Ah Fasih Vah Fasih: Behiştabad’ı Kim Yazdı?

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 31, 296 - 322, 25.12.2023

Ahmet İçli

Öz

Divan edebiyatında yazılmış manzum ve mensur birçok eser vardır. Bir kısmı tespit edilmiş olup incelenmekle birlikte, henüz tespit edilmeyip incelenmeyi bekleyen yüzlerce yazma eserin kütüphanelerde bulunduğu bir gerçektir. Çeşitli nedenleri olmakla birlikte, farklı başlıklar ve tasniflerden kaynaklı birçok esere ulaşılamadığı düşünülmektedir. Birçoğunun kütüphane ile eserlerdeki kayıtlarından ve isim benzerliğinden dolayı farklı/başka sanatçılara ait olarak düşünülmesi ve tescillenmesi mümkündür. Bunda mahlas benzerliğinin bir etkisi olduğu söylenebilir. Herhangi bir sebepten dolayı bir eserin birden fazla kişiye isnat edilmesi, başkasına ait bir eserin sahiplenilmesi hatta bir eserin hiç alakası olmayan birisine ait olarak sunulması muhtemeldir. Metnin bir örneğini yazan kâtip(ler) ve eserleri inceleyen araştırmacı(lar), yanlış, eksik ve hatalı değerlendirmelerde bulunmuş olabilir. Böylece eserlerin asıl sahibine değil de başkasına ait olarak düşünülmüş olması mümkündür. Bunun yanı sıra bir eserin, mülkiyet hakları ihlal edilerek bir sanatçı tarafından kendisine aitmiş gibi gösterilmesi, karşılaşılan bir durumdur. Bu türden davranışların, yanlışların ve hataların tespiti, eserlerin incelenerek kime ait olduklarının belirlenmesi, doğru bilgiye ulaşma, edebiyat tarihine katkı ve bilim dünyasına kazandırılması bağlamında önemli adımlardandır. Çalışmamız, “Fasîh” mahlasıyla şiirleri ve eserleri olan ressam, müzisyen hattat Ahmed Dede’ye atfedilen Behiştâbâd adlı eserin ona ait olup olamayacağı konusunda bazı kısa değerlendirmeleri içermektedir. Bu bağlamda eserdeki verilerle şairin hayatı ve tezkirelerde, hakkında verilen bilgilerin karşılaştırılmalı analizi yapılmıştır. Eserin ona ait olmaması durumunda hangi Fasîh’e ait olduğu üzerinde de değerlendirmelere yer verilmiştir. Makalemizde Behiştâbâd’ın konusuyla aynı hatta neredeyse tamamının içinde yer aldığı Heşt Behişt adlı eserle olan iletişimine ve benzerliğine intihal bağlamında değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Fasîh Dede, Behiştâbâd, III. Ahmed, Şehid Ali Paşa, Heşt Behişt, Fasîh-i Amedî, Va’dî Ahmet, intihal, mahlas

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, N. (1989). “Divan Şairlerinde Mahlas Meselesi”. Milli Eğitim(88), 59-63.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı. (2020). Ahmed Üsküdarlı. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). içinde Haziran 2023 tarihinde https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-uskudarli adresinden alındı
• AMBROS, Edith Gülçin. (1987). “So Many Medhîs”. E. J e a n - L o u is B a c q u e - G ra m m o n t içinde, Türkische Miszellen Robert Anhegger Festschrift Amağanı (s. 25-33). İstanbul: Melanges.
• ATALAY, Mehmet. (2007). Fasîh Ahmed Dede Farsça Divançe. İstanbul
• ATLANSOY , Kadir. (2020). Va’dî, Mehmed. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). içinde Haziran 2023 tarihinde http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vadi-mehmed adresinden alındı
• BOZKURT. Nebi. (2006). Nedîm. Türkye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 32, s. 509-510). içinde İstanbul: Türkye Diyanet Vakfı.
• BURSALI MEHMED TAHİR. (1333). Osmanlı Müellifleri (Cilt 2). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• ÇIPAN, Mustafa. (1991). Fasîh Ahmed Dede Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. . Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• ÇIPAN, Mustafa. (2003). Fasîh Divanı, İnceleme-Tenkidli Metin, . İsanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ÇUKURLU, Talip. (2022). “Şairliğin Yüz Karaları: Müteşâirler”. Ed. A. Oktay içinde, Klasik Türk Edebiyatında Öteki (s. 391-424). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• DOĞAN, Hasan. (2022a). “Va’dî’nin Heşt Behişt Mesnevisi ve Bu Mesnevide Yer Alan Mi’raciyye”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature],, 8(16), 233-256.
• DOĞAN, Hasan. (2022b). VA’Dî, Ahmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). içinde https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/2022-9 adresinden alındı
• ERDOĞAN, Mustafa. (2009). “Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği”. Erdem(53), 55-82.
• FAİK REŞAD, (1313). Faik Reşad, Terâcim-i Ahvâl, Meşâhir-i Ümemin Tercüme-i Hâlleriyle Meslek ve Âsârı Hakkında Mütâlaâtı ve Bazılarının Tesâvirini Hâvidir. İstanbul : Kasbar Matbaası.
• GENÇ, İlhan. (2000). Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İÇLİ, Ahmet. (2014a). Fasih-i Mevlevî, Gül ü Mül. Ankara: Karadeniz Dergi Yayınları.
• İÇLİ, Ahmet. (2014b). “Fasîh’in Rûz u Şeb Münâzarası”. Ekev Akademi Dergisi (Ekev Academy Journal)(60 ), 513-537.
• İÇLİ, Ahmet. (2014c). “Fasîh’in Tenbâkû-nâmesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), 7(31), 149-157.
• İÇLİ, Ahmet. (2015a). “Fasîh’in Yayınlanmamış Türkçe Şiirleri, Gazeller”. Belgü Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 49-73.
• İÇLİ, Ahmet. (2015b). “Fasîh’in Yayınlanmamış Türkçe Rubâileri”. Türk Dünyası Araştırmaları(219), 209-222. İÇLİ, Ahmet. (2015c). “Fasîh ve Sâib’in “Tenbâkû-nâme”lerinin Karşılaştırılması-Tütünün Anlam Örüntülerine Bakış-“. " Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан ( ISSN: 1309-5811) Yıl-Year-Год 2015/Sayı-Number-Число(15), 55-82.
• İÇLİ, Ahmet (2016a) “Dâî mahlaslı şairler ve Seyyid Yahya Dâî”. Turkısh Studıes International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(15), 219-246.
• İÇLİ, Ahmet. (2016b). “Fasîh’in Yeni Türkçe Şiirleri”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 2(1), 189-204.
• İÇLİ, Ahmet. (2016c). “Risâletin Kalem’i, Kalem’in Risâlet’i: Fasîh’in Peygamberler Risâlesi veya Risâle-i Enbiyâsı” . Karadeniz-Black Sea(32), 53-63.
• İÇLİ, Ahmet. (2018). “Makalî’nin Yeni Şiirleri”. F. D. Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Geçmişten Günümüze Manisa içinde (s. 1245-1260). Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• İÇLİ, Ahmet. (2020). “Divan Edebiyatında Levendî Mahlaslı Şairler ve Musullu Levendî”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(18), 203-217.
• İÇLİ, Ahmet. (2021). “Eserleri Bağlamında Ahmed Fasîh Ve Fars Edebiyatı, III. Uluslararası Türkiye-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu”. III. Uluslararası Türkiye-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu (s. 1-16). İstanbul: Demavend Yayınları.
• İÇLİ, Ahmet. (2021). “Lâgarî ve Türkçe Şiirleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(3), 1171-1190.
• İÇLİ, Ahmet. (2022a). “Klâsik Türk Edebiyatında Fasîhî Mahlaslı Şairler ve Hasan Fasîhî’ye Atfedilen Divan Üzerinde Analitik Bir İnceleme”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi(53), 206-231.
• İÇLİ, Ahmet. (2022b). “Nazirecilik Geleneğinde Ben ve Ötekinin İzleri: Gelibolulu Âli’nin Biz Redifli Şiiri İle Ona Yazılan Nazire Şiirler Örnekleminde Ben’in Biz Yolculuğu”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, Klasik Türk Edebiyatı Özel Sayısı, Klasik Türk Edebiyatı Özel Sayısı: 6(3), 99-145.
• İÇLİ, Ahmet. (2022c). “Sebeb-i Teliflerin Önemi ve Analizlerine Dair”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi(9), 161-192.
• İÇLİ, Ahmet. (2022d). RİSÂLE-İ ENBİYÂ (FASÎH, AHMED DEDE). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. içinde Haziran 2023 tarihinde http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-enbiya-fasih-ahmed-dede adresinden alındı
• İNCE, Adnan. (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İNCE, Adnan. (2018). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Mîrzâ-zâde Mehmed Efendi . Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap.
• İPŞİRLİ, Mehmet. (2020). “Musahip”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 31, s. 230-231). içinde İstanbul.
• İSEN, Mustafa (1989). “Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler”. Milli Eğitim(82), 22-29.
• İSEN, Mustafa. (1997). “Divan edebiyatında Mahlasdaş Şâirler”. M. İsen içinde, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler (s. 195-208). Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa. (1997). “Tevârüd mü İntihal mi”. M. İsen, içinde, Ötelerden Bir Ses (s. 338-344). Ankara: Akçağ Yayınları.
• KALPAKLI, Mehmet. (2001). “Divan Şiirinde Mahlas Üzerine”. Kitap-lık(45), 254-259.
• KAPLAN, Hasan. (2016). İki Şair Bir Şiir -I-. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi [TAED](56), 1031-1062.
• KAPLAN, Hasan. (2017a). “Divan Edebiyatında İntihal: Alıntı mı Çalıntı mı?” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi(40), 39-98.
• KAPLAN, Hasan. (2017b). “18. Yüzyılda Bir İntihalin Yansıması: Vâsık’ın Bâkî’yi İntihalleri”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(14), 90-106.
• KAVRUK, Hasan. (2003). Türkçe Mesnevilerde Sebeb-i Telif. Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• KOZ, Mehmet Sabri. (1987). “Âşık Edebiyatımızda Ortak Mahlaslar Sorunu”. I. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri (s. 169- 179). Eskişehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih. (2005). “Yanıltıcı Mahlaslar Yahut İbn-i Kemâl’in Ettikleri”. Türk Edebiiyatı(376), 41-43.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih. (2006). Sana Benzer Güzel Olmaz Divan Şiirinde Nazire. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KURTOĞLU, Orhan. (2006). “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”. Bilig(38), 71-91.
• MEHMED SÜREYYA, (1311.). Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâyih-i Osmaniye, (Cilt 4). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• MÜSTAKİMZÂDE , Süleyman. (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. ((Nşr.: İbnül-Emin Mahmud Kemal), , Çev.) İstanbul: Devlet Matbaası.
• ÖZCAN, Abdulkadir. (2010). “Şehid Ali Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, s. 433-434). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• SABUNCU, Zeynep. (2005). Va’dî’nin Fîrûz u Dil-efrûz Mesnevisi. İstanbul: Simurg Yayınları.
• SARAÇ, M. Yekta. (2004). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat İstanbul. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• SERTKAYA, Osman Fikri. (1999). “Tevârüd mü? Adaptasyon mu? Nazire mi? Yoksa İntihâl yani 'Sirkat-i Şiir' mi?". İlmi Araştırmalar(7), 191-199.
• SEVİNDİK, Hakan. (2010). “Fasîh Ahmed Dede‟nin Behişt-âbâd Mesnevisi”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi(23), 37-46.
• SEVİNDİK, Hakan. (2011). Fasîh Ahmed Dede’nin Behişt-Âbâd Adlı Mesnevisi, (İnceleme-Metin-Dizin),. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• TAŞ, Bünyamin. (2013). “Gerçek Bir Şiir Hırsızı Şerîfî ve Çalıntı Divanı”. Dedekorkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(4), 1532-162.
• ÜNSAL Topçu, Gamze. (2021). Fasîh Ahmed Dede Dîvanı Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü. İstanbul: Kriter Basım Yayın Dağıtım.
• ÜZGÖR, Tahir. (1990). Türkçe Divan Dibaceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÜZGÖR, Tahir. (1994). “Dibace” içinde., C. 9, 277-278 Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 9, s. 277-278). içinde İstanbul: TDV Yayınları.
• YILDIRIM, Ali. (2006). Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlasnâmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YÜCEL, Mahmut. (2001). Va’di Divânı (Tenkitli Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.