Aşk Yolunda Bir Serçenin Hikâyesi: II. Bâyezid Devri Şairlerinden Kâdirî’nin ʽIşk-nâme Adlı Mesnevisi

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 81 - 117, 30.12.2022

İsa Akpınar

Öz

Sultan II. Bâyezid dönemi, gerek konu zenginliği gerekse eser sayısı itibariyle klâsik Türk edebiyatının önemli bir devresidir. Türkçenin yanı sıra Farsçanın da telif lisanı olarak kullanıldığı bu dönemde muhtelif tür ve konularda birçok edebî eser kaleme alınmıştır. Bu eserlerden biri de Kâdirî’nin bugüne kadar varlığından haberdar olunmayan ʽIşk-nâme’sidir.
Bu eserin bilinen tek nüshası, Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi 616 numarada kayıtlıdır. ʽIşk-nâme, muhtevi olduğu 31 beyitlik Türkçe kaside ve 2 beyitlik Arapça dua kıtası hariç Farsça olarak kaleme alınmıştır. Başına ve sonuna eklenen mukaddime manzumeleriyle birlikte 230 beyitten müteşekkil olan bu mesnevi, kahramanları serçe olan bir aşk hikâyesidir. İki bölümden oluşan hikâyede önce âşık ve maşuk serçenin konuşmalarına daha sonra da Hz. Süleyman ile âşık serçenin muhaveresine yer verilmiştir. Eserin Hz. Süleyman ile âşık serçe arasında geçen muhavere bölümü, tasavvufî zeminde olup didaktik nitelik taşımaktadır. Bu bölümde önce, hakikat yolunun dört mertebesi/makamı olan meyil, irâdet, muhabbet ve aşk üzerinde durulmuştur. Daha sonra aşkın üç mertebesi kısaca izah edilmiştir. Aşk yolunda katʽ edilen bu menziller, aynı zamanda sâlikin insan-ı kâmil olma yolunda aşacağı merhaleleridir.
Makalenin girişinde, II. Bâyezid dönemi klasik Türk edebiyatının genel durumuna kısaca temas edilmiştir. Daha sonra, ʽIşk-nâme’nin müellifi Kâdirî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde ʽIşk-nâme’nin nüsha, telif ve tasnif hususiyetleri üzerinde durulmuştur. Bu bölümde hikâyenin geniş bir özeti verilerek mesnevinin kaynakları bahsi ele alınmıştır. Devamında ise eserin edebî ve tasavvufî açıdan tahliline yer verilmiştir. Son olarak eserin metni latinize edilmiş ve beyitlerin altına da Türkçe tercümeleri verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Bâyezid, Kâdirî, aşk, mesnevi, tasavvuf

Kaynakça

• Abdulkerim Kuşeyrî (1981), Kuşeyrî Risalesi, (haz. ve çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Atufî (yazma), Defter-i Kütüb. Budapeşte: Macaristan Bilimler Akademisi Kütüphanesi: Törük F 59.
• Azîzüddîn Nesefî (1377), Mecmua-i Resâ’il Meşhur be-Kitâbü’l-İnsani’l-Kâmil, (haz. Marijan Mole), Tahrân: Îrân-şinâsi-yi Encümen-i Îrân u Fransa, Kitâbhâne-i Tahûrî.