İSLÂM HUKUKUNA GÖRE MURÛET/MÜRÜVVET

Yıl 2022, Sayı: 30, 261 - 286, 30.06.2022

Sadrettin Buğda

Öz

İnsan, Allah tarafından kendisine verilen akıl, dil yetisi, ilim gibi niteliklerden dolayı ontolojik açıdan yaratılmışlar içerisinde varlığın en üst mertebesinde bulunmaktadır. Ona verilen kulluk vazifesi de onu eşref-i mahlûkât vasfına sahip kılmaktadır. İnsanın varlık âleminde sahip olduğu söz konusu vasıfların gereği fıtrat olarak ahlâkî mükemmelliğe de sahiptir. Ancak sosyolojik, psikolojik, ekonomik gibi birtakım haricî etkenler ahlâkî yozlaşmaya neden olabilmektedir. Buna bağlı olarak da insan, sahip olması gereken adil olma vasfını ve ahlâkî erdemliliğini yetirebilmektedir. Bu çalışmada adâlet ve ahlâkî değerlerle sıkı ilişkisi bulunan murûet konusu, fıkıh disiplini çerçevesinde incelemeye tabi tutulmaktadır. Murûet, haddizatında kaza/yargı, şehâdet, vasiyet, vakıf gibi birçok fıkhî konularla bağlantısı bulunan önemli bir husustur. Çalışma, fıkıh kaynaklarından istifade ederek murûetin mahiyeti, adalet ve ahlâkla ilişkisi, murûeti zedeleyen faktörler, murûetin zedelenmesinin adalet vasfına etkisi buna bağlı olarak hukukî olaylarda murûeti kırılan kişinin şahitliğinin kabul edilip edilmemesi gibi konuları detaylı bir tetkike tabi tutarak alanla ilgilenen kişilere bir önbilgi sunmayı amaç edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Murûet, Mürüvvet, Adalet, Şahitlik.

Kaynakça

• Ahmed Muhtâr, Ö. (1429/2008). Muʿcemu’l-lugati’l-ʿarabiyyeti’l-muʿâsıra. 4 Cilt. b.s.: ʿÂlemu’l-Kutub.
• Bereketî, Muhammed ʻAmîm el-Müceddidî. (1424/2003). et-Taʻrîfâtu’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn. (1390/1970). Menâkibu’ş-Şâfiî. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu Dâri’t-Turâs.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn. (1414/1994). es-Sunenü’l-Kubrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir ʻAtâ. 11 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz. (ts.). Keşfü’l-esrâr fî şerhi Uṣûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’-İslâmî.
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî. (1414/1994). el-Fusûl fi’l-usûl. 4 Cilt. b.s.: Vizâretu’l-Evkâf el-Kuveytîye.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. (1407/1987). Tâcu’l-luga ve’s-sihâhu’l-ʻArabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn.
• Curcânî, Alî b. Muhammed. (1403/1983). et-Taʻrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. (ts.). et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah Culim en-Nebâlî – Beşîr Ahmed el-Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Çağrıcı, M. (1989). “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/1-9. İstanbul: TDV Yayınları.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh. (2001). Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye.
• Ebû Ubeyde, Meşhûr b. Hasan. (1420/2000). el-Murûe ve Havârimuhâ. Kahire: Dâru İbn Affan.
• Emîr es-San’ânî, Muhammed b. İsmâîl. (1432/2011). et-Tenvîr şerhu el-Câmiʻi’s-sağîr. thk. Muhammed İshâk Muhammed İbrâhîm. 11 Cilt. Riyad: Mektebetu Dâri’s-Selâm.
• Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn. (1351/1932). Teysîru’t-Tahrîr. 4 Cilt. Mısır: Mustafâ el-Bâbî el-Halebî.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. (2001). Tehzîbu’l-luga. thk. Muhammed ʻAvad Murʻib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid. (1417/1997). el-Mustasfâ min ʻilmi’l-Usûl. thk. Muhammed Süleymân el-Eşkar. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. (ts.). Kitâbu’l-ʿAyn. thk, Mehdî el-Mahzûmî – İbrâhîm es-Sâmirrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl.
• Hallâf, A. (ts.). ʻİlmu Usûli’l-fıkh. b.y.: Dâru’l-Kalem.
• Hudayr. Abdulkerîm b. Abdullah. (1432). Şerhu Buluği’l-merâm. b.y.: el-Mektebetu eş-Şâmile.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. (1386/1966). Reddu’l-Muhtâr ala’d-Durri’l-muhtâr. 6 Cilt. b.y.: Matbaʻatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî.
• İbn Arafe, Muhammed b. Muhammed. (1435/2014). el-Muhtasru’l-fıkhî. thk. Hâfız Abdurrahmân Muhammed Hayr. 10. Cilt. b.y.: Müessestu Halef Ahmed el-Habtûr.
• İbn Düreyd, Muhammed b. el-Hasen. (1987.). Cemheretu’l-luga. thk. Remzî Munîr Baʻlebekî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn.
• İbn Hazm, Alî b. Ahmed. (ts.). el-Muhallâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr el-Cevziyye. (1423). İʻlâmu’l-muvekkiʻîn an Rabbi’l-âlemîn. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlu Selmân. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnu’l-Cevzî.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr el-Cevziyye. (1416/1996). Medâricü’s-sâlikîn beyne menâzili “iyyâke naʿbüdü ve iyyâke nesteʿîn”. thk. Muhammed el-Mutasimbillâh el-Bağdâdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• İbn Kudâme, Abdullâh b. Ahmed. (1417/1997). el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî & Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru ʻAlemi’l-Kutub.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. (1418). ʿUyûnu’l-ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. (1430/2009). es-Sünen (Sünenü İbn Mâce). thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-ʻAlemiyye.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. (1996). Lisânu’l-ʿArab. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• İbnu’l-Mulakkin, Sirâcuddîn Ömer b. Alî. (1421/2001). ʻUcâletü’l-muhtâc ilâ tevcîhi’l-Minhâc. thk. İzzeddîn Hişâm b. Abdulkerîm el-Bedrânî. 4 Cilt. İrbid: Dâru’l-Kitâb.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm. (ts.). el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâ’ik. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî.
• İbn Şâs, Celâluddîn Abdullâh b. Necm. (1423/2003). ʻİkdu’l-cevâhiri’s-ssemîne fî mezhebi ʿâlimi’l-Medîne. thk. Hamîd b. Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Garbi’l-İslâmî.
• İmrânî, Ebu’l-Hüseyn Yahyâ. (1421/2000). el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc.
• Kalʻacî, M. & Kuneybî, H. (1408/1988). Muʻcemu lugati’l-fukahâ. b.y.: Dâru’n-Nefâis.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. (ts.). el-Furûk (Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk). 4 Cilt. b.y.: ʿÂlemu’l-Kutub.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. (1416/1995). el-İhkâm fî temyîz’l-fetâvâ ʻani’l-ahkâm. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Lübnan: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. (1393/1973). Şerhu Tankîhi’l-fusûl. thk. Tâhâ Abdurraûf Saʻd. Şeriketu’t-Tibâʻeti’l-Fenniyyeti’l-Muttahide.
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris. (1399/1979). Muʻcemu mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Kudâî, Muhammed b. Selâme. (1407/1986). Müsnedu’ş-Şihâb. thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. (1406/1985). el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. (ts.a). el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadis.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. (1986). Edebu’d-Dünyâ ve’d-Dîn. b.y.: Dâru Mektebeti’l-Hayât.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. (1414/1994). el-Hâvi’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Muʻavved & Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. (ts.b). Teshîlu’n-nazar ve tacîlu’z-zafer. thk. Muhyî Hilâl es-Serhân & Hasan es-Sââtî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-ʻArabiyye.
• Mahâmîd, Şuveş Hazzaʻ. (1416/1995). Adâltu’ş-şâhid fi’l-kadâi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl.
• Mecdî Muhammet, A. “el-Adâletu inde’l-usûliyyîn”. (ts.) Havliyâti Kuliyeti’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-Arabiyye li’l-Benât bi’l-İskenderiyye 7/31, s. 199-286.
• Müslim, İbn el-Haccâc el-Kuşeyrî. (ts.) el-Câmiʻu’s-sahîh (Sahîhu’l-Müslim). nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5.Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. (1408/1988). Âdâbu’l-fevâ ve’l-muftî ve’l-musteftî. thk. Bessâm Abdulvahhâb el-Câbî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. (1425/2005). Minhâcu’t-tâlibîn. thk. ʻAved Kâsım Ahmed ʻAved. b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. (1392). Şerhu Sahîh Müslim. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Özpınar, Ö. (2011). “Hadîs ve Fıkıh Edebiyatında Ortak Bir Kavram: Mürûet”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 107-142.
• Râfiî, Abdulkerîm b. Muhammed. (1417/1997). el-Azîz şerhu’l-Vecîz (eş-Şerhu’l-kebîr). thk. Alî Muhammed Muʻavved - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Remlî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. (1404/1984). Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Sâhib b. Abbâd, İsmâîl et-Tâlekânî. (1414/1994). el-Muhît fi’l-luga. thk. Muhammed Hasan Âlu Yâsîn. 10 Cilt. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub.
• Sehâvî, Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahmân. (1424/2003). Fethu’l-muğîs bi şerhi’l-Elfiyeti’l-hadîs li’l-İrâkî. thk. Alî Hüseyn Alî. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu’s-Sünne.
• Seyyid Âsım, A. (1410/1990). el-Murûe. Tanta: Dâru’s-Sahabe li’t-Turâs.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. (1416/1996). el-Ümm. thk. Ahmed Bedruddîn Hassûn. b.y.: Dâru Kuteybe.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa. (1417/1997). el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîʻa. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlu Selman. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân.
• Şankîtî, Muhammed el-Meclisî. (1436/2015). Levâmiʻu’d-durer fî hetki estâri’l-Muhtasar. 15 Cilt. Nuâkşot: Dâru’r-Ridvân.
• Şelebî, Ahmed b. Muhammed. (1313). Hâşiyetu’ş-Şelebi (Tebyîni’l-hakâʾik ile birlikte). 6 Cilt. Kahire: el-Matbatu’l-Kubrâ el-Emiriyye.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. (1403/1983b). el-Muhezzeb fi fıkhi el-İmâm’ş-Şâfiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. (1403/1983a). et-Tenbîh fi fıkhi’ş-Şâfiî. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub.
• Zebîdî, Osmân b. el-Mekkî. (1339). Tavdîhu’l-ahkâm şerhu Tuhfeti’l-hukkâm. 4 Cilt. b.y.: el-Matbaʻatu’t-Tûnusiyye.