Baykara Meclisi'nden Yansımalar -Boşanma ve Yeniden Evlenme, İnşâlar, Latifeler, Zekâ ve Hesap Tahmin Etme Oyunları-12

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 524 - 559, 30.06.2024

Ahmet Kartal

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1493526

Öz

Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan ve iki ciltten oluşan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği geniş ve önemli bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’in ikinci cildinde yer alan ve Türkistân coğrafyasındaki Türk kültür hayatına ışık tutup bunu günümüze aktaran üç bölümün tercümesine yer verilecektir. Bunlardan ilk bölüm, kocası tarafından boşanan Âhengerânlı bir kadının yeniden evlenmesinden ve dönemin maharet sahibi tabiplerinden Mevlânâ Abdullah-ı Tabîb ile meşhur terzilerinden Üstâd Alî-i Hayyât için yazılan üç inşâdan/sanatlı mektuptan oluşmaktadır. İkinci bölüm, bizzat sultanın isteği üzerine “hikâyet” başlığı altında yazılan 19 latifeden meydana gelmektedir. Üçüncü bölüm ise yine sultanın buyruğu üzerine yedisi Farsça, beşi Arapça olan toplam on iki zekâ ve hesap tahmini oyununu içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Boşanma ve yeniden evlenme, ferman, latife, zekâ ve hesap oyunları

Kaynakça

• ALPER, Ömer Mahir (1999), “İbn Sînâ” mad., DİA, c. 20, s. 337-345.
• AMÎD, Hasan (1362), Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• BÂBÜR (2006), Baburnâme (Vekayi) Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• BAZIN, Marcel (2022), “Kazvîn” mad., DİA, c. 25, s. 154-155.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber (1373), Lugat-nâme, (14 cilt), Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• ERASLAN, Saniye (2019), “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 758-774. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2714.
• HARMAN, Ömer Faruk (2013), “Yed-i beyzâ” mad., DİA, c. 43, s. 376-377.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. (1372), Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• IŞIN, Priscilla Mary (2010), Osmanlı Mutfak Sözlüğü, hzr. Füsun Kiper – Nurettin Pirim, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• KAHYA, Esin (1998), “Hipokrat” mad., DİA, c. 18, s. 119-121.
• KANAR, Mehmet (2016), Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yay.
• KAYA, Mahmut (1991), “Aristo” mad., DİA, c. 3, s. 375-378.
• KARTAL, Ahmet (2014), Doğu’nun Uzun Hikâyesi [Türk Edebiyatında Mesnevî], Doğukütüphanesi, İstanbul.
• KARTAL, Ahmet (2015), “Baykara Meclisi’nden Yansımalar”, Dört Kıtada Folklorun İzinde: Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu Armağanı, hzr. Metin Eren-Mehmet Karaaslan-Abdulselam Arvas, Ankara: Hakim Yayınları, s. 163-178.
• KARTAL, Ahmet (2017), Baykara Meclislerinden Çırağan Eğlencelerine Lâlezâr Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet (2018), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-1”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 21, İstanbul, s. 541-562. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2537.
• KARTAL, Ahmet (2019), Hakîkate Düşen Gölge: Türk-Fars Edebî İlişkileri, 2. baskı, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet (2019a), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-2”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 22, İstanbul, s. 525-578. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2622.
• KARTAL, Ahmet (2019b), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-3”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 23, İstanbul, s. 610-668. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2711.
• KARTAL, Ahmet (2019c), “Türkistan’dan Yansımalar”, ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Prof. Dr. Muhammed Nur DOĞAN Armağan Sayısı], c. 2, sy. 1, s. 125-156.
• KARTAL, Ahmet (2020), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Eğlence Meclisleri-Edebî Meclisler-Hikâyeler-4”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 24, İstanbul, s. 285-349. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2800.
• KARTAL, Ahmet (2020a), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -İlmî ve Edebî Meclisleri-Tarihî Olaylar-Hikâyeler-5“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 25, İstanbul, s. 575-617. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2873.
• KARTAL, Ahmet (2021), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Alî Şîr Nevâî Etrafında Gelişen Olaylar-İlmî ve Edebî Meclisler-6”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 26, İstanbul, s. 335-389. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2934.
• KARTAL, Ahmet (2021a) “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler, Vâsıfî Etrafında Gelişen Olaylar 7“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 27, İstanbul, s. 403-453. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2992.
• KARTAL, Ahmet (2022), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler, Eğlence Meclisleri, Çeşitli Olaylar ve Sultanlara Anlatılan Hikâyeler-8“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 28, İstanbul, s. 203-463. http://dx.doi.org/10.15247/dev.3044.
• KARTAL, Ahmet (2022a), “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler, Hicivler, Sultanlara Anlatılan Hikâye ve Sunulan Resimler-9“, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 29, İstanbul, s. 753-787. http://dx.doi.org/10.15247/dev.3104.
• KARTAL, Ahmet (2023), “Baykara Meclisinden Yansımalar: - İlmî ve Edebî Meclisler, Eğlence Meclisleri, Sultanlara Anlatılan Hikâyeler, Güreş ve Güreşçiler ile Güreş Eğitimi ve Müsabakaları-10”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy. 30, İstanbul, s. 312-342. http://dx.doi.org/10.15247/dev.3162.
• KÂTİB ÇELEBİ (2013), Cihan-nüma, 2 c., ed. Said Öztürk, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Açıklaması (2008), tercüme eden: Hüseyin Atay, Ankara: Atay ve Atay.
• KUTLUER, İlhan (1993), “Câlînûs” mad., DİA, c. 7, s. 32-34.
• MERÇİL, Erdoğan (2003), “Mahmûd-ı Gaznevî” mad., DİA, c. 27, s. 362-365.
• MUALLİM NÂCÎ (2021), Lugat-i Nâcî, hzr. Ahmet Kartal, 2. baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• MU’ÎN, Muhammed (1371), Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• OLGUNER, Fahrettin (1994), “Eflâtun” mad., DİA, c. 10, s. 469-476.
• ÖZTÜRK, Mustafa (1989), “Alîm” mad., DİA, c. 2, s. 460-461.
• STEİNGASS, F. (1975), Persian-English Dictionary, Beirut: Librairie du Liban.
• ŞÜKÛN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, (3 cilt), İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TOPALOĞLU, Bekir (1997), “Hakîm” mad., DİA, c. 15, s. 181-182.
• TOPALOĞLU, Bekir (2001), “Kâdir” mad., DİA, c. 24, s. 124.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî (1350), Bedâyi’u’l-vekâyi’, (nşr. A. Boldirev), Cild-i divvom, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• YILMAZ, Mehmet (2013), Kültürümüzde Ayet ve Hadisler (Ansiklopedik Sözlük), İstanbul: Kesit Yay. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir https://lugatim.com/ https://otukensozluk.com/ https://vajehyab.com/