Bir Mahbûba Sevb-i Cedîd Giydirmek: Erzurumlu Rahmî’nin Manzum Avâmil Tercümesi

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 310 - 330, 30.12.2022

Giyasi Babaarslan

Öz

İslam devletinin sınırlarının genişlemesiyle ortaya çıkan muhtelif toplumların Arapça konuşma ihtiyacı ve Kur’an’ın doğru anlaşılıp korunması zarureti neticesinde Arapçanın gramer kaidelerinin tespit edilmesi zorunlu hâle gelmiştir. Bu hususta birçok Arap dil bilgini Arapçanın yanlış kullanımlarla bozulmasına engel olmak için çeşitli eserler ortaya koymuştur. Söz konusu eserlerin bir bölümünü de nahiv ilminin şubesi olan avâmiller oluşturmaktadır. Âmil kelimesinin çoğulu olan avâmil, bir terim olarak Arapça’da kelime sonlarının okunuşuyla ilgili konuları ihtiva eden gramer hususlarını ifade etmektedir. Halil bin Ahmed (öl. 175/791) ile başladığı kabul edilen avâmil yazma geleneği ondan sonra da yaygınlık kazanarak devam etmiştir. Bu geleneğin en önemli halkalarını ise Abdülkâhir Cürcânî’nin el-Avâmil’i ile Mehmed Birgivî’nin el-‘Avâmilü’l-cedîd olarak bilinen meşhur eseri oluşturmaktadır. Bahsedilen avâmiller üzerine birçok gramer âlimi tarafından şerh, haşiye ve ta‘lik türünden eserler yazılmıştır. Mevzubahis eserler başta Türkçe ve Farsça olmak üzere pek çok dile manzum veya mensur olarak tercüme edilmiştir.
Bu çalışmada avâmil türü hakkında tanıtıcı bilgiler verildikten sonra Bu çalışmada Abdülkâhir Cürcânî’nin el-‘Avâmil adlı gramer kitabının Erzurumlu Rahmî tarafından yapılan Türkçe manzum tercümesi ele alınacaktır. Rahmî’nin, tercümesini tamamladıktan sonra yazdığı şerhe dair bazı değerlendirmeler yapılacak; söz konusu şerhin başında yer alan malumattan hareketle şair hakkında bazı yeni bilgiler verilecektir. Manzum tercümenin yazılma sebebi, kim için yapıldığı, ne zaman tamamlandığı ve istinsah edildiği gibi hususlar üzerinde durulduktan sonra tercümenin muhtevası incelenecektir. Son olarak metnin transkripsiyonlu metni araştırmacıların istifadesine sunulucaktır.

Anahtar Kelimeler

Avâmil türü, Abdülkâhir Cürcânî, el-‘Avâmil, Erzurumlu Rahmî, manzum tercüme.

Kaynakça

• ARSLAN, Ahmet Turan (1996), “Arap Gramerinde İki Avâmil Risalesi ve Bunların Mukayesesi”, İLAM Araştırma Dergisi, I (2), 161-176.
• ÇİFTÇİ, Ömer (2017) (Haz.), Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 13.10.2022].
• DUMAN, Ali (2017), XVIII. Yüzyılda Yaşamış Âlim Bir Şair: Erzurumlu Rahmî ve Divanı, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12 (15), 297-320.
• DURMUŞ, İsmail (1991), “el-‘Avâmilü’l-mi’e”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 4, 106-107, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERKAL, Abdulkadir (2015). Erzurum’un Yüzleri Erzurumlu Abdurrahim Rahmî, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• ERKAL, Abdulkadir (2021). “Avâmil-i Atîka”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/avamil-i-atika, [Erişim Tarihi: 13.10.2022].
• YANIK, Nevzat H. vd. (2000). Avamil-i Cürcani Avamil-i Birgivi ve Tercümeleri, Erzurum: Bakanlar Matbaacılık.
• YAZAR, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• YILMAZ, Kübra ve YILMAZ, Oğuz (2021), “Birgivî’nin el-Avâmil’ine Yapılan Manzûım Tercümeler”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, Mehmet Bayyiğit vd. (Ed.), III, 329-344, İstanbul: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi.