Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Ahvāli’l-Kıyāmet Adlı Eser Üzerinde Bir Dil İncelemesi

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 576 - 624, 30.12.2022

Ömer Güven

Öz

Türk dili tarihinde önemli bir yere sahip olan Eski Anadolu Türkçesi döneminde telif ve tercüme pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu dönemde kaleme alınan eserlerin konusu genellikle dini içeriklidir. Kuran tercümeleri, hadis tercümeleri, siyer tercümeleri, fıkıh metinleri, kısasü’l-enbiyalar, tezkiretü’l-evliyalar bu dönemde kaleme alınan başlıca dini muhtevalı türlerdir. Dini muhtevalı türler kapsamında değerlendirilecek bir tür de ahval-i kıyamettir. Anadolu sahasında genellikle mensur kısmen de manzum olmak üzere bu türde yazılmış pek çok eser mevcuttur. Bu türde kaleme alınan eserlerde kıyamet alametleri konu edilmiştir. Özellikle kıyametin dehşetli sahneleri, kıyamet ehlinin karşılaşacakları durumlar, asi ve günahkârların akıbetleri, hesap günü, ahiret hayatı gibi hususlar ele alınmıştır.
Üzerinde çalıştığımız eser de ahval-i kıyamet türüne ait bir metindir. Fatih Millet Kütüphanesi 34 Ae Şeriyye 24/2’de bulunan ve Aģvāli’l-ķıyāmet başlığını taşıyan eser çeşitli açılardan ele alınmıştır. Çalışmanın giriş kısmında ahval-i kıyamet türü hakkında kısaca bilgi verilmiş, ardından ise eserin nüsha tavsifi yapılmıştır. Mensur olarak kaleme alınmış olan eserin ilk olarak transkripsiyonu yapılmıştır. Ardından eserin dizinli sözlüğü hazırlanmıştır. Daha sonra metinden alınan örneklerle eserin gramer özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Oldukça sade bir dille yazılmış olan eser genel olarak Eski Anadolu Türkçesi özellikleri barındırmaktadır. Geç dönemde istinsah edildiği izlenimi veren eserde yer yer Osmanlı Türkçesine geçiş özellikleri de bulunmaktadır. Çalışmanın sonuna okuyucunun kontrolü için eserin tıpkıbasımı da eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, ahval-i kıyamet, mahşer, ölüm.

Kaynakça

• AKAR, Metin (1984), “Şeyyad Îsâ Ne Zaman Yaşadı, Ahvâl-i Kıyâmet Kimindir?”, VI. Millî Türkoloji Kongresi, İstanbul.
• ALKAYA, Ercan (1996), Şeyyad İsa Ahvâl-i Kıyamet (İnceleme – Metin – İndeks), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1987), “Türkçe Metinlerde e/i Meselesi”, Makaleler, C. I, Ankara, s. 334-341;
• ÇAĞATAY, Saadet (1977), Türk Lehçeleri Örnekleri, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1996), Muhammediye, C. I-II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1998), “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları, 349-365.
• DEMİRTAŞ, (2009), Ahmet Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân Dürr-i Meknûn, İstanbul: Akademik Kitaplar.
• DİLÇİN, Cem (1978), “XIII. Yüzyıl Metinlerinden Yeni Bir Yapıt: Ahvâl-i Kıyâmet”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 49-86.
• DURMAZ, Esra (1994), Şeyyad Hamza’nın Ahval-i Kıyamet’i, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• EMRE, Ahmet Cevat (1946), “Türkçe’de Bulanık e (é) Fonemi”, Türk Dili Belleten, seri III/ 6-7, 487-497.
• ERGİN, Muharrem (2006), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer (2001), “Türkiye Türkçesindeki Birleşik Zarf-fiiller Üzerine”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. II, S. 2, 122-143.
• GÜLSEVİN, Gürer (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer ve BOZ, Erdoğan (2013), Eski Anadolu Türkçesi, 3. baskı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KAPLAN, Necla (2011). “Osmanlı Resim Sanatında Cehennem Tasvirleri”, Mukaddime, 4, 175-195.
• KARA Funda (2018), Kitâb-ı ‘Ömr-i Dünyâ, Erzurum: Eser Basın Yayınları.
• KOCAOĞLU, Timur (2003), “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı ė/i Meselesi” Türk Kültürü, S. 483-484, 266-281.
• KÖKSAL, M. Fatih (2011), “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yazılan Meçhul Eserlerden: Nâme-i Mahşer”, Turkish Studies, Winter, 6/1, 249- 291.
• KUŞOĞLU, Mehmet Oğuzhan (2020), “Eski Türk Edebiyatına Ait Bir Ahvâl-ı Kıyâmet: Cemâlî - Kitâb-ı Serencâm [06 Mil Yz A 8631/1 Nüshası]”, Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1, Bahar, 22-39.
• MAHDUM, Abid Nazar (2010), “Kıyamet Konulu Tarihi Belirsiz Bir Mesnevi: Destân-ı Arasât”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 184, 149-184.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1956), Ahmet Fakih-Çarhnâme, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1958), Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÖZGERİŞ, Mutlu Melis (2020), “Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bir Ahvâl-i Kıyâmet”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 123-148.
• ÖZKAN, Mustafa (2000), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, 2. baskı. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• SAKAOĞLU, Necdet (1999), Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân Dürr-i Meknûn (Saklı İnciler), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ŞENGÜN Necdet (2019), “Türk İslam Edebiyatı’nda Bir Nazım Türü Olarak Ahvâl-i Kıyâmetler ve Şâiri Bilinmeyen Bir Ahvâl-i Kıyâmet Üzerine”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 34-61.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer (2014), “Kemalpaşa-zade Tarafından Tercüme Edildiği Düşünülen Bir Risale: Ahvâl-i Kıyâmet”. TÜBAR (Türklük Bilimi Araştırmaları Journal Of Turkology Research), Güz, 36, 291-319.
• TEKİN, Arslan ve TEKİN, Melek (1983), Ahmed Bican Yazıcıoğlu Envârü’l-Âşıkîn, Bedir Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1994), Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TOPALOĞLU, Bekir (2002), “Kıyamet”, DİA, Ankara: TDV Yayınları, 27, 516-517.
• UĞUR, Abdullah (2020), Yazıcıoğlu Ahmed Bicân and His Envârü’l-Âşıkin (İntroduction and Critical Edition) Part I-II-III, Harvard University Press, Cambridge (MA), USA, Massachusetts.
• YAMAN, Bahattin (2002), Osmanlı Resim Sanatında Kıyamet Alametleri: Tercüme-i Miftâh-ı Cifru’l-Câmi ve Tasvirli Nüshaları, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• YAMAN, Bahattin (2007), “Ahvâl-i Kıyâmet Yazmaları Resimlerinde Kıyamet Sonrası Hayat”, EFD/JFL (Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters), 24 (2), 217-234.
• YAMAN, Ümran (2018), “Eski Anadolu Türkçesi İle Yazılmış Ahval-i Mevt Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Spring, 4/2, 523-585.
• YELTEN, Muhammet (1998), Şirvanlı Mahmud, Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi, Giriş-İnceleme-Metin- Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YELTEN, Muhammet (2009), Eski Anadolu Türkçesi ve Örnek Metinler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• YILDIZ, Osman (2002), Ahval-i Kıyamet, İstanbul: Şule Yayınları.
• YILDIZ, Osman (2022), “Şeyyād Ḥamza’ya Atfedilen Aḥvāl-i Ḳıyāmet Mesnevîsi”, Prof. Dr. Kerime Üstünova Armağanı (Ed. Hasene Aydın-İbrahim Karahancı), Efe Akademi, 665-708.
• YILMAZ, Emine C. (1991), “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”, Türk Dilleri Araştırmaları, Ankara, 151-165.