BAYKARA MECLİSİ’NDEN YANSIMALAR - İlmî ve Edebî Meclisler, Eğlence Meclisleri, Sultanlara Anlatılan Hikâyeler, Güreş ve Güreşçiler ile Güreş Eğitimi ve Müsabakaları - 10

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 312 - 342, 27.06.2023

Ahmet Kartal

Öz

Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî tarafından Taşkend’de 16. asrın ikinci çeyreğinde Farsça olarak kaleme alınan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği geniş ve önemli bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Türk kültür tarihi için çok önemli olan bu eserden üç bölümün tercümesine yer verilmiştir. Birinci bölümde Herât’ın önde gelen gençlerinden olup güzelliğiyle dikkat çeken Mîrek Za’ferân ile onun âşıklarından olan Surhak-i Kerbâs-fürûş ve Mîrek Za’ferân’ın âşıklarından bazılarının kendisine tercih ettiği Şâh Muhammed Mîrek adlı gençle ilgili bazı olaylar dile getirilmiştir. İkinci bölüm; Sultan Muhammed-i Bahâdır tarafından gönderilen fermanın gönderildiği kişinin fermana saygı göstermemesi, fermanı götüren kişinin durumu sultana arz etmesi ve akabinde Gazneli Sultan Mahmûd’un sahip olduğu adalet anlayışını dile getirdiği bir hikâyeyi ihtiva etmektedir. Üçüncü bölümde Sultan Hüseyn-i Baykara döneminin önemli âlim, musikişinas, şair ve güreşçilerinden Pehlevân Muhammed Ebû Sa’îd’in de katılıp müdahil olduğu Mevlânâzâde Molla Osmân ile Kadı Nizâm(üddîn) ve Şeyhülislâm arasında gerçekleşen hararetli münakaşa ile Sultan Hüseyn-i Baykara’nın tertip ettiği başka bir mecliste gerçekleşen münazaraya yer verilmiştir. Ayrıca Sultan Hüseyn-i Baykara ile ulağı Tayfûr’un tertip ettiği meclisler ile Pehlevân Muhammed’in ulak kılığına girmesine değinilmiştir. Bundan sonra sırasıyla Pehlevân Muhammed Ebû Sa’îd ile Pehlevân Muhammed-i Mâlânî arasında gerçekleşen güreş müsabakasına, Pehlevân Muhammed-i Mâlânî ile Delhi sultanı tarafından Sultan Hüseyn-i Baykara’ya hediye olarak gönderilen Hintli mengelûs cinsi fil arasındaki mücadele ifade edilmiştir. Akabinde Pehlevân Muhammed Ebû Sa’îd’in kız kardeşinin oğlu Dervîş Muhammed hakkında bilgi verilmiş, onun Irak’tan Horâsân’a gelen meşhur güreşçi Pehlevân Alî-i Rûstây ile yapacağı güreşe hazırlanmasından söz edilmiş ve onun Pehlevân Alî-i Rûstây ile yaptığı güreş müsabakasından bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Hüseyn-i Baykara, Pehlevân Muhammed Ebû Sa’îd, Dervîş Muhammed, Pehlevân Muhammed-i Mâlânî, ilmî ve edebî meclisler, eğlence meclisi, hikâye, güreş, güreşçi

Kaynakça

• AFÎFÎ, Doktor Rahîm (1372), Ferheng-nâme-i şi‘rî, Si cild, Tehrân.
• ALBAYRAK, Nurettin (1993), “Cem” mad., DİA, c. 7, s. 279-280.
• ALGAR, Hamid-Ali Alpaslan (1998), “Hüseyin Baykara” mad., DİA, c. 18, 530- 532.
• AMÎD, Hasan (1362), Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• ATEŞ, Ahmed (1968), İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler I, İstanbul.
• BÂBÜR (2006); Baburnâme (Vekayi) Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• BENLİ, Mehmet Sami (2020), “Miftâhu’l-ulûm” mad., DİA, c. 30, s. 20-21.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber (1373), Lugat-nâme, (14 cilt), Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• DEVELİ, Muzaffer (2018), Târîh-i Ravzatu’s-safâ’ya Göre Hüseyin Baykara Dönemi, Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi.
• EMÎR HÜSREV-İ DİHLEVÎ (1380), Mecnûn u Leylî, tashih u mukaddime vu fisristhâ-yi Muhsin-i Bâgbânî, Kum: İntişârât-i Zafer.
• ENVERÎ, Hasan (1382), Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
• ERASLAN, Kemal (1980), “Nevâyî’nin “Hâlât-ı Pehlevân Muhammed” Risalesi”, Türkiyat Mecmuası, c. XIX, 1977-1980, İstanbul, s. 99-150.
• ERASLAN, Kemal (1987), Hüseyn-i Baykara Dîvânı’ndan Seçmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ERASLAN, Saniye (2019), “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 758-774.
• ERASLAN, Saniye (2022), “Uluğ Bir Çerâğ: Alî Şîr Nevâyî”, Türk Dilinin Başçısı: Alî Şîr Nevâyî-1, hzr. Ahmet Kartal – Saniye Eraslan, Eskişehir, s. 9-87.
• ERASLAN, Saniye (2022a), “Nevâyî Eserlerinin Yazma Nüshalarını Tespit Denemesi”, Türk Dilinin Başçısı: Alî Şîr Nevâyî-2, hzr. Ahmet Kartal – Saniye Eraslan, Eskişehir, s. 723-892.
• GÜMÜŞ, Sadreddin (1993), “Cürcânî, Seyyid Şerîf” mad., DİA, c. 8, s. 134-136.
• HARMAN, Ömer Faruk (2013), “Yûsuf” mad., DİA, c. 44, s. 1-5.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. (1368), Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• KANAR, Mehmet (2016), Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yay.
• KARAİSMAİLOĞLU, İsmail (1999), “Hüseyin Vâiz-i Kâşifî” mad., DİA, c. 19, s. 16-18.
• KARTAL, Ahmet (2000), “Alî Şîr Nevâî’nin Mecâlisü’n-nefâ’is İsimli Tezkiresi ve XVI. Asırda Yapılan Farsça İki Tercümesi”, Bilig, sy. 13, s. 21-65 (2000).
• KARTAL, Ahmet (2011), Şiraz’dan İstanbul’a [Türk-Fars Kültür Coğrafyası Araştırmalar], 2. baskı, İstanbul: Kurtuba Kitap.
• KARTAL, Ahmet (2014), Doğu’nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevî, 2. baskı, İstanbul: Doğukütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet (2015), “Baykara Meclisi’nden Yansımalar”, Dört Kıtada Folklorun İzinde: Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu Armağanı, hzr. Metin Eren-Mehmet Karaaslan-Abdulselam Arvas, Ankara: Hakim Yayınları, s. 163-178.
• KARTAL, Ahmet (2017), Baykara Meclislerinden Çırağan Eğlencelerine Lâlezâr Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet (2018), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-1”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 21, İstanbul, s. 541-562.
• KARTAL, Ahmet (2019), Hakîkate Düşen Gölge: Türk-Fars Edebî İlişkileri, 2. baskı, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet (2019a), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-2”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 22, İstanbul, s. 525-578.
• KARTAL, Ahmet (2019b), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-3”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 23, İstanbul, s. 610-668.
• KARTAL, Ahmet (2019c), “Türkistan’dan Yansımalar”, ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Prof. Dr. Muhammed Nur DOĞAN Armağan Sayısı], c. 2, sy. 1, s. 125-156.
• KARTAL, Ahmet (2020), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Eğlence Meclisleri-Edebî Meclisler-Hikâyeler-4”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 24, İstanbul, s. 285-349.
• KARTAL, Ahmet (2020a), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -İlmî ve Edebî Meclisleri-Tarihî Olaylar-Hikâyeler-5“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 25, İstanbul, s. 575-617.
• KARTAL, Ahmet (2021), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Alî Şîr Nevâî Etrafında Gelişen Olaylar-İlmî ve Edebî Meclisler-6”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 26, İstanbul, s. 335-389.
• KARTAL, Ahmet (2021a) “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler, Vâsıfî Etrafında Gelişen Olaylar 7“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 27, İstanbul, s. 403-453.
• KARTAL, Ahmet (2022), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler, Eğlence Meclisleri, Çeşitli Olaylar ve Sultanlara Anlatılan Hikâyeler-8“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 28, İstanbul, s. 203-463.
• KARTAL, Ahmet (2022a), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler, Hicivler, Sultanlara Anlatılan Hikâye ve Sunulan Resimler-9“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 29, İstanbul, s. 753-787.
• KÂTİB ÇELEBİ (2013), Cihan-nüma, 2 c., ed. Said Öztürk, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• MAZIOĞLU, Hasibe (1956), Fuzûlî-Hâfız, Ankara: Türkiye İş Bankası Yay.
• MERÇİL, Erdoğan (2003), “Mahmûd-ı Gaznevî” mad., DİA, c. 27, s. 362-365.
• MU’ÎN, Muhammed (1371), Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• NEVÂYÎ (1323), Mecâlisü’n-nefâ’is, Der-Tezkire-i Şu’arâ-i Karn-i Nohum-i Hicrî, Te’lîf: Mîr Nizâmuddîn Alîşîr Nevâî, (be-Sa’y u İhtimâm-i Alî Asgar Hikmet, Tehran. [Bu eserin 1-178. sayfaları Fahrî-i Herâtî’nin, 179-409. sayfaları ise Muhammed-i Kazvînî’nin Mecâlisü’n-nefâis tercümesini kapsamaktadır.]
• NEVÂYÎ, Abdulhuseyn (1324), Ricâl-i Kitâb-i Habîbu’s-siyer ez-Hamle-i Mogol- tâ Merg-i Şâh İsmâ’îl-i Evvel, Tehrân.
• NEVÂYÎ, Alî Şîr Nevâyî (2001), Mecâlisü’n-nefâyis I (Giriş ve Metin), II (Çeviri ve Notlar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim (2009), “Sencer” mad., DİA, c. 36, s. 507-511.
• ÖZEN, Şükrü (2011), “Teftâzânî” mad., DİA, c. 40, s. 299-308.
• REJEPOVA, Arazgül (2019), Timurlarda Kültürel Hayat ve Sultan Hüseyin Baykara Dönemi, Yüksek lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• SUBHÂNÎ, Doktor Tevfîk-i Subhânî (1377), Nigâhî be-Târîh-i Edeb-i Fârsî der-Hind.
• STEİNGASS, F. (1975), Persian-English Dictionary, Beirut: LibrairieduLiban.
• ŞAHİN, Mustafa (2013), Orta Çağda Herât Bölgesi [Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların yıkılışına Kadar] (961-1507), Doktora tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• ŞAHİN, Mustafa (2022), “Moğollar ve Timurlular Döneminde Önemli Bir Yaylak: Bâdgîs”, Uluslararası Yaylacılık ve Yayla Kültürü Sempozyumu 26-28 Eylük 2019, edi.: Mustafa Cin – Nazım Kuruca, hzr.: Mustafa Serin, Giresun, s. 51-71.
• ŞÜKÛN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, (3 cilt), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TAŞAĞIL, Ahmet (1998),“Hoten” mad., DİA, c. 18, s. 251-253.
• USTA, Aydın (2009), “Sâmânîler” mad., DİA, c. 36, s. 64-68.
• USTA, Aydın (2013), Türklerin İslamlaşma Serüveni: Sâmânîler, İstanbul: Yeditepe.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî (1349), Bedâyi’u’l-vekâyi’, (nşr. A. Boldirev), Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî (1350), Bedâyi’u’l-vekâyi’, (nşr. A. Boldirev), Cild-i divvom, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• YAĞLI, Ali Rıza (2014), Timurlu Devleti’nde Vezirler ve Vezirlik Kurumu, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
• YAZICI, Tahsin (1994), "Ebû Saîd-i Ebü’l-hayr" mad., DİA, c. 10, s. 220-222.
• YAZICI, Tahsin (1997), "Hâfız-ı Şîrâzî" mad., DİA, c. 15, s. 103-106.
• YAZICI, Tahsin ve Süleyman Uludağ (1998), “Herevî, Hâce Abdullah” mad., DİA, c. 17, s. 222-226.
• YORULMAZ, Abdullah (2005), “Muhalif bir metin nasıl okunur? Osmanlı medreselerinde Hidâyetü’l-Hikme”, Divan, sy. 18, s. 175-192.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli (2016), hzr. Abdulkadir Şener – M. Cemal Sofuoğlu – Mustafa Yıldırım, İzmir.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir (10.06.2023)
• https://vajehyab.com/(10.06.2023)