DEDE KORKUT’UN GÜNBED YAZMASINDA KAOS’TAN KOZMOS’A: EJDERHA VE KAZAN BEY

Yıl 2021, Sayı: Özel Sayı - Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan, 1 - 14, 30.12.2021

Muhammed Abdulbasit Sezer

Öz

Dede Korkut kitabı; Oğuzname adı verilen, motif bakımından eşsiz zenginlikte hikâyeleri içeren, yüzyıllar öncesi Türk toplumunun ortak kültür, medeniyet ve dünya görüşüyle meydana getirmiş olduğu eserlerden biridir. Dede Korkut Oğuznamelerinden biri olduğu kabul edilen ve yakın bir geçmişte bilim dünyasına tanıtılan Günbed yazması, içerdiği 24 soy ve 2 boy ile bilim insanlarının heyecanına ivme kazandırmış ve çeşitli disiplinlerde çalışmaların yapılmasına olanak sağlamıştır. Anlatıya dayalı roman, hikâye, halk hikâyesi, destan ve mesnevi gibi edebi türlerin içerik düzleminin tahlil edilip daha açık, net ve derinlikli olarak anlaşılması açısından dramatik aksiyonu sağlayan değerler son derece önemlidir. Dramatik aksiyondaki entrik kurguları oluşturan kişi, kavram ve semboller, ülkü değer ve karşı değer bağlamında değerlendirildiğinde çatışmanın önemli unsurları olan bu üç önemli ögenin metin içerisinde yüklendikleri anlamların içerik analizlerinin derin yapıda ele alınması anlatıya farklı bakış açıları getirmektedir. Bu çalışmada 2019 senesinde bilim âlemine tanıtılan ve çeşitli isimlerle adlandırılan Günbed yazmasında yer alan iki boyda dramatik aksiyonu sağlayan değer ve göstergelerin halk kültüründeki karşılıkları, anlatı içerisinde birbirleriyle ilişkileri ve çatışmaları ele alınmış, anlatının iki önemli ögesi olan Kazan Bey ve ejderha üzerine bir okuma denemesi yapılmıştır. Burada yapılan değerlendirme ve tespitler ayrıca makalede yer alan şema her iki boyu kapsayacak şekilde bir arada verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazan Bey, ejderha, Günbed yazması, kozmos, kaos

Destekleyen Kurum

DÜBAP

Proje Numarası

ZGEF.21.003

DRAGON AND KAZAN MR.: FROM CHAOS TO COSMOS IN DEDE KORKUT'S ARTICLE ON GÜNBED

Öz

Dede Korkut book; It is one of the works called Oğuzname, which contains stories with a unique richness in terms of motifs, created by the common culture, civilization and worldview of the Turkish society centuries ago, and is one of the most studied by scientists. The Günbed manuscript, which is accepted to be one of the Dede Korkut Oğuznames and introduced to the scientific world in the recent past, has accelerated the excitement of scientists with its 24 lineages and 2 tribes and has enabled studies in various disciplines. Values that provide dramatic action are extremely important in terms of analyzing and understanding the content level of literary genres such as narrative novels, stories, folk tales, epics and masnavi more clearly, clearly and deeply. When evaluated in the context of the person, concept and symbols, ideal value and counter value that make up the plots of the dramatic action, the deep structure of the content analysis of the meanings attributed to these three important elements, which are the important elements of the conflict, brings different perspectives to the narrative. In this study, the folk culture equivalents of the values and indicators that provide the dramatic action in two dimensions in the Günbed manuscript, which was introduced to the scientific world in 2019 and called by various names, their relations and conflicts with each other in the narrative were discussed, and a reading was made on the two important elements of the narrative, Kazan Bey and the dragon. The evaluations and determinations made here, as well as the diagram in the article, are given together to cover both dimensions.

Anahtar Kelimeler

Kazan Bey, dragon, Günbed manuscript, cosmos, chaos

Proje Numarası

ZGEF.21.003

Kaynakça

• KAYNAKÇA Abdulla, K. (2015). Mitten yazıya veya gizli Dede Korkut (Akt. A. Duymaz). Ötüken Yayınları Abdulla, K. (2020). Dede Korkut kitabının poetikasına giriş şafak varyantı (Çev. A. Duymaz). Ötüken Yayınları
• Aslan, E. (2017). Türk halk edebiyatı. Pegem Yayınları.
• Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen sahra nüshası metin-çeviri-sözlük-tıpkıbasım. Kutlu Yayınevi.
• Bekki, S. (2015a). Dedem Korkut kitabı bibliyografyası üzerine bir deneme (Türkiye’deki Yayınlar 1916-2013). Berikan Yayınevi
• Bekki, S. (2015b). Dedem Korkut kitabının mukaddimesi ile boylar arasındaki organik bağ Milli folklor. 27(107) 5-13
• Boratav, P.N (2012). Türk mitolojisi. Bilgesu Yayınları.
• Campbell, J. (2017). Kahramanın sonsuz yolculuğu (Çev. S. Gürses). İthaki Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2015). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayıncılık.
• Duman, H. & Sağır, T. (2018). Antik dönem medeniyet ve inançlarında ejderha ve tanrı ilişkileri üzerine bir değerlendirme, Uluslararası sosyal araştırmalar dergisi. 11(58), 286-291.
• Duymaz, A. (1996), Kıpçak sahası Türk destanlarında bir oğuz alpı: Salur Kazan, Milli Folklor.
• Duymaz, A. (2020). Kolca kopuzdan kılca kaleme Dede Korkut araştırmaları. Ötüken Yayınları.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut kitabı Türkistan / Türkmen sahra nüshası soylamalar ve 13. boy- Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. Ötüken Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (Çev. L. Arslan). Kabalcı Yayınları.
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve kutsal dışı dinin doğası (Çev. A. Berktay). Alfa Yayınları.
• Ergin, M. (2018). Dede Korkut kitabı. Boğaziçi Yay.
• Feyzioğlu, N. (2004). Dede Korkut hikâyelerinden Duha Koca Oğlu Deli Dumrul hikâyesi ile Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü hikâyeye simge ve imgeler bakımından bir yaklaşım. Atatürk Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 4(2), 51-60.
• Jung, C. G. (2003). Dört arketip (Çev. Z. A. Yılmazer). Metis Yayınları.
• Karakaş, R. (2012). Dede Korkut hikayelerindeki bey oğullarının nitelikleri ve işlevleri, Ç.Ü. sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 21(1), 155-168.
• Korkmaz, R. (2000). Fenomenolojik açıdan Tepegöz yorumu. Uluslararası Dede Korkut bilgi şöleni. Atatürk kültür merkezi başkanlığı yayınları, 259-270.
• Korkmaz, R. (2015). Yazınsal okumalar. Kesit Yayınları.
• Köse, S. (2020). Dede Korkut kitabını kaos ve kozmos bağlamında okumak. Milli folklor, (125), 71-81.
• Özçelik, S. (2016/I-II). Dede Korkut, -Dresden nüshası-giriş, notlar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2019). “Dede Korkut Oğuznamelerinin kaç(ıncı) nüshası bulundu?”. Türk dili, (812), 48-56.
• Özçelik, S. (2020). “Dede Korkut Oğuznameleri üzerine -Günbed nüshası ışığında- düzeltme teklifleri”. Türk dünyası dil ve edebiyat dergisi, (49), 7-20.
• Özçelik, S. (2021). Dede Korkut-Günbed yazması-Kazan Bey Oğuznamesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sertkaya, O. F & Uzuntaş, H. (2020). Dede Korkut’un Günbed yazması üzerine araştırmalar ve incelemeler. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Sezer, M. A. (2019). Dramatik aksiyonu sağlayan değerler açısından Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü destan, Uluslararası halkbilimi araştırmaları dergisi. 2(3), 84-92.
• Sezer, M. A. (2019) Epik yasalar bağlamında Dede Korkut anlatıları. Gece akademi yayınları
• Yalçınkaya, O. D. (2020). Dil felsefesi: öncesi ve sonrasıyla Wittgenstein, The journal of social science studies, 13(81), 715-726