MULLA SADRA’S PLATONIC IDEAS ARGUMENT

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 1, 1 - 13, 26.06.2022

Muhammet Sait Kavşut

Öz

Plato (BC 427-347) who left his mark on archaic age, is undoubtedly one of the preeminent philosophers of all history of philosophy. His disciplines caused significant arguments by impressing on almost all traditional schools of Islamic thought. Plato’s Theory of Ideas issue has a considerable past and hasn’t lost its actuality on philosophical-theological tradition. Plato has tried to establish a system which assembles ‘change’ and ‘permanentness’ with this Theory and named unchangeable permanent reality as ‘Idea’ by transferring cyclical change into the world of phenomena. But Plato associated metaphysical reality to ideas of things in physical world not to physical world itself and this has caused significant arguments which continued till Mulla Sadra in history of thought.
Sadra who followed the arguments on philosophic heritage, used the objective independent reality of Ideas as the cornerstone of his ontology. According to Sadra, the objective independent reality of ideas is not the possibility of statement but the ontological exigence. Ideas do not exist without position in external world, they already exist by themselves. This study is about Sadra’s relation with the Platonism and the theory of objective reality Ideas and on which bases they have been established. So our study is based on two points in general. First, presenting Platonism in terms of Sadra and his reference guides about Platonism. Second, enlightening the issue how Sadra defends the discipline in question and grounds it philosophically.

Anahtar Kelimeler

Mulla Sadra, Plato, Ideas, Objective Reality, Aristotle

MOLLA SADRÂ’NIN PLATONİK İDEALAR SAVUNUSU

Öz

Antik çağa damgasını vuran Platon (MÖ 427-347), hiç şüphesiz bütün bir felsefe tarihinin önde gelen birkaç filozofundan biridir. Öğretileri, İslâm düşüncesinin neredeyse tüm geleneksel okulları üzerinde kalıcı izler bırakarak önemli tartışmalara neden olmuştur. Felsefî-teolojik gelenekte kayda değer bir geçmişe sahip olan ve güncelliğini halen yitirmeyen meselelerden biri de Platon’un ‘idealar’ kuramıdır. Platon, idealar öğretisiyle ‘değişim’ ve ‘sabitliği’ bir araya getiren bir sistem kurmaya çalışmış, evrendeki döngüsel değişimi fenomenler dünyasına taşıyarak değişmez sabit gerçekliklere “idea” adını vermiştir. Ne var ki Platon’un metafiziksel gerçekliği fizikî dünyaya değil de fizikî dünyadaki şeylerin idealarına mahsus kılması, düşünce tarihinde Molla Sadrâ’ya (ö.1050/1641) değin süregelecek sayısız tartışmalara neden olmuştur.
Felsefî mirastaki tartışmayı yakından takip eden Sadrâ, ‘ideaların nesnel-bağımsız gerçekliğini’, ontolojisinin önemli köşe taşlarından biri olarak kullanır. Sadrâ açısından idelerin bağımsız gerçekliği, bir imkân durumu olmanın ötesinde ontik bir zorunluluktur. İdealar, dış dünyada herhangi bir mahal ya da konumda bulunmaksızın, kendileriyle kâim bir biçimde mevcutturlar. Bu çalışma, Sadrâ’nın Platoncu felsefeyle ilişkisini ve ‘ideaların nesnel gerçekliği’ kuramını hangi temeller üzerinden inşâ ettiğini konu almaktadır. Bu bakımdan çalışmamız genel olarak iki amaca matuftur. Bunlardan ilki, Sadrâ düşüncesinde Platoncu felsefenin genel izleri ile Sadrâ’nın Platoncu felsefeye dair başvuru kaynaklarının ortaya konmasıdır. İkincisi ise Sadrâ’nın söz konusu öğretiyi nasıl savunduğu ve felsefi açıdan nasıl temellendirdiğini aydınlığa kavuşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Molla Sadrâ, Platon, İdealar, Nesnel Gerçeklik, Aristoteles

Kaynakça

• Abdurrahman el-Bedevi. Eflâtun fil’l-İslâm. Darü’l-Endülüs, 1980. Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Cevizci, Ahmet. İlkçağ Felsefesi Tarihi. Bursa: Asa Yayınları, 2006.
• Gutas, Dimitri. “Arapçaya Tercüme Edilen Yunanca Felsefi Eserler”. çev. İ. Halil Üçer. İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Fahri, Macit. İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Kasım Turhan. İstanbul: İklim Yayınları, II. Baskı, 1992.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muhammed b. Muhammed. el-Cem beyne reyeyi’l-hakîmeyn, Tahran: Menşûrâtü’z-Züherâ, 1405.
• Hasan, Ali el-Hac. el-Hikmetü’l-müteâliye inde Sadri’l-Müteellihîn eş-Şirâzî. Beyrut: Dârü’l-Hâdî, 1426/2005.
• Kavşut, Muhammet Sait. el-Hikmetü’l-Müteâliye: Molla Sadrâ’nın Felsefî-Kelâmî Düşüncesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah. eş-Şifâ: İlâhiyât. thk. Said Zâyid-İbrahim Medkûr. Kum: Mektebetu Ayetullah Mer’aşî, 1404.
• İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah. İşaretler ve Tenbihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-'Arşiyye. tsh. Gulam Hüseyn Âhânî. Tahran: İntişârat-ı Movlâ, II. Baskı, 1402. Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Esfârü’l-erba’a, (el-Hikmetü'l-müte'âliye fî esfâri'l-‘akliyyeti'l-erba'a. nşr. Rızâ Lutfî. 9 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, III. Baskı, 1981. Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Mebde ve’l-meâd. tsh. S. Celâleddîn Aştiyânî. Tahran: Encümen-i Hikmet ve Felsefe-i İran, 1395.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Meşâir. Tahran: Mektebetü’t-Tahûri, II. Baskı, 1404.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Mezâhiru'l-ilâhiyye fî esrâri'l-‘ulûmi'l-kemâliyye. thk. S. Muhammed Hamaney. Tahran: Müessesetü Hikmeti Sadrâ, 1429.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Esrârü'l-âyât ve envârü'l-beyyinât. tsh. Muhammed Hacevî. Tahran: Encümen-i İslami Hikmet ve Felsefe-i İran, 1401.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. eş-Şevâhidü'r-rubûbiyye fî menâhici's-sülûkiyye. tsh. S. Celâleddîn Aşti¬yânî. Meşhed: İntişârat-ı Danişgâh-i Meşhed, 1401.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Mefâtîhu'l-ğayb. tsh. Muhammed Hacevî. Tahran: Encümen-i İslâmi Hikmet ve Felsefe-i İran, I. Baskı, 1404/1984.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Risâle fi’l-hudûs. tsh. S. Huseyn Museviyân. Tahran: Müessesetü Hikmet-i Sadrâ, 1420.
• Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Risale fi’l-kazâ ve’l-kader. Resâil-i Âhûnd içinde. Tahran: y.y., 1302,
• Muhammedî, Maksûd. Nazariyyet-u asâleti’l-vücûd ve şuhûduhi inde Sadri’l-Müte’ellihîn ve Martin Heidegger. Mollâ Sadrâ ve’l-felsefetu’l-âlemiyyetu’l-muâsara içinde. Tahran: Bünyad-ı Hikmet-i İslâmî Sadrâ, 1425. Nasr, Seyyid Hüseyin. Molla Sadrâ ve İlahi Hikmet. çev. Mustafa Armağan. İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. “Sadrûddîn Şirâzî: Molla Sadrâ”. çev. Mustafa Armağan. İslam Düşüncesi Tarihi. ed. M.M. Sharif. İnsan Yayınları, 1990.
• Parıldar, Sümeyye. Molla Sadrâ’nın Ontolojisinde Varlık ve Mahiyet. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Plotinus. Esûlûcyâ. thk. Abdurrahman el-Bedevî. Kum: y.y., 1413.
• Platon. Yasalar. çev. Candan Şentuna-Saffat Babür. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Platon, “Kitâbü’n-Nevâmis”. Eflâtun fil’l-İslâm. mlf. Abdurrahman el-Bedevî. Dârü’l-Endülüs, 1980, 197-235.
• Olguner, Fahrettin. “Batı ve İslam Dünyasında Eflâtun Kanunları”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi 0/6 (1986), 113-122.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn Ebu'l-Fütûh Yahyâ. “el-Meşâri’ ve’l-mutârahât”. Mecmûa-i musannefât-i şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessesetü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’s-Sekâfiyye, 1417, 1/193-507.
• Sühreverdî, Şihâbuddîn Ebu'l-Fütûh Yahyâ. “Hikmetü’l-İşrâk”. Mecmûa-i musannefât-i şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessesetü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’s-Sekâfiyye, 1417, 2/1-260.
• Sühreverdî, Şihâbuddîn Ebu'l-Fütûh Yahyâ, (1417). “Telvîhâtü’l-levhiyye ve’l-arşiyye”. Mecmûa-i musannefât-i şeyh-i İşrâk. nşr. Henry Corbin. Tahran: Müessesetü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’s-Sekâfiyye, 1417, 1/1-122.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddin. el-Milel ve’n-nihal. thk. Muhammed Bedrân. 2 Cilt. Kum, 1405.
• Tebrîzî, M. Ali. Reyhânâtü’l-edeb. 8 Cilt. Tahran: Sadi Press, 1331/1912.
• Tünükâbunî, M. Muhammed. Kısesü'l-‘ulemâ. Tahran: İntişârât-i İlmiyye-i İslamiyye, 1396. Zencânî, Ebû Abdullah. el-Feylosofü’l-irâniyyi’l-kebîr Sadreddîn eş-Şîrâzî: Hayâtuhu ve usûlu felsefetihi. Tahran, 1419.