Türk Edebiyatında Mikdâd ve Miyâse Hikâyeleri

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 513 - 550, 27.06.2023

Fatih Yaman , Seydi Kiraz

Öz

Mikdâd ve Miyâse hikâyesi, ilk kez Bekrî’nin 13. yüzyılda yazdığı el-Envâr adlı Arapça siyerinde görülmüş, daha sonraki yüzyıllarda ise tercüme yoluyla Türk edebiyatına girmiş bir aşk hikâyesidir. 14-16. yüzyıllarda çeşitli siyer kitaplarında bu hikâyenin manzum ve nazım-nesir karışık şekillerine rastlanmıştır. Bu konu, siyerlerin dışında 16. yüzyıl şairlerinden Abdî tarafından müstakil bir mesnevi olarak ortaya konulmuştur. Sonraki yüzyıllarda da müellifi belli olmayan mecmualarda Mikdâd ve Miyâse hikâyelerine rastlanmıştır. Tespit edilen hikâyelerin bir bütün halinde tasnif ve tahlil edileceği bu çalışmada, öncelikle Türk edebiyatında siyer türünün ortaya çıkışı ve gelişimi ile ilgili kısa bir bilgi verildikten sonra hikâye kahramanları olan Mikdâd ve Miyâse tanıtılacaktır. Özellikle, kaynaklarda hakkında bilgi verilen Mikdâd bin Esved’in tarihî, dinî şahsiyeti ve bu şahsiyetin efsanevî bir halk kahramanına dönüşümü üzerinde durulacaktır. Ardından ana hatlarıyla, Arap ve İran edebiyatında tespit edilen Mikdâd ve Miyâse konulu eserlerden söz edilecektir. Çalışmanın ana eksenini oluşturan Mikdâd ve Miyâse hakkında literatür taraması yapılacak, yazma eser kütüphanelerinde yapılan tarama sonucu elde edilen nüshalar tanıtılacak ve muhtevasında Mikdâd ve Miyâse hikâyesi bulunan Türkçe eserlere değinilecektir. Ayrıca Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde sözlü geleneğe dönüşen Mikdâd ile ilgili menkabeler de ele alınacak, menkabelerin muhteva itibariyle benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konacak, bu eserler şekil ve tür bakımından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mikdâd bin Esved, Mikdâd ve Miyâse, Bekrî, Darîr, Muhammed, Münîrî, Abdî

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Proje Numarası

Yoktur.

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Mikdâd and Miyâse Stories in Turkish Literature

Öz

The story of Mikdâd and Miyâse is a love story that was first seen in Bekrî’s Arabic biography called al-Envâr, written in the 13th century, and entered Turkish literature through translation in the following centuries. In the 14-16 centuries, various verse and verse-prose mixed forms of this story were encountered in various biographies of the prophet Muhammed. This subject was put forward as an independent masnawi by Abdî, one of the 16th century poets, apart from the siyars. In the following centuries, the stories of Mikdâd and Miyâse were found in magazines whose authors were not known. In this study, in which the identified stories will be classified and analyzed as a whole, firstly, brief information will be given about the emergence and development of the sirah genre in Turkish literature, and then Mikdâd and Miyâse, who are the heroes of the story, will be introduced In particular, the historical and religious personality of Mikdâd bin Esved, about whom information is given in the sources, and the transformation of this personality into a legendary folk hero will be emphasized. Then, the works on Mikdâd and Miyâse, which are identified in Arabic and Iranian literature, will be mentioned. A literature review will be made about Mikdâd and Miyâse, which constitute the main axis of the study, the copies obtained as a result of scanning in manuscript libraries will be introduced, and Turkish works that contain the story of Mikdâd and Miyâse will be mentioned. In addition, legends related to Mikdâd, which has become an oral tradition in various regions of Anatolia, will also be discussed, similarities and differences in the content will be revealed, and these works will be evaluated in terms of form and genre.

Anahtar Kelimeler

Mikdâd bin Esved, Mikdâd ve Miyâse, Bekrî, Darîr, Muhammed, Münîrî, Abdî

Proje Numarası

Yoktur.

Kaynakça

• Ali Muhammed Ali Dâhil. (2004). Yâran-ı Muhammed Sergüzeşt-i Mikdâd - Süheyl - Osman bin Ma’zun- Câbir. Sazman-ı Tebligât-ı İslamî.
• Altaylı, S. (2021). Sîret Eserlerine Gazelin Girişi ve Hasanoğlu’nun Kitâb-ı Sîretü’n-nebî Eserindeki Gazeller. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 70, 353-371.
• Ay, Ü. (2007). Münîrî (öl. 1521?)’nin Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt.1 (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
• Birekul, M., & Yılmaz, F. M. (2001). Peygamber Günlerinde Sosyal Hayat ve Aile -Sosyolojik Bir İnceleme-. Yediveren Kitap.
• Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çıblak Çoşkun, N. (2013). Yatır ve Ziyaretlerin Halk Kültüründeki Rolü Bağlamında Mersin’deki Muğdat Dede Türbesinin İncelenmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 1205-1219.
• Çıblak, N. (1995). İçel Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma (İnceleme-Metinler, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Daşdemir, Ö. (2021). Mikdat ile Miyase ve Mikdat’ın Talkan Cengi Hikâyeleri. Fenomen Yayıncılık.
• Ebû Şehâb. (18.yy). Mikdâd. Azadî.
• Efendioğlu, M. (1998). Sahâbe. DİA (C. 35, ss. 491-500). TDV Yayınları.
• Erkan, M. (1986). Sîretü’n-nebî (Tercümetü’z-zarîr) İnceleme Metin, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ertürk, M. (1998). Mikdâd b. Amr. DİA (C. 30, ss. 49-50). TDV Yayınları.
• Esir, H. A. (2019). XV. Yüzyılda Muhammed Tarafından Yazılan Manzum Sîret’in Nüshaları. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 41, 63-88.
• Fâtımâ Parsâ. (2009). Mikdâd. Şebreng.
• Fayda, M. (1998). Siyer ve Megâzi. DİA (C. 37, ss. 319-324). TDV Yayınları.
• Gürtunca, M. F. (1963). Kitab-ı Siyer-i Nebi (C. 2). Ülkü Yayınevi.
• Kaplan, Y. (2006). Erzurumlu Kadı Mustafa Darîr’in Kitâb-ı Siyer-i Nebî’si, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karasu, M. (2007). Antakya’da Derlenmiş Bir Halk Hikâyesi: Mikdat ile Miyase. Kıbatek XIII. Edebiyat Sempozyumu (ss. 269-274). Nobel Kitabevi.
• Kavruk, H. (1998). Eski Türk Edebiyatı’nda Mensur Hikâyeler. MEB Yayınları.
• Kızıldağlı, E. (1978). Antakya’da Bir Ziyaret Yeri: Şeyh Miktad ve Miyase’nin Öyküsü. Türk Folklor Araştırmaları, 8499-8500.
• Kiraz, S., & Bilgin, E. (2022). Nesirden Nazma Aktarma Geleneği ve Abdî’nin Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’nin Evlenmelerini Anlatan Mesnevisi Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiyâ. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 25, 501-534. Lutfullah Şirinzebân. (2008). Dâstan-ı Mikdâd. Zaîm Neşriyat.
• Mehdi Ali Kâsimî. (2014). Mikdâd. Levh-nigâr.
• Mirmizan Muhammed bin Muhammed. (16.yy). Miyâse ve Mikdâd. Kütübhane-i Genc-bahş-ı İslamabad. No: 10761.
• Muhammed Hasan Begî & İbrahim Hüseyin Begî. (2013). Merdî Misl-i Mikdâd. Medrese.
• Muhammed Muhammedî İştihârî. (1972). Sîmâ-yı Mikdâd. Peyâm-ı İslam.
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi: Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar (2. bs, C. 1). Türk Tarih Kurumu.
• Özfırat, B. (2014). Türk Edebiyatının Manzum İlk Siyeri: Velî’nin Sîretü’n-Nebî’si. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, 93-134.
• Özfırat, B. (2016). 15. Yüzyıl Şairlerinden Muhammed’in Sîretü’n-nebî’si [Doktora Tezi]. Marmara Üni̇versi̇tesi̇ Türki̇yat Araştırmaları Ensti̇tüsü.
• Özkat, M. (2011). Münîrî’nin Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 4-5 (Metin-İnceleme) [Doktora Tezi]. Marmara Üni̇versi̇tesi̇ Türki̇yat Araştırmaları Ensti̇tüsü.
• Öztürk, N. (1997). Siyer Türü ve Siyer-i Veysî (Dürretü’t-tâc fî Sîreti Sâhibi’l-Mi’râc), Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özülkü, A. (2017). Manzum Kısas (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Poyraz, M. (2016). Mikdâd b. Amr’ın İslâm Tarihi’ndeki Yeri. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 1-30.
• Sağol, G. (2004). Destan Kahramanlarının Evlenmek İçin Göstermek Zorunda Oldukları Hünerler. Türklük Bilgisi Araştırmaları, 28/1, 13.
• Seyyid Kemal es-Seyyid. (1996). Mikdâd ibn Amr. Ensariyan.
• Seyyid Mecid Nebevi. (2021). Hz. Mikdâd Bin Esved Radiyallahuanh der-Bihârü’l-envâr. Merkez-i Tahkikat Rayane-i Kaimiyye.
• Umrân Alizâde. (2007). Talâyedârân-ı Âfitâb (Ebu Zer Gıfârî, Ammar bin Yâsir, Selmân-ı Fârsî, Mikdâd-ı Kendî). Risalet.
• Uzun, M. (1998). Türkçe Siyer Kitapları. DİA (C. 37, ss. 324-326). TDV Yayınları.
• Ünal, H. (2011). Mikdâd b. Esved’in Hayatı ve Rivâyetleri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vâhid Pejuheş. (2012). Mikdâd. Mescid-i Mukaddes-i Cemkerân.
• Yaman, F. (2022). Abdînin Mikdâd Bin Esved ve Miyâse Mesnevisi (İnceleme -Metin- Tıpkıbasım), Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, M. F. (2019). Sünnet Medeniyeti. Yediveren Kitap.