ABDURRAHMAN NESİB DEDE DİVÂNI’NDA NA‘T-I ŞERİFLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: XXV Sayı: 2, 374 - 402, 04.01.2023

Mehmet Sait Mermutlu

Öz

Türk edebiyatında Peygamberimizi anlatan birçok türler hemen hemen XI. yüzyıldan bu yana Türklerin yaşamlarını sürdürdükleri her yerde gittikçe artan bir sevgi seli gibi yazılmaya devam edegelmiştir. Bu türlerin içerisinde de Na‘t şüphesiz hem yazın hayatımızın orta koyduğu pek çok alanda (Divânlarda ve müstakil eserlerde) hem de pratik dinî hayatımızın önemli bölümünü oluşturan Dinî Musikî alanıyla Cami ve Tekke kültürümüzde yaşamaya devam etmektedir.
Abdurrahman Nesip Dede, Hem hayatının önemli ve büyük bölümünü kuşatan tasavvufî mekânlarda (Tekke ve Dergah) şeyhlik, hem de yazdığı divânda topladığı dinî ve tasavvufî şiirleriyle Türk İslâm edebiyatı sahnesinde kendisine yer bulabilmiş özel şahsiyetlerdendir. Kaynaklarda hakkında geniş bir bilgiden yoksun olduğumuz Abdurrahman Nesib Efendi, Küçük Hakkı diye şöhret bulan Şeyh Muhammed Şehabeddin Efendi’nin (ö.1234/1818) oğludur. Hangi tarihte doğduğu bilinmemekle birlikte Üsküdarlı olduğu üzerinde kaynaklar müttefiktir. Üsküdar Hüdâyi Âsitânesi’nde babasının nezâretinde yetişmiştir. Babasından seyr ü sülûkünü tamamlayarak Ayasofya Erdebil Tekkesi’ne geçici şeyh oldu. Babasının vefatıyla da Hüdâyî Âsitânesi’ne 22. postnişîn oldu. Daha sonra“Ordu-yu Hümâyun” vâizliğine getirildi. Abdurrahman Nesib Dede, yirmi dört sene postnişînlik yaptıktan sonra vefat ederek (1258/1842) Aziz Mahmud Hüdâyî Âsitânesi’nde defnedildi. Abdurrahman Nesîb Dede’nin “Seyyid” mahlâsıyla kaleme aldığı şiirleri Divânı’nda toplanmıştır. Divân’ı, aynı zamanda bir şair olarak Nesib Dede’nin esas gücünü gösteren eseridir. Müellif hattıyla kaleme alınmış eser, Hacı Selimağâ Kütüphanesi, Hüdâyî Kitapları, nr.1268 numarada kayıtlıdır. Çalışmamızda genel olarak na‘t ve Divân hakkında kısa bir bilgi verilip, Divân’da kaleme alınmış olan na‘atlar, şekil ve muhteva yönünden değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Abdurrahman Nesib Dede, Na't, Münacat, Divan

Kaynakça

• Abdurrahman Nesib. Divân, Hacı Selimağâ Kütüphanesi, Hudâyî Kitapları, 1268.
• -------------------------, Mecmuâ. Hacı Selimağa Kütüphanesi, Hudâyî Kitapları, 1806.
• Abdullah Celvetî. “Şerh-i Gazel-i Hacı Bayram-ı Veli”, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, 997/2. Abdülbaki, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ân. İstanbul: 1984.
• Akalın, L. Sami. Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 1966.
• Çelebioğlu, Âmil. “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler”. Şükrü Elçin Armağanı, Ankara: 1983.
• Aliyyü’l Kârî, el-Esrâru’l-Merfu‘a. Thk. Muhammed Lütfi es-Sabbâğ. Beyrut: 1986.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Esmâu’l-Müellifin. (haz. Mahmud Kemal İnal-Avni Aktunç). İstanbul: Maarif Basımevi, 1951-55.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 1-3 Cilt. İstanbul: 1333.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
• Çiçekler, Mustafa. Na‘t. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32 Cilt. İstanbul.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın: 1998.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• el-Aclûnî, İsmail İbn. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-İlbâs. Mısır: 1351.
• Gökalp, Haluk. Türk Edebiyatında Manzum Tevhitler. İstanbul: Kesit, 2016.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Divan Şiiri. İstanbul: Varlık Yayınları, 1955.
• Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî. Hakikat Bilgisi. (haz. Süleyman Uludağ). İstanbul: 1982.
• İsen, Mustafa, Macit, Muhsin. Türk Edebiyatında Tevhidler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• İz, Fahir. Eski Türk Edebiyatı’nda Nazım. 1-2 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Karagöz, İsmail. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Kavalcı, Osman. Dîvân Şiirindeki Na’tlarda Dinî ve Tasavvufî Unsurlar. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: 1992.
• Kur’ân-ı Kerîm Meali, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Kurnaz, Cemal. Dinî Edebiyat Türleri ve Dinî Edebiyatımızın Bugünü Hakkında Düşünceler. Dîvân Edebiyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Kurnaz, Cemal. Münâcât Antolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. 3 Cilt. İstanbul: 1308.
• Mermutlu, Mehmet Sait. Abdurrahman Nesib Efendi, Hayatı, Dinî - Tasavvufî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tahlili. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Şanlıurfa: 2010.
• Özcan, Nuri. “Abdurrahman Nesib Dede” TDV İslam Ansiklopedisi. 1 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• ---------------, Aziz Mahmud Hüdâyî Âsitânesi’nde Hizmet Etmiş Mûsiki-şinâs Şeyhler (Üsküdar Sempozyumu III, -Aziz Mahmud Hudâyî- 20-22 Mayıs 2005.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1976.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Pala, İskender. Dîvân Edebiyatı. İstanbul: Kapı Yayınları, 17. Baskı, 2014.
• Saraç, Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye. Gökkubbe Yayınları, 2019.
• Sehâvî, el-Mekâsidü’l-Hasene. Thk. Muhammed Osman el-Hist. Beyrut: 1985.
• Şahiner, Necmeddin. Merâtib-i Tevhid Risâlesi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Şemseddin Sami. Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Endurun Kitabevi, 1986.
• Şener, Halil İbrahim. Türk Dîvân Edebiyatında Na’t ve Bazı Na’t Mecmuaları. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı 3. 1986.
• Yeniterzi, Emine. “Na’t”. TDV İslam Ansiklopedisi. 32 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Yeniterzi, Emine. Türk Edebiyatında Na’tlara Dair. 2 Cilt. Ankara: Türkler, 2002.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Aziz Mahmud Hüdâyî ve Celvetiler. İstanbul: Erkam Yayınları, 1999.
• Yücer, H. Mahmut. Abdurrahman Nesib Efendi ve Eserlerindeki Bazı İlâhileri. (Uluslararası Aziz Mahmud Hüdâyî Sempozyumu, 20-22 Mayıs, 2005).