XVIII. Yüzyıl Bayrâmî-Melâmî Şairlerinden Lâʽlîzâde Abdülbâki Efendi’nin Şiirleri

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 284 - 311, 27.06.2023

Yasin Karakuş

Öz

18. yüzyılın ulemâlarından olan Laʽli-zâde Abdülbâkî (ö. 1159/1746), Bayrâmî-Melâmî tarikatına mensup mutasavvıf bir şairdir. Aynı zamanda Osmanlının ilmiye sınıfından olup devlet kademelerinde çeşitli görevler de almıştır. Bir tarikat mensubu olarak tamamen tasavvufî muhtevada yirmiden fazla eser vermiştir. Bu eserlerin dışında bir mecmua içerisinde gazel nazım şekliyle ve yine tasavvufi anlamlar içeren 34 adet şiiri tespit edilmiştir. Laʽli-zâde Abdülbâkî’nin şiirlerinin ana teması tasavvufi aşk olup şiirlerde kullanılan kelime, terkip ve mazmunlar bu çerçevededir. Bu çalışmada Laʽli-zâde Abdülbâkî’nin hayatı ve eserleri kısaca tanıtılmış, söz konusu mecmuada bulunan şiirleri şekil ve muhteva bakımından incelenmiştir. Ayrıca şiirlerin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Çalışma ile Laʽli-zâde Abdülbâkî’nin daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış şiirleri ilim âlemine tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Laʽli-zâde Abdülbâkî, Tasavvuf, Gazel.

Kaynakça

• ÜNAL, Mehmet (2014), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yetimi-lalizade-abdulbaki (E.T. 30.11.2022). AKKAYA, Zeynep (2009), Lâlizâde Abdülbâkî’nin Hediyyetü'l-Müştâk İsimli Şerhi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2020), Hak Aşıklarına Rehber Hediyyetü’l-Müştak, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2014a), “Sarı Abdullâh Efendi (Ö. 1661)’nin Meslekü’l-‘Uşşâk Kasîdesi ve La‘lî-Zâde Abdülbâkî (Ö. 1746)’nin Zeyli”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/3 Winter 2014, p. 189-211, ANKARA-TURKEY.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2014b), “Klâsik Türk Edebiyatı’nda Şerh Geleneği ve La’lî-Zâde Abdülbâkî (Ö. 1746)’nin “Meslekü’l-Uşşâk” Kasidesini Şerhi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Cilt: 7 Sayı: 32 Volume: 7 Issue: 32.
• AZAMAT, Nihat (2003), “La’lî-zâde Abdülbâki”. İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 90-92.;
• BANARLI, Nihad Sami (1983), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C. 2. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay. 749-750.;
• BURSEVİ, İsmail Hakkı (1290), Kenz-i Mahfi. İstanbul: Hacı Mustafa Efendi Matbaası, 1290.
• ÇAKMAKTAŞ, Büşra (2010), La’lî-zâde Abdülbâkî’nin Mebde’ ve Meâd Adlı Eseri (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. el-Beyhakî, A. (1993), el-Esma ve’s-sıfat, I-II, Cidde: Mektebetu’s-Süvadî.
• ENÖNLÜ, Haluk (2019), La’lî-zâde Abdülbâkî Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi, SBE.
• ER, Şaban (2015), Melâmîlik ve Osmanlı Devri Melâmîleri, İstanbul: Kutupyıldızı Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1992), Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Gri Yay.
• İPEKTEN, Haluk (2016), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergah Yayınları.
• İZ, Mahir (1969). Tasavvuf. İstanbul: Rahle Yay.
• Laʽlîzâde Abdülbâkî, Divançe-i Yetim, Millet Yazma Eserler Ktp., Ali Emiri Şry., nr. 1023, vr. 75-83.
• MUSLU, Ramazan (2004), Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yay.
• Müstakîm-zâde Süleyman Efendi. Menâkib-i Melâmiye-i Şettâriye-i Bayramiye. Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa. No: 1164.
• SOLMAZ, Süleyman (2016), Tasavvufta Ulaşılması Gereken Bir Mertebe: El-Fakru Fahri ve Eski Edebiyatımıza Yansımaları. Uluslararası Hacı Bacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2. Ankara: Anıl Mat. 115-133.
• ŞAHİN, Haşim (2005), “Eyüp’te Bir Melâmî Lâ’lîzâde Abdülbâki Efendi”. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu IX. İstanbul: Eyüp Belediyesi Yay. 224-231.
• TUMAN, Mehmet Nail (1949), Tuhfe-i Nâilî. C. 2. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay. 1212.
• ÜNVER, N. (2002), “Yetim”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Yay. 618-619.
• YAVUZ, A. Fikri, İsmail Özen (hzl.) (1972), Bursalı Mehmed Tahir Osmanlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yay.
• YAZIR, Elmalılı Hamdi (1979), Hak Dini Kur’an Dili, c. 8, İstanbul: Eser Neşriyat.
• YUVALI, Abdülkadir, Ali Aktan (hzl.) (1996), Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî, C. 3, İstanbul: Sebil Yay.
• YÜCEL, Ayşe (1988), Lali-zade Abdülbaki Efendi’nin Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyyesi (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.