Türkçe Bürde Nüshalarının Ayrılmaz Bir Parçası: Hâfız Şeref'in Farsça Kasîde-i Bürde Tercümesi

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 31, 477 - 519, 25.12.2023

Milad Salmani

Öz

Tarih boyunca Hz. Peygamber için farklı coğrafyalarda çeşitli naatlar yazılagelmiştir. Bu naatlar arasında en çok tanınlardan biri Mısırlı Muhammed Saîd el-Bûsîrî’nin (ö. 1296 ?) meşhur el-Kevâkibü’d-dürriye fî medhi hayri’l-beriyye adlı kasîdesidir. Daha çok Kasîdetü’l-bürde olarak tanınan bu manzume, VII.hicrî-XIII.mîlâdî asırda yazıldıktan sonra çok beğenilmiş ve İslâm coğrafyasında hızlıca yayılmış, üzerine besteler yapılmış ve icrâ edilmiştir. Bûsîrî, kasîdesinde kafiyeyi mim harfi üzerine kurduğu için eseri Kasîdetü’l-mîmiyye olarak da bilinmektedir. Bûsîrî’nin kasîdesi üzerine pek çok şerh yazılmıştır. Eser tahmis edilmiş ve bununla birlikte çeşitli mütercimler tarafından defalarca Farsçaya ve Türkçeye tercüme edilmiştir. Söz konusu tercümelerden biri kimliği hakkında net bilgiler bulunmayan Muhammed Hâfız Şeref’in Farsça tercümesidir. Hâfız Şeref’in tercümesi, Anadolu’da telif edilen veya derlenen Bürde çalışmalarının âdeta ayrılmaz bir parçası mâhiyetinde olmuş ve birçok Türkçe tercüme ve şerhte, Bürde mecmualarında yer almıştır. Muhammed Hâfız, kendi tercümesinde Bûsîrî gibi mim harfini revî harfi olarak seçmiştir ve eserini 810/1407-08 yılında kaleme almıştır. Şeref, tercümesini bitirdikten sonra kendi kasîdesinin tetimme bölümünde kendini tanıtmış ve eserini hangi tarihte bitirdiğini belirtmiştir. Hâfız Şeref’in ailesi, eğitimi ve eserleri hakkında bilgi bulunmadığı gibi hangi şehirde yaşadığı da şimdilik meçhuldür. Bu yüzden onun kasîdesi bazen Abdurrahman Câmî’ye (ö. 1492) bazen ise Hâfız-ı Şîrâzî (ö. 1390 ?) gibi diğer şâirlere atfedilmiştir. Şeref’in kasîdesi birçok Farsça ve Türkçe Bürde şerh ve tercümesinde yer almış olmasına rağmen bugüne kadar müstakil çalışmalara konu olmamış ve Türkçeye tercüme edilmemiştir. Bu çalışmada Muhammed Hâfız Şeref’in Farsça Bürde tercümesi üzerine bazı tespitler paylaşılmış, akabinde bu kasîdenin Farsça metni ortaya konmuş ve Türkçe tercümesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhammed el-Bûsîrî, Kasîde-i Bürde, Muhammed Hâfız Şeref, Farsça Bürde

Kaynakça

• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2015), “Bûsîrî ö. 696/1297 ?’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa ö. 1308/1892 Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XV/XV, s. 27-102.
• ———, (2017), Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’sinin Geçmişten Günümüze Türkiye Toplumu Üzerindeki Akademik, Sosyal ve Dinî Etkileri. Program Kodu: 1002. Proje Nu: 215K398. TÜBİTAK SOBAG -Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Destek Grubu. (Proje Yürütücüsü: Bünyamin Ayçiçeği). İstanbul.
• ———, (2020), Necîb Efendi’nin Kasîde-i Bürde Şerhi Muhtasar Tevessül (İnceleme-Tevessülle Karşılaştırma-Metin), İstanbul: DBY.
• BÛSÎRÎ, Şerefeddin (1392), Kasîde-i Bürde (Bâ Şerh ve Ma’nî-i Lügât ve Dü Tercüme-i Manzûm), Haz. Fürûğ Andelîbiyân, Tahran: İntişarat-ı Tekdıraht.
• DEHKHODA, Ali Ekber (1377), “ź”, Lügat-nâme, Tahran: Müessese-i Lügat-nâme-i Dehkhoda, https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/detail/156274?title=%D8%B0.
• DEMİRAYAK, Kenan (2001), “Kasîdetü’l-bürde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, XXIV, s. 566-68.
• DİRÂYETÎ, Mustafâ (ed.), 1392a, Fihristigân-ı Nüshaha-i Hattî-i İran, Tahran: Sâzmân-ı Esnâd ve Kitâbhâne-i Millî-i Cumhûrî-i İslâmî-i İran.
• ——— (ed.), 1392b, Fihristigân-ı Nüshaha-i Hattî-i İran, Tahran: Sâzmân-ı Esnâd ve Kitâbhâne-i Millî-i Cumhûrî-i İslâmî-i İran.
• HABÎSÎ, Muhammed bin Nasîr (882), Fevâ’id-i ‘Alâiyye, Tahran, Tahran Meclis-i Şura-yı Milli: nr. 1127. KAYA, Mahmut (2001), “Kasîdetü’l-bürde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, XXIV, s. 568-69.
• NEVŞÂHÎ, Seyyid Ârif (1983), Fihrist-i Nüshaha-i Hattî-i Fârsî-i Mûze-i Millî-i Pâkistan, Karaçi: Merkez-i Tahkîkat-ı Fârsî-i İran ve Pâkistan.
• NİŞANCI ABDURRAHMAN ABDİ PAŞA (2022), Kıl Şefâat Yâ Resûlallâh Hudâ Affeylesin: Osmanlı’nın Bürde Şerhleri I, (Haz.) Güler Ömer Said, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• GÜLER, Ömer Said (Haz.), (2023), Bir Şiir Bir Hırka: Kasîde-i Bürde’nin Türkçe Şerhleri - II, İstanbul: DBY. SAVRAN, Ahmet (2001), “Kâ‘b b. Züheyr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, XXIV, s. 7-8.
• USLU, Recep (2014), “Kaside-i Burde Besteleri”, Academia.Edu, https://www.academia.edu/7064566/Kaside_i_Burde_Besteleri_2014.
• ZEVVÂREÎ, Ali (1392), Midhat-nâme-i Peyâmber-i Vahy: Hülâsatü’l-menâkıb, Haz. Seyyid Hamîd Mihrî-i Hânsârî, Kum: Mecma’-i Zehâir-i İslâmî.
• Yazma Eserler:
• Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eser Kütüphanesi nr. 1802. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi nr. 5145. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Aşir Efendi Koleksiyonu nr. 301. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Ayasofya Koleksiyonu nr. 2287. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonu nr. 2762. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonu nr. 2802. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu nr. 3369. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu nr. 3631. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Halet Efendi Koleksiyonu nr. 339. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hamidiye Koleksiyonu nr. 1156. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Karaçelebizade Koleksiyonu nr. 354. Tahran Üniversitesi Kütüphanesi nr. 3538.