YAPAY ZEKÂ ÜZERİNE FIKHÎ BİR ANALİZ

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 2, 227 - 249, 03.01.2024

Muhammed Latif Altun

https://doi.org/10.58852/dicd.1386730

Cited By: 1

Öz

Yapay zekâ 21. yüzyılın devrimi sayılmaktadır. Günümüzde yapay zekâ insanların isteklerine göre hareket edebildiği gibi insanlardan bağımsız kendisine tanımlanan yazılımlara göre hareket edebilen türleri de bulunmaktadır. Yapay zekâ tıp, ulaşım, finans ve sanayi gibi alanlarda yaygınlık kazanmıştır. Bu alanlarda insanların yararına faaliyet gösteren yapay zekâ, önümüzdeki dönemlerde insanlar aleyhine olabilecek faaliyetlerde de bulunabileceği muhtemeldir. Her geçen gün gelişen ve yayılan yapay zekânın olumsuz sonuçlarıyla karşılaşmamak adına hukuki, sosyal ve etik kuralların sınırları çizilmeli, yapay zekâ bu çerçevesinde tasarlanmalıdır. Bu bağlamda İslam hukukçuları da yapay zekâ ile alakalı hukuki düzenlemeler yapmalı ve bununla ilgili hükümler belirlemelidirler. Bu çalışmada tıp, finans ve sanayi gibi birçok alanda kullanılan yapay zekâ örneklerine yer verilmiş, yapay zekânın insan gibi mükellef sayılıp sayılmadığı, mükellef sayılması için gerekli vasıfları taşıyıp taşımadığı ele alınmış ve bunlara ilişkin fıkhî hükümlere işaret edilmiştir. Ayrıca yapay zekânın klasik fıkıhta yer alan hayvan ve köle ile aralarındaki benzer ve farklı yönlerine işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Yapay Zekâ, Hukuki Kişilik., Ehliyet, Zimmet

Teşekkür

İyi çalışmalar dilerim...

Kaynakça

• Abdullah Acar, İbrahim Gezer, “İslam Hukukuna Göre İnsan Gibi Davranışlarda Bulunan Her Şey İnsan Mıdır?”, Yapay Zekâ Çağında İslam ve Hukuk. Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, 1. Basım, 2022.
• Ahmed Saʻd Ali el-Bereʻî, Tatbîkâtü’z-zekâ’ el-ıstınâʻî ve’r-robot min menzûri’l-fıkhı’l-İslâmî, sayı: 48.
• Aksoy, Ecem, Yapay Zekâ’nın Sorumluluk Hukukundaki Konumu ve Büyük Veri ile İlişkisi, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 1. Basım, 2022.
• Bardakoğlu, Ali, “Beyʻ”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Bardakoğlu, Ali, “Ehliyet”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Bak, Başak, “Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki Sorumluluk”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, sayı: 35, (Temmuz 2018), 211-232.
• Benli, Erman, Şenel, Gayenur, “Yapay Zekâ ve Haksız Fiil Hukuku,” ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi. 2, Sayı: 2, 2020.
• Beraʻî, Ahmed Saʻd Ali, Abdüselam vd. “et-Taʻdîlâtü’l-Biyolojiyye ale’l-Cesedi’l-İnsânî: Manzûr Dini,” el-Mecelletü’l-İlmiyye li-Câmiʻati Melik Faysal, sayı, 1, 2022
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim, el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr, Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Buhârî, Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Hanefî Alâuddîn el-Buhârî, Keşfu’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. y.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Çolak, Mücahit, “İslam Hukukunda Cezaî Sorumluluk ve Tazmin İlişkisi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, yıl 2, sayı: 4, 2010.
• Döndüren, Hamdi, “Muâtât”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Ersoy, Çağlar, Robotlar, Yapay Zekâ ve Hukuk, İstanbul: Onikilevha Yayınları, 2020.
• Eyyüp Sabri Kaya, Hasan Hacak, “Zimmet”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî, Tehzîbu’l-luğa, thk. Muhammed Avd Mirâb, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Fadl b. Abdullah Murad, el-Mukaddime fî fıkhi’l-asr, San’â: el-Cîlü’l-Cedîd, 1437/2016.
• Firûzâbâdî, Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub, el-Kâmûsu’l-muhît, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1426/2005.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ, thk. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî Beyrut: 1413/1993.
• Gezer, İbrahim, İslam Hukukuna Göre Yapay Zekânın Hukuki Mahiyeti, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Gökmen, Emrah. “Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Özelinde Yapay Zekânın İslâm ve Türk Hukuku Üzerinden Mukayeseli Olarak Değerlendirilmesi” ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, (2022), 931-992. doi: 10.47136/asbuhfd.1073488
• Görgülü, Ülfet-Kesgin, Sena. “Yapay Zekâ Robotlara Ahlâki ve Hukuki Statü Tanınması Problematiği -İslam Ahlâkı ve Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20 (2021), 37-65. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1010399
• Hatice Keleş, “Tıpta Yapay Zekâ Uygulamaları”, Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. (2022), 604-613. DOI: 10.24938/kutfd.1214512
• Heyet, Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
• Heyet, Mısır Fetva Dairesi Dergisi. “Cüsûr”, sayı 50, 2023.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Muhammed, Tuhfetu’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc, y.y.: el-Mektebetu’t-Ticâriyye, 1357/1983.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, Müsnedü İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnaût, y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin, Abdulfettâh Muhammed, Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, 3. Basım, 1417/1997
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim b. Muhammed, el-Bahru’r-râîk şerhu Kenzi’d-dakâik. y.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1422/2002.
• İbnu’l-Mübârek, Abdullâh b. Mübârek b. Vâdıh, ez-Zuhd ve’r-Rekâʾik. thk. Habîburrahmân el-Aʿzamî, Beyrut: y.y., ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, Bidâyetu’l-muctehid ve nihâyetu’l-muktesid. Kahire: Şirketu Mustafâ’l-Bâbî’l-Halebî, 1395/1975
• İhab Halife, “Te’sîrât tezâyüd devri’t-tekniyât ez-zekiyye fi’l-hayâti’l-yevmiyye li’l-beşer”, İtticâhâtü’l-Ahdâs Dergisi. sayı 20, 2017.
• Kâdî Şuhbe, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Ebû Bekr el-Esedî, Bidâyetu’l-Muhtâc fî şerhi’l-Minhâc, thk. Enver b. Ebû Bekr, Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1432/2011
• Kafalı, Hasan. “Yapay Zekâ, Toplum ve Dinin Geleceği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 46, (Haziran 2019), 145-172.
• Kelyûbî, Şihâbuddîn Ahmed b. Ahmed, Hâşiyetâ Kelyûbî ve Amîre, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Kara Kılıçarslan, Seda, “Yapay Zekanın Hukuki Statüsü Ve Hukuki Kişiliği Üzerine Tartışmalar”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi (YBHD), yıl 4, (2019), 2.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekir b. Mesʿûd b. Ahmed, Bedâiʻu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1406/1986.
• Komisyon, "Teklif", Temel İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2019.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftîn, thk. Zuheyr eş-Şâvîş, Dımaşk: el-Mektebu’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Mecmuʿ şerhu’l-Muhezzeb. y.y.: ts.
• Ömer b. İbrahim el-Muhaymidi, “Yapay Zekâ ve Yapay Zekânın Fetva Vermedeki Etkisi” el-Mecelletü’l-cemʻiyyetü’l-fıkhiyye es-Suʻûdiyye, sayı: 57, 2022.
• Seçkiner, Mehmet Hicabi, “Dijital İctihadın İmkânı Üzerine Önermeler”, Yapay Zekâ Çağında İslam ve Hukuk, Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, 1. Basım, 2022.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Teklif”, DİA, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed, Usûlu’s-Serahsî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Şengöz, Murat, “Yapay Zekâ Tabanlı Sistemlerden Üretilen Teknolojilerin Askeri Harekâtın Sevk ve İdaresinde Kullanılmasına Yönelik Bir Değerlendirme”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(4), (Aralık 2021), 2159-2171.
• Şeyh Aliş, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Minehü’l-celîl şerhu Muhtasari’l-Halil, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1989.
• Teftâzânî, Mesʿûd b. Ömer b. Abdullâh, Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh. Mısır: Mektebetu Sabîh, 1957.
• Vanlıoğlu, Hüsamettin vd. Mal Mülk Akit ve Ehliyet Nazariyesi, İstanbul: Yasin Yayınevi, 2008.
• Zuhaylȋ, Vehbe b. Mustafa, el-Fıkhu’l-İslâmȋ ve edilletuh. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, ty.
• Zurkânî, Muhammed b. Abdulbâkî b. Yusuf, Şerhu’z-Zurkânî alâ’l-Mevâhibi’l-Ledunniye, y.y.: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İnternet Bağlantı Adresleri: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2017-0005_EN.html
• https://www.campus.sanofi/tr/ilacin-otesinde/makaleler/yapay-zekâ-ve-tip
• https://www.donanimhaber.com/hukukta-yapay-zekâ-kullanimi-mumkun-mu--159332
• https://evrimagaci.org/yapay-zekâ-ve-hukuk-akilli-sistemler-hukuk-uygulamalarini-nasil-etkiliyor-8212
• https://www.yenisafak.com/hayat/dijital-ictihad-fikhin-gelecegidir-3731166
• https://www.ensonhaber.com/dunya/iranda-modernlesme-cagrilari-robotlarin-fetva-vermesi-gundemde
• https://aliftaa.jo
• https://www.albayan.ae/across-the-uae/news-and-reports/2017-09-10-1.3043493
• https://www.dar-alifta.org/ar/Articles/
• https://zayifakim.com/amazon-akilli-market-teknolojisi.html
• https://tr.euronews.com/2020/02/23/yapay-zekâ-teknolojisi-savasin-karakterini-nasil-degistirecek