Lâzikî-zâde Feyzullah Nafiz'in Gazeline Yapısalcı Yöntemle Bir Yaklaşım Denemesi

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 113 - 130, 27.06.2023

Bilal Elbir , Sena Çelik

Öz

Modern şerh yöntemlerinden biri olarak klasik Türk edebiyatı metinlerini anlama ve açıklamada kullanılan yapısalcı yöntem bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, XVIII. yüzyıl şairlerinden Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz’in bir gazeline yöntemin uygulanması ve bu bağlamda metnin yapısı ile anlamı arasındaki uyumu ortaya koymaktır. Bu çerçevede öncelikle, literatür taraması sonucunda elde edilen bilgiler ışığında yapısalcı yöntem açıklanacaktır. Dilbilim alanından sonra birçok alanda uygulanan yapısalcı yöntem edebiyat alanına da girmiş ve Klasik Türk Edebiyatı metinlerine uygulanmaya başlanmıştır. Bu yöntemin ilk uygulayıcılarından olan Cem Dilçin, yöntemin uygulandığı pek çok çalışmaya kaynaklık etmekle birlikte bu çalışmanın da kaynağını oluşturmaktadır.
Çalışmada öncelikle yapısalcı yöntem hakkında bilgi verilmiş daha sonra edebiyat alanına yansımasından bahsedilmiştir. Daha sonra çalışmada ele alınan gazelin de bulunduğu Feyzullah Nâfiz’in Dîvân’ı hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Ele alınan “olmış saña” redifli gazele yöntemin uygulanmasından önce gazelin Arap harfli metni ile birlikte transkripsiyonu verilmiştir. Temel aldığımız çalışmadan hareketle ve araştırmacılara kolaylık sağlaması amacıyla gazelin dizini ve sözlüğü verildikten sonra klasik şerh yöntemi uygulanmıştır. Klasik şerh yönteminin ardından çalışmanın asıl amacını oluşturan yapısalcı inceleme yöntemine geçilmiştir. Yöntemin uygulanmasında dış unsurlar ele alınmış olmakla birlikte anlam dünyası, klasik şerh yönteminde açıklandığından tekrara düşmemek adına özet halinde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz, Gazel, Şerh, Modern Şerh, Yapısalcı Yöntem.

Kaynakça

• AKSOYAK, İ. Hakkı (2012), “Muhteva Yapısı”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, (Editör: Mustafa İSEN) Grafiker Yayınları: Ankara, 315-328.
• AYDIN, Osman (2020), “Nedîm Dîvânı’nda Kozmik Unsurlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13/69, 27-39.
• BABACAN, İsrafil (2008), “Klasik Türk Şiiri’nde Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu)” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE: Ankara.
• BATİSLAM, H. Dilek (2003), “Divan Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”, Folklor/Edebiyat 9 (34), 186-199.
• DEMİR, Hiclal (2008), “Lâzikî-Zâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (İnceleme- Metin- Özel Adlar Dizini)”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE: Ankara.
• DEMİRTAŞ, Mehmet (2010), “XVIII. Yüzyılda Osmanlıda Bir Zümrenin Alt-Kültür Grubuna Dönüşmesi: Külhanbeyleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 113-141.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2012), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi: Ankara.
• DİLÇİN, Cem (1991), “Fuzulî’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”, Türkoloji Dergisi, 9/11, 43-98.
• DİLÇİN, Cem (2003), “Cumhuriyet’in 80. Yılında Divan Şiiri Üzerine Düşünceler”, Türkoloji Dergisi, 16/2, 3-21.
• ERDOĞAN, Mustafa (1997), “Edebiyatımızda Şerh Geleneğine Genel Bir Bakış”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 286-293.
• GENÇ, İlhan (2011), Örneklerle Eski Türk Edebiyatı Tarihi-Giriş, Kanyılmaz Matbaacılık, İzmir.
• GÜMÜŞ Sadrettin (Haz.) (1993), Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• HORATA Osman, (1998), Necatî Bey’den Bakî’ye “Döne Döne”, Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S:7, Ss:44-66.
• İSEN, Mustafa (ed.) (2012), Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları: Ankara.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012), Türkçenin Ses Bilgisi, Kesit Yayınları: Ankara.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat (1989), “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl”, Edebiyat Araştırmaları 1, Ötüken Neşriyat:İstanbul 3-47 .
• Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî (Hzl. Nuri Akbayır), Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul.
• MORAN, Berna (2012), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları: İstanbul.
• NÂCİ, Muallim (2006), Lûgat-ı Nâci, Çağrı Yayınları: İstanbul.
• PİAGET, Jean (1999), Yapısalcılık (Çev. Ayşe Şirin Okyayuz Yener), Doruk Yayınları: Ankara.
• REDHOUSE, J. William (1890), A Turkish and English Lexicon, Constantinople.
• SAMİ, Şemsettin (2010), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları: İstanbul.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2007), Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim- Ölçü- Kafiye, Gökkubbe Yayınları: İstanbul.
• Silâhdâr-zâde Mehmed Emîn (2018), Tezkire-i Silâhdâr-zâde (Hzl. Furkan Öztürk), Kültür ve Turizm Bakanlığı: Ankara.
• Şefkat-i Bagdâdî (2017), Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî (Hzl. Filiz Kılıç), Kültür ve Turizm Bakanlığı: Ankara.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer (ed.) (2019), Eski Türk Edebiyatı Teorik Bilgiler Nazım Şekilleri, Edebi Türler, Aruz ve Edebi Sanatlar, Kut Yayınları: İstanbul.
• TOKYÜREK, Hacer ve PEKACAR, Çetin (2014), “Eski Türkçeden Günümüze Eksiz Ad Tamlaması Meselesi”, Dil Araştırmaları Dergisi, S:15, Ss:9-38.
• YALTIRIK, M. Berk (2017), “Eski İstanbul Kabadayısı Figürü ve Bir Şehrin Yaşadığı Değişimler”, Osmanlı'da Şehir, Vakıf ve Sosyal Hayat, 85-99.
• YÜCEL, Tahsin (2005), Yapısalcılık, Can Sanat Yayınları: İstanbul.