Klasik Türk Şiirinde Hastalık ve Hakaret İfadesi Olarak “Kuduz” ve “Uyuz”

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 1070 - 1082, 30.12.2022

Deva Özder

Öz

Sanat gayesinin hâkim olduğu klasik şiir geleneğinde şairler, mensubu oldukları toplumun kültürel ve sosyal yaşantısıyla birlikte gündelik hayatını da tüm yönleriyle şiirlerine yansıtmışlardır. Bu bağlamda şairlerin şiirlerinde ele aldıkları konulardan biri de hastalıklardır. Tabiattaki varlık ve olayları kendi vaziyetleri içerisinde, mutlak göründükleri hâlleriyle konu edinmeyerek kendi duygu, düşünceleri doğrultusunda ve klasik şiir geleneğinin sunduğu imkânlar çerçevesinde yeniden kurgulayan divan şairleri, hastalıkları konu edindikleri beyitlerde de mecazlı bir söyleyişi esas almışlardır. Divan şairleri, bir deri hastalığı olan ve ciltte yoğun kaşıntı, döküntü gibi rahatsızlıklara sebebiyet veren uyuz ile enfekte olmuş hayvanların salyasından insanlara yayılan ölümcül bir hastalık olan kuduza ait tıbbi tanı ve bulguları şiirlerinin malzemesi hâline getirmişlerdir. Şairlerin söz konusu hastalıkların belirtilerine, vücuttaki olumsuz etkilerine, bedende yol açtığı tahribatlara, hastalıkların tanı ve tedavisinde kullanılan yöntemlere dair malumatları verirken öncelikli amaçları salt tıbbi bir bilgiyi okuyucuya sunmaktan ziyade söz konusu bilgileri çeşitli söz ve anlam sanatları ile işleyerek beyitlerindeki manayı kuvvetlendirmek olmuştur.
Bu makalede, dönemin tıbbi olanakları göz önünde tutulduğunda o çağın önemli, bulaşıcı ve tehlikeli hastalıklarından olan “kuduz” ve “uyuz”un divan şairlerince nasıl ele alındığı incelenmiştir. Çalışmada farklı yüzyıllarda yaşamış şairlerin divanları taranarak ilgili beyitler tespit edilmiş ve mezkur hastalıklara ait özelliklere hangi metaforik anlamların yüklendiği örnek beyitler ışığında gözler önüne serilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, klasik Türk şiiri, tıp, hastalık, rakip, kuduz, uyuz

Kaynakça

• Aksoyak, İ. Hakkı (2017), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0, (ET: 23.08.2022).
• Avşar, Ziya (2017) (Haz.), Revânî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0, (ET: 25.08.2022).
• Başpınar, Fatih (2013) (Haz.), Garâmî Dîvân, İstanbul: Yedirenk Kitapları.
• Çavuşoğlu, Mehmed ve M. Ali Tanyeri (1987) (Haz.), Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, (III. Cilt), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Dikmen, Hamit (1991) (Haz.), Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Doğan, Ahmet (2002) (Haz.), Kuddûsî Divanı Tenkitli Metin, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdemir, Ayşegül Demirhan (2017), “Türk Tıp Tarihinde Kuduz Hastalığı ve Tedavisi Üzerine Yorumlamalar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 230, 71-86.
• Gıynaş, Kamil Ali (2017) (Haz.), Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0, (ET: 25.08.2022).
• Gürlek, Mehmet (2016) (Haz.), Alâ‘im-i Cerrâhîn, Cerrâh-nâme, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• İmren, H. Yılmaz (1983), “Kuduz”, Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi. 2(2) , 111-121.
• Karacaoğlu, Emel (2015), “Kuduz Hastalığına Dair İlk Kitabımız: Kuduz İlleti ve Tedavisi”, Türkiye Klinikleri J Med Ethics 23(3), 73-85.
• Kılıç, Rüya (2014), “Türkiye’de Frenginin Tarihi”, Kebikeç, 38, 291-305.
• Köksal, M. Fatih (2017) (Haz.), Mecma‘u’n-nezâ’ir, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0, (ET: 27.08.2022).
• Küçük, Sabahattin (2011) (Haz.), Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muşmal Hüseyin ve Esra Semiz (2018), “Osmanlı Devleti’nde Kuduz Hastalığı ve Tedavi Süreci: Konya Örneği.” Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20, 234-267.
• Özekmekçi, M. İnanç (2012), “Modern Devlet ve Tıp: II. Abdülhamit Döneminde Frengi ile Mücadele”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 10, 83-101.
• Özkan, Ömer (2015) (Haz.), Bursalı Nakkaş Safî ve Dîvânı, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı.
• Şentürk, A. Ahmet (1995) (Haz.), Klasik Osmanlı Edebiyatında Tiplerinden Rakîb’e Dair, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Şimşek, Erhan vd. (2019) (Haz.), “Sık Rastlanan ve Sık Atlanan Hastalık Uyuz: Olgu Sunumu”, Ankara Med J, 19(1), 205‐209.
• Tarlan, A. Nihat (1970) (Haz.), Zatî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı, (II. Cilt), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. Nihat (1992) (Haz.), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçan Eke, Nagehan (2007), “16. Yüzyıl Klâsik Türk Şiirinde Tıp İlmi”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 6, 107-128.
• Ünver, Niyazi (2020) (Haz.), Gelibolulu Sürûrî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73951,gelibolulu-sururi-divanipdf.pdf?0, (ET: 28.08.2022).
• Yavuzer, Hayati (2008) (Haz.), Kemâl Ümmî Dîvânı (İnceleme-Metin), Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi BAMER Yayınları.
• Yekbaş, Hakan (2016) (Haz.), Sebzî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılmaz, Kadriye (2017) (Haz.), İbrahim Tırsî ve Dîvânı (e-kitap), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55911,ibrahim-tirsi-ve-divanipdf.pdf?0, (ET: 29.08.2022).