ÜSKÜDARLI SEYYİD İBRAHİM HANÎF DİVANÇESİ VE ÜSKÜDAR GAZELİ

Yıl 2022, Cilt: XXV Sayı: 2, 514 - 528, 04.01.2023

Özkan Ciğa

Öz

Seyyid İbrahim Hanîf, 18. yüzyıl şair ve âlimlerinden biridir. İstanbul’un Üsküdar semtinde doğmuş ve ömrünün büyük bir bölümünü burada geçirmiştir. İbrahim Hanîf, Baltacılar zümresindendir. Çeşitli resmî görevlerde bulunmuş, Dîvân-ı Hümâyun’da hâcegânlık unvanını almıştır. Menâzilü’l-Haremeyn, Şerh-i Tûfân-ı Mârifet, Siyer-i Nebî, Nakd-i Gayret-i Hanîf ve Dîvânçe günümüzde tespit edilen eserleridir. Biyografik kaynaklar ile eserlerinden hareketle tasavvufî bir kişiliğe sahip olduğu anlaşılan İbrahim Hanîf, Mevlevî geleneğinin içinde yaşamış ve Mevlevî olarak tanınmıştır.
Bu çalışmada, Seyyid İbrahim Hanîf’in hayatı, sanatı ve eserleri hakkında kısa bilgi verilmiş daha sonra Millet Yazma Eser Kütüphanesinde AE Mnz.121 numarada kayıtlı olan İbrahim Hanîf’in Dîvânçesi fiziki özellikler ve içerik bakımından ele alınmıştır. Ayrıca Dîvânçede kadîm tarihi, kültürü ve coğrafî yapısı ile dünyanın en seçkin şehirleri arasında yer alan İstanbul’un güzide semtlerinden Üsküdar’ı konu edinen ve mükerrer olarak yazılmış Üsküdar redifli gazelin dil içi çevirisi yapılarak gazel biçim ve içerik yönünden incelenmiştir. Gazelden hareketle şairin Üsküdâr’a dair hissiyatı hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, 18. yy., Seyyid İbrahim Hanif, Dîvânçe, Üsküdar

Teşekkür

editör ve editör kuruluna teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akpınar, Cemil. “Hanîf, İbrahim Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/hanif-ibrahim-efendi
• Aksu, Cemal. İbrahim Hanîf Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Albayrak, Nurettin. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#10-halk-edebiyatinda-istanbul
• Batislam, Hanife Dilek. “XVII. Yüzyıl Divan Şairi Mezâkî’nin Üsküdar Gazeli”, Üsküdar Sempozyumu X, Bildiriler, ed. Mehmet Akif Aydın vd. 2/201-212. İstanbul: FC Reklam, 2019. Batur, Halil. “Seyyid İbrahim Hanîf’in Rumeli Menzil-nâmesi”, Edebî Eleştiri Dergisi, 5/2, (Ekim 2021) 451-453.
• Batur, Halil. Seyyid İbrahim Hanîf Nakd-i Gayret-i Hanîf İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. İstanbul: DBY, 2022.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. thk. Mustafa Tatcı – Cemal Kurnaz. Ankara: Bizim Büro, 2009.
• Çalka, Mehmet Sait. Fethin Rüyası Osmanlı Şiirinde Ayasofya. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2021.
• Çapan, Pervin. “Tezkirelerde İstanbul’un Ele Alınışı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 31 (Ağustos, 2004), 25-52.
• Çınarcı, Mehmet Nuri. Şeyhü’l-İslam Arif Hikmet Bey’in Tezkiretü’ş-şu’arâsı ve Transkripsiyonlu Metni. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Çiftçi, Ömer. Fatin Dâvûd Hâtimetü’l-Eş’âr Fatin Tezkiresi. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195831/fatin-tezkiresi.html
• Demirkent, Işın. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#1
• Derman, M. Uğur .“İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#6-hat
• Emecen, Feridun. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#2
• Erünsal, İsmail E. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#8-istanbul-kutuphaneleri
• Feldman, Walter – Özcan, Nuri. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#7-musiki
• Genç, İlhan. “Neş’et, Hoca Süleyman Neş’et Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 19 Ağustos 2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/neset-hoca-suleyman-neset-efendi
• Genç, İlhan. Hoca Neş’et, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divânı’nın Tenkidli Metni. İzmir: Kanyılmaz, 1998.
• Gök, Taner. “Fakîrî’nin İstanbul Şehrengizi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 14/21 (Güz 2016), 233-282.
• İnalcık, Halil. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#3-turk-devri
• İsen, Mustafa. “Klasik Şiirin Merkezi Olarak İstanbul”, BİLİG, 13 (Bahar 2000), 1-8.
• Kaplan, Yunus. “Derviş Hilmi Dede’nin Sâhilnâmesi Işığında Üsküdar ve Çevresi”, Üsküdar Sempozyumu IX, Bildiriler, ed. Mehmet Akif Aydın vd. 1/ İstanbul, 93-116. İstanbul: Bilnet Matbaacılık, 2017.
• Karavelioğlu, Murat A. “Şuara Tezkirelerinde Galata Tasvirleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 50/50 (Mart, 2014), 65-96.
• Kaya Yiğit, Bilge. “Dîvân (Hanîf)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 10 Eylül 2022. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-hanif
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. thk. Mustafa Keskin – Ayhan Öztürk – Ramazan Tosun. İstanbul: Sebil, 1996.
• Mehmet Nâil Tuman. Tuhfe-i Nâilî. thk. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı. Ankara: Bizim Büro, 2001.
• Okay, Orhan. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#11-yeni-turk-edebiyatinda-istanbul
• Özcan, Nurgül. “Seyyid İbrâhim Hanîf’in Siyer-i Nebî’si”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23 (Mayıs 2011), 172-174.
• Özcan, Nurgül. Seyyid İbrahim Hanîf’in Siyer-i Medenî’si İnceleme-Tenkidli Metin. İstanbul: Son Çağ, 2012.
• Öztoprak, Nihat. “Fennî ve İzzet Efendi’nin Sâhilnâmelerinde Üsküdar”, Üsküdar Sempozyumu II, Bildiriler, ed. Zekeriya Kurşun vd. 2/11-27. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi, 2005.
• Pala, İskender. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#9-divan-edebiyatinda-istanbul
• Parlakkılıç, Ayşe. Seyyid İbrahim Hanîf’in Menazilü’l-Haremeyn’i İnceleme-Metin İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Ramazanoğlu Özcan, Nurhan. Seyyid İbrahim Hanîf’in Hayatı, Eserleri ve Hâsıl-ı Hacc-ı Şerîf Li-Menâzili’l-Haremeyn Adlı Eserinin İncelemesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Selçuk, Bahir –Tuğluk, İbrahim Halil. “Bir Mecmuanın Işığında 18. Yüzyılda İstanbul”, Akademik Bakış 16 (Nisan 2009), 212-224.
• Selmani, Milad. “Sâfî ve İstanbul Şehrengizi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 2/44 (2020), 249-272.
• Şemseddin Sami, “Hanif Beg”, Kâmusu’l-Â’lâm. İstanbul: Mihran Matbaası, 1891.
• Tuncel, Metin. “İstanbul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ağustos 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul#4-bugunku-istanbul
• Yıldız Yıldırım, Sümeyye. “Hanîf, Seyyid İbrahim” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 17 Ağustos 2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hanif-seyyid-ibrahim
• Yıldız, Sümeyye. İbrahim Hanîf’in Siyer-i Mekkî’si İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım Varak: 1-62. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yılmaz, Gülay. Divan Edebiyatında İstanbul: 15. Yüzyıl Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.