Riyâzü’r-rahme’de Sanatlı Üslup ve Seci Kullanımı

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 690 - 715, 30.12.2022

Gülay Karaman

Öz

Riyâzü’r-rahme, İslam’ın esasları hakkında Hüseyin Âlî Efendi’nin (ö. 1058/1648) mensur olarak kaleme aldığı dinî, ilmî ve edebî niteliği haiz bir eserdir. İslam’ın esaslarını Allah’ın rahmetinin genişliğini ifade eden ayet ve hadisler doğrultusunda ele alan eser, sanatkârane bir üslupla kaleme alınmıştır. Sanatlı üslubun kullanıldığı eserlerde seci önemli bir üslup özelliği olarak dikkat çeker. Bu durum Riyâzü’r-rahme için de geçerlidir. En genel anlamıyla nesirdeki kafiye olarak tanımlanan seci, nesri nazma yaklaştıran ve mensur eserlerde ahengi sağlayan unsurların başında gelir. Bu makalede, Riyâzü’r-rahme’de seci kullanımları incelenerek secinin eserin üslubuna etkisi değerlendirilecektir. Araştırmanın amacı, geçmişten günümüze Türk edebiyatında önemli bir yeri olan secinin Riyâzü’r-rahme’deki kullanımlarını ortaya koymak, seci kullanımının eserin üslubuna etkisini incelemektir. Bu amaca yönelik olarak sanatkârane bir üslupla kaleme alınan mukaddimenin yanı sıra diğer bölümler arasından rast gele seçilen ikinci ravza örneklem olarak belirlenmiştir. Mukaddime ve ikinci ravza seci kullanımı bakımından içerik analizi yöntemiyle incelenecek, tespit edilen seciler türlerine göre tasnif edilip değerlendirilecektir. 17. yüzyılda ağırlıklı olarak hadis ilmi sahasında kaleme alınmış dinî muhtevalı bir eseri seci açısından inceleyen bu araştırma, seci kullanımının eser ve müellifinin üslubuna etkisini ortaya koyacağı gibi genel anlamda klasik Türk edebiyatında seci konusunu ele alan çalışmalara da katkı sunacaktır. Secili kelimeler arasında vezin birliği ya da vezin bakımından benzerliğin nasıl sağlandığı konusu öteden beri belirsizliğini koruyan tartışmalı konulardan biridir. Riyâzü’r-rahme’de yer alan kimi murassa seci örneklerinin vezin konusuna açıklık getirecek mahiyette olması araştırmanın önemini artırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, nesir, sanatlı üslup, seci, Hüseyin Âlî Efendi, Riyâzü'r-rahme

Kaynakça

• Ahmed Hamdî (2007), Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî (İnceleme-Metin-Dizin), Haz. Atabey Kılıç, Kayseri: Laçin Yay.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2010), “Eski Türk Edebiyatımızda Nesir Üzerine Bazı Belirlemeler”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V Nesrin İnşâsı Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Turkuaz Yay., s. 68-70.
• ATEŞ, Ahmed (1966), “Seci”, İslâm Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul: MEB Yay., s. 307-311.
• AYVERDİ, İlhan (2010), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Bursalı Mehmed Tâhir Bey (1975), Osmanlı Müellifleri, Haz. İsmail Özen. C. 3, İstanbul: Meral Yay.
• COŞKUN, Menderes (2010), “Üslûp Çalışmaları Üzerine", Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V Nesrin İnşâsı Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Turkuaz Yay., s. 72-83.
• DURMUŞ, İsmail (2009), “Seci”, DİA, C. 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 273-275.
• DURMUŞ, Mustafa (2011), “Secinin Klasik Osmanlı Nesrindeki Yeri Üzerine”, Prof. Dr. Mustafa İsen Adına Uluslararası Klasik Türk Edebiyatında Biyografi Sempozyum Bildirileri (6-8 Mayıs 2010 Nevşehir), Ed. Prof. Dr. Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay., s. 249-258.
• Hüseyin Âlî Efendi (2020), Riyâzü’r-rahme, Haz. Gülay Karaman, İstanbul: Hiperyayın.
• KILIÇ, Atabey (2016), “Klâsik Türk Edebiyatında Tarz-ı Nesir Üç müdür?”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, C. 2, S. 3, s. 51-79.
• KILIÇ, Filiz ve Ayşe Yıldız (2006), “Sehi, Latifi ve Âşık Çelebi Tezkirelerinde Seci”, Osmanlı Araştırmaları The Journal of Ottoman Studies XXVII Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan-III, s. 235-254.
• KILIÇ, Filiz ve Volkan Karagözlü (2017), “Türk Edebiyatında Seci ve Kullanımları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 36, s. 103-134.
• KÖKSAL, M. Fatih (2017), Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, İstanbul: Kesit Yay.
• KÖKSAL, M. Fatih (2018), “Tartışmalı Bir Seci‘ Türü: Sec‘-i Mütevâzin”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 21, s. 589-604.
• Muallim Nâcî (2009), Lügat-i Nâcî, Haz. Ahmet Kartal, Ankara: TDK Yay.
• OKUYUCU, Cihan, Ahmet Kartal ve M. Fatih Köksal (2012), Klâsik Dönem Osmanlı Nesri, İstanbul: Kesit Yay.
• OLGUN, Tâhir (1936), Edebiyat Lügati, İstanbul: Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2013), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Gökkubbe.
• SOLMAZ, Süleyman ve Muhterem Saygın (2018), “Türk Edebiyatı’nda Seci’ ve Gülşen-i Şu’arâ Örneği”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, C. 4, S. 3, s. 841-862.
• TIETZE, Andreas (2010), “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Düzyazı Biçemi”, Çev. Zeynep Seviner, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V Nesrin İnşâsı Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Turkuaz Yay., s. 188-213.
• UZUN, Mustafa (2009), “Seci”, DİA, C. 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 275-276.
• UZUN, Tacettin, Ayhan Erdoğan, Muhammet Tasa, Latif Solmaz, Şehabeddin Kırdar, Yusuf Sami Samancı (2008), Anlatımlı Belâğat, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
• YILDIZ, Ayşe (2002), Eski Türk Edebiyatında Seci, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIZ, Ayşe (2004), “Seci Kavramı ve Secinin Divanü Lugati’t-Türk’teki Savlarda İncelenmesi”, Millî Folklor, C. 16, S. 64, s. 107-122.
• YILDIZ, Ayşe (2007), “Bazı Belâgat Kitaplarına Göre Secinin Tanım ve Tasnifi Üzerine Düşünceler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 2, S. 4, s. 1055-1065.
• YILDIZ, Ayşe (2017), “Tazarru‘-nâme Örneğinden Hareketle Klasik Türk Nesrinde Murassa Seciyi Yeniden Düşünmek”, Sivrihisarlı Sinan Paşa ve Nesir Edebiyatı, Ed. Ahmet Kartal, Zafer Koylu, İstanbul: Sivrihisar Belediyesi Kültür Yay., s. 293-308.