XV. ve XVI. YÜZYILLARDA SULTANHİSAR KAZASI

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 3, 1222 - 1238, 15.09.2024

Abdullah Zararsız

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1430020

Öz

Antik Nysa şehri kalıntılarının yakınında bulunan Sultanhisar, günümüzde Aydın iline bağlı ilçelerden biridir. Aydın yöresi XIII. yüzyıl sonlarında Menteşe Bey’in fethiyle Türk hakimiyetine alınmış ve bu bölge Türkmenlerin yoğun olarak yerleştikleri bir bölge haline gelmiştir. İlk kez I. Bayezid’in 1389-90 yılındaki seferiyle Osmanlı hakimiyetine alınan bölge kısa süre sonra Osmanlı hakimiyetinden çıkmış ve XV. yüzyılın ilk yarısında kati bir şekilde Osmanlı egemenliğine alınmıştır. Osmanlı devrinde bölgede XV. ve XVI. yüzyıllar boyunca birkaç kez tahrir işlemi yapılmıştır. Tahrir işlemleri sayesinde bahsi geçen dönemde Sultanhisar kazasının idari ve iktisadi durumuna dair bilgiler elde edilmiş, ayrıca kazadaki tarımsal üretim faaliyetlerine ve diğer vergi gelirleriyle ilgili veriler kayıt altına alınmıştır. Bu çalışmada tahrir defterlerindeki kayıtlardan yola çıkılarak Sultanhisar’ın XV. ve XVI. yüzyıllardaki durumu ele alınacak ve tahrir defterlerindeki veriler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Aydın, Sultanhisar, Tahrir, Nüfus, Yerleşim

THE KAZA OF SULTANHISAR IN THE XVth AND XVIth CENTURIES

Öz

Sultanhisar, located near the ruins of the ancient city of Nysa, is one of the districts of Aydın province today. Aydın region was taken under Turkish rule with the conquest of Menteşe Bey at the end of the XIIIth century and this region became a region where Turkmens were settled. The region, which was first taken under Ottoman rule with Bayezid I's campaign in 1389-90, soon fell out of Ottoman rule and was taken under Ottoman rule permanently in the first half of the XVth century. During the Ottoman period, the region was surveyed several times throughout the XVth and XVIth centuries. Thanks to the tahrir records, information on the administrative and economic status of Sultanhisar district in the mentioned period was obtained, as well as data on agricultural production activities and other tax revenues in the district were recorded.In this study, the situation of Sultanhisar in the XVth and XVIth centuries is discussed based on the records in the tahrir books and the data in the tahrir books are discussed.

Anahtar Kelimeler

Aydın, Sultanhisar, Survey, Population, Settlement

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) n. 18003.
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü defterleri (TKGM.d.) n. 25.
• Tapu-Tahrir defterleri (TT.d.) n. 1/1M, 8, 87, 148.
• Akdağ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Aşık Paşazade (2010). Osmanoğullarının Tarihi: Tevarih-i Al-i Osman, Kemal Yavuz-M.A. Yekta Saraç (haz.), İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1943). XV ve XVI ıncı Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları I: Kanunlar. İstanbul: Bürhaneddin Matbaası.
• Doukas, M. (2008). Tarih Anadolu ve Rumeli 1326-1462. Bilge Umar (çev.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Emecen, F. (1991). Aydın. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4, 235-237.
• Emecen, F. (1992). Bennak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5, 458-459.
• Emecen, F. (1993). Cüneyd Bey. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 122.
• Emecen, F. (2007). Nilüfer Hatun, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, 124.
• Emecen, F. M. (2010). İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Emecen, F. M. (2013). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erdoğru, M. A. (2015). Aydınili Mufassal Defteri (Metin ve İnceleme) Tımar ve Yaya Yoklaması Defteri Parçaları ile Birlikte. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Erdoğru, M. A. & Bıyık, Ö. (2015). T.T 0001/1M. Numaralı Fatih Mehmed Devri Aydın İli Mufassal Defteri (Metin ve İnceleme). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Evliya Çelebi (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, c.IX-1, Seyit Ali Kahraman (haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gümüşçü, O. & Erdoğan Özünlü, E. (2016), Osmanlı Devleti’nin “Resm-i Çift” Uygulamalarını Yeniden Düşünmek. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI (1), 177-217.
• Göyünç, N. (1979). Hane Deyimi Hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (32), 331-348.
• Halaçoğlu, Y. (2009). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), II, V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılar’da Raiyyet Rüsûmu. Belleten, 23 (92), 575-610.
• İnalcık, H. (1992). Bayezid I. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, V, 231-234.
• İnalcık, H. (1993). Çiftlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VIII, 313-314.
• İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. c. I, ed. Halil İnalcık-Donald Quataert, çev. Halil Berktay. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Koç, Y. (2007). Nüfus. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXIII, 294-299.
• Mehmed Neşri (2014). Kitab-ı Cihan-nüma Neşri Tarihi, Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen (haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mete, Z. (2020). Muhassıl. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXI, 20-21.
• Oruç bin Adil (2014). Oruç Beğ Tarihi. Necdet Öztürk (haz.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Öz, M. (1991). Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler. Vakıflar Dergisi, (22), 429-439.
• Özkılınç, A. vd. (1995). 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) Dizin ve Tıpkıbasım. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Solak, İ. (2008). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Yaş Meyve ve Sebze Üretimi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 217-251.
• Telci, C. (2015). Halil Beğ Defteri: Fetihten Sonra Aydın Sancağı’nın İlk Mufassal Tahrir Defteri, 1425-1430. İzmir: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılıoğlu, İ. H. (1929). Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malumat. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Yazıcı, M. (2002). XVI. Yüzyılda Batı Anadolu Bölgesi’nde (Muğla, İzmir, Aydın, Denizli) Türkmen Yerleşimi ve Demografik Dağılım. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.