1080/15205430701407405
• Zoch, L. M. & Turk, J. V. (1998). Women making news: Gender as a variable in source selection and use. Journalism & Mass Communication Quarterly, 75 (4), 762-775. doi:10.1177/107769909807500410