On Altıncı Yüzyıl Asker Şairlerinden Sipâhî Bey’in Koca Sinanpaşazâde Mehmed Paşa Hicviyyesi

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 717 - 740, 30.06.2024

Uğur Öztürk

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1450882

Öz

Bu makalede Osmanlı-Avusturya savaşları sırasında Rumeli beylerbeyi olan Koca Sinanpaşazâde Mehmed Paşa’nın Estergon kalesini düşmana bırakıp savaş alanından firar etmesi üzerine, savaşın canlı tanığı olan Sipâhî Bey tarafından Mehmed Paşa hakkında yazılmış hicviyyenin metni sunulup incelenmektedir. Tezkirelerde zeamet sahibi bir şair olarak zikredilen Sipâhî Bey’in bahsi geçen hicviyye dışında şiir mecmualarında birçok şiiri bulunmakta ve bu mecmualarda onun şairliğinden de övgüyle bahsedilmektedir. Sipâhî Bey tarafından Koca Sinanpaşazâde Mehmed Paşa hakkında yazılan mesnevi biçimindeki 39 beyitlik hicviyye aynı zamanda dönemin sultanı III. Mehmed’e arz edilen bir tür şikâyetnamedir. On altıncı yüzyılın sonunda baş gösteren Celâlî isyanları ve ‘uzun’ Batı seferlerinin etkisinde yazılan şiirde, Bosna sancağı ve çevresinde tımar sisteminin bozulmasından, kanûn-ı kadîme aykırı işlemlerden, küçük yaştaki kişilerin zaîm olmasından, zeamet sistemindeki olumsuz değişikliklerden bahsedilmiş ve yapılan usulsüzlükler dönemin padişahına şikâyet edilmiştir. Tüm bunlara ek olarak orduyu bırakıp kaçan Mehmed Paşa gibi kişiler bahsi geçen sorunlara neden olarak gösterilmiştir. Mehmed Paşa’ya karşı ağır ithamlardan bulanan Sipâhî Bey, onun yerine, hâmisi konumunda olan Sokolluzâde Hasan Paşa’nın orduya serdarlık etmesini istemiş ve Hasan Paşa övgüsüyle şiirini bitirmiştir. Yazıda genel olarak III. Mehmed dönemi batı seferlerine, hicviyye şairi Sipâhî Bey’in hayatına ve şiirinde ismini zikrettiği kişilere değinilecek ve ardından hicviyye metninin aslı ile incelemesine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sipâhî Bey, Sinanpaşazâde Mehmed Paşa, Sokolluzâde Hasan Paşa, Batı seferleri, hicviyye

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (haz.) (2017), Riyâzî Muhammed Efendi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• AFYONCU, Erhan (2006), “Sokulluzade Hasan Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 37. İstanbul: TDV Yay., 366-368.
• AFYONCU, Erhan (2009), Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2016), “Nuruosmaniye Kütüphanesi Türkçe Şiir Mecmû‘aları: İnceleme-Dizin”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 16/16), 227-367. http://dx.doi.org/10.15247/dev.276.
• AYKUT, Nezihi (haz.) (2004), Hasan Bey-zâde Tarihi, C. I-III, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• BARKEY, Karen (1999) Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, Zeynep Altok (çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• BÖREKÇİ, Günhan (2010), Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmed I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors, Doktora Tezi, Ohio: Ohio State University.
• BÖREKÇİ, Günhan (2016), Macaristan’da Bir Osmanlı Padişahı: Sultan III. Mehmed’in Eğri Seferi Rûznâmesi (1596), İstanbul: Okur Kitaplığı.
• BÖREKÇİ, Günhan (Nisan 2021), “A Queen-Mother at Work: On Handan Sultan and Her Regency During the Early Reign of Ahmed I”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 34, 45-92.
• DAVİD, Geza (1994), “Eğri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 10/489.
• DEĞİRMENCİ, Tülin (Mart 2017), “Bir Osmanlı Paşasının Padişahlık Rüyası: Sokulluzâde Hasan Paşa ve Resimli Dünya Tarihi”, Osmanlı Araştırmaları, 49, 171-202. https://doi.org/10.18589/oa.590884.
• DİREKLİ, Fatma (2021), Milli Kütüphane 26 Hk 1060/1 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuasının Metni ve Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi’ne (MESTAP) Göre Tasnifi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi.
• ELÇİN, Şükrü (1988), Akdeniz’de ve Cezayir’de Türk Halk Şâirleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• EMECEN, Feridun (1996), “Haçova Meydan Savaşı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 14/ 546-547.
• GRISWOLD, William J. (2011), Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611, Ülkün Tansel (çev.), İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• GÜRBÜZ, İncinur Atik (2011), Mecmû‘a-i Letâ’if, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜRBÜZ, Mehmet (haz.) (2018), Kâbilî Sultân-ı Hûbâna Münâsib Eş‘âr, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• İLGÜREL, Mücteba (1993), “Celali İsyanları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul: TDV Yay., 252-257.
• İLGÜREL, Mücteba (1995), “Eşkıya (Osmanlılar’da Eşkıyalık Hareketleri)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 11. İstanbul: TDV Yay., 466-467.
• İPEKTEN, Haluk-vd. (1988), Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İPŞİRLİ, Mehmet (haz.) (1999), Selânikî Mustafa Efendi Târih, C. I-II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İPŞİRLİ, Mehmet (haz.) (2007), Târih-i Na’îmâ, Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn, II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• KALYON, Abuzer (2011), Peşteli Hisâlî Metâli’ü’n-Nezâ’ir (II. Cilt) İnceleme-Metin, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KAPLAN, Orhan, Özgür Kıyçak ve Bedriye Gülay Açar Çalık (2023), MECMÛ‘A-İ NAZÂ’İR: Berlin Devlet Kütüphanesi (Staatsbibliothek Zu Berlin) Ms. Or. Oct. 3652, Çanakkale: Paradigma Akademi.
• KARA, Mustafa ve Hamid ALGAR (1988), “Abdullah-ı İlâhî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 1. İstanbul: TDV Yay., 110-112.
• Kâtib Çelebi (2016), Fezleke, (haz. Zeynep Aycibin), I-II, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• KAYA, Bilge (2003), Hisâlî Hayatı-Eserleri ve Metâli’ü’n-Nezâ’ir Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme-Metin), Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi.
• KAYABAŞI, Bekir (1997), Kâfzâde Fâ’izî, Zübdetü’l-Eş‘âr, Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KİRİŞÇİOĞLU, Mehmet (haz.) (2001), Câfer İyânî Tevârîh-i Cedîd-i Vilâyet-i Üngürüs: Osmanlı-Macar Mücadelesi Tarihi, 1585-1595, İstanbul: Kitabevi.
• KUTLUK, İbrahim (haz.) (1989), Kınalı-zâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• KUTLUK, İbrahim (haz.) (1997), Beyânî Tezkiretü’ş- Şu‘arâ, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir (1990), Osmanlı-İran Siyâsî Münâsebetleri: 1578-1612, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• MACİT, Muhittin (2023), “Osmanlı Şiir Dilinin Gelişiminde Devşirme Etkisi” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 30 (30), 384-404. http://dx.doi.org/10.15247/dev.3166.
• MAHİR, Banu (2004), “Sultan III. Mehmed İçin Hazırlanmış Bir Albüm: III. Mehmed Albümü”, 16. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı 11-12 Nisan 2001 Sempozyum Bildirileri, İstanbul, 169-186.
• OKAY, Orhan (1998), "Hiciv/ Türk Edebiyatı-Yeni Türk Edebiyatı ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17. İstanbul: TDV Yay., 452-454.
• ÖNAL, Ahmet (2012), Koca Sinan Paşa'nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1520-1596), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-III, İstanbul: Milli. Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• PALA, İskender ve Metin AKKUŞ (1998), "Hiciv/Türk Edebiyatı-Divan Edebiyatı", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17. İstanbul: TDV Yay., 450-452.
• PAPP, Sándor (2013), “Zitvatorok Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 44. İstanbul: TDV Yay., 472-474.
• PIERCE, Leslie. P. (2012), Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, Çev. Ayşe Berktay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• PURDE, Kadir (2014), Savaşın Yazımı: XVI. Yüzyıl Osmanlı Kroniklerinde Savaş Olgusuna Bakış (Uzun Savaşlar Örneğinde), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SAVAN, Mehmet ve Süreyya UZUN-PEKŞEN (2022), “Yeniçeri Şair Evreni ve Son Yeniçeri Şairlerden Galatalı Hüseyin Ağa’nın Dünyası”, Payitaht Yeniçerileri: Padişahın Asi Kulları, 1700-1826, İstanbul: Kitap Yayınevi, 287-393.
• SOLMAZ, Süleyman (haz.) (2005), Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (İnceleme-Metin), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• WHITE, Sam (2013), Osmanlı’da İsyan İklimi: Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, Nurettin Elhüseyni (çev.) İstanbul: Alfa.
• ZAVOTÇU, Gencay (haz.) (2017), Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Mehmed Rızâ Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Tezkiresi, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.