İBN BELBÂN EL-HANBELÎ’NİN (Ö. 1083/1672) KIRÂAT İLMİNE DAİR RİSÂLETÜN TETEʿALLEKU Bİ’T-TECVÎD ADLI RİSÂLESİNİN TAHKİKLİ NEŞRİ

Yıl 2022, Sayı: 30, 15 - 37, 30.06.2022

Rıfat Ablay

Öz

Hanbelî fakîhlerinden İbn Belbân (ö. 1083/1672) 11/17. yy. Şam bölgesi âlimlerindendir. Fıkıh konusunda bazı eserleri bulunan bu âlimin Büğyetü’l-müstefîd fi ilmi’t-tecvîd adlı eserinde tecvîd konuları, Âsım kırâatı Hafs rivâyeti esas alınarak detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Çalışmamızın konusunu teşkil eden Risâletün teteʿalleku bi’t-tecvîd eserinde ise giriş kısmında tecvîd konuları özetlenmekte, devamında da kırâat imâmlarına göre harflerin idğâmı ve izhârı etraflıca ele alınmaktadır. Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi bünyesinde 21 HK 266/4 numara ile kayıtlı olan ve 39b-46a varakları arasında yer alan Risâletün teteʿalleku bi’t-tecvîd adlı risâlenin katalogdaki adı “Risâle fî’t-tecvîd” olup “Şemseddîn Muhammed Balban” adına kayıtlıdır. Eserin müstensihi Abdürrahim b. Abdülmukîm olup telif tarihi bilinmemektedir. İstinsâh tarihi 1305/1886 olarak verilmiş ancak istinsâh yeri belirtilmemiştir. Çalışmamızda, şu ana kadar tek nüshası tespit edilen ve kaynaklarda hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan İbn Belbân’ın Risâletün teteʿalleku bi’t-tecvîd risâlesinin tahkikli neşri yapılmış ve eser hakkında bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tecvid, El Yazma, Tahkik, İbn Belbân.

THE PUBLICATION AND ANALYSIS OF RISÂLETUN TETEʿALLEKU BI’T-TAJWÎD WRITTEN BY IBN BALBĀN AL-HANBALÎ, WHO DIED IN 1083/1672, ON THE SCIENCE OF QIRAAT

Öz

Ibn Belban (d. 1083/1672), one of the Hanbalist jurists, is one of the scholars of the Damascus region of the 11/17 century. In his work Bughyatu'l-Mustefid fi Ilmi't-Tawîid (A Reference Book for Those Who Wish To Benefit from The Science of Tajwid), he discusses the issues of the Tajwid in detail based on the Qiraat of Âsım. In the introductory section of another work of his, namely Risâletun Teteʿalleku Bi't-Tajwidîd (The treatises relating to Tajwid), which is the subject of our study, the scholar summarises the issues of tajwid and then idgham (assimilation) and idhar (clarification) of the Qur'anic letters are elaborated on, taking into account the qiraats of Islamic scholars. The name of the treatise called Risâletuen teteʿalleku bi't-tecvîd, which is found between pages 39b-46a and bears the number 21 HK 266/4 in the Diyarbakır Ziya Gökalp Manuscript Library, is referred to in the catalogue entries as "Risâle fî't-tecvîd" and Şemseddin Muhammed Balban is named as the author. The copyist of this work is known as Abduerrahim b. Abdulmukîm. The date of publication is unknown. The date of the copy is given as 1305 (1886), but the place of copying is not known. The present study publishes and evaluates Risâletün teteʿalleku bi't-tecvîd by Ibn Belbân, of which only one copy has been identified so far and about which no information has been provided in the available sources.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Tajwed, Manuscript, Scrutiny, Ibn Balbān.

Kaynakça

• Ablay, Rıfat. “Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Kırâate Dair Arapça El Yazma Eserlerin Tespit Ve Değerlendirmesi”. Diyanet İlmi Dergi 58/1 (15 Mart 2022), 99-125.
• Ablay, Rıfat. Şamlı Âlim İbn Belbân’ın Pratik Tecvid Notları. Ankara: Sonçağ Akademi, 3. Basım, 2022.
• Dumlu, Ömer. “Suhuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/477-478. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Amr Osman b. Saîd Dânî. et-Teysîr fi’l-kırâati’s-seb’. Beyrut: Dârû’l-Kitabi’l-Arabi, 1984.
• Hamevî, Mustafa b. Fethullah el-. Fevâidü’l-irtihâl ve netâicü’s-sefer fi ahbâri’l-karni’l-hâdi ’aşer. Şam: Dârû’n-Nevâdir, 2001.
• İbn Belbân, Muhammed b. Bedruddin b. Abdülhak ed-Dımaşkî el-Hanbelî. Ahsarü’l-muhtasarât. Kuveyt: Darû’r-Rekâiz, 2017.
• İbn Belbân, Muhammed b. Bedruddin b. Abdülhak ed-Dımaşkî el-Hanbelî. Muhtasarü’l-ifâdât fi rüb‘il ibâdât me‘al âdâbi ve ziyâdâtüh. Beyrut: Dârû’l-Beşâiri’l-İslâmiy, 1998.
• İbn Belbân, Muhammed b. Bedruddin b. Abdülhak ed-Dimeşkî el-Hanbelî. Ahsarü’l-muhtasarât. Kuveyt: Darû’r-Rekâiz, 2017.
• İbn Belbân, Muhammed b. Bedruddin b. Abdülhak ed-Dimeşkî el-Hanbelî. Büğyetü’l-müstefîd fi ilmi’t-tecvid. Beyrut: Dârû’l-Beşâiri’l-İslâmiy, 2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. 2 Cilt. Beyrut: Dârû’l-Kütûbi’l-İlmiyye, ts.
• Kahraman, Ferruh. “Yazının İcadı ve Kur’ân’da Yazı ile İlgili Kelimelerin Tahlili”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (15 Mart 2021), 11-36.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn. 14 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Komisyon. el-Mevsu’atü’l-Kur’âniyye. Mısır: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şüuni’l-İslâmiyye, 2002.
• Koyuncu, R. Kıraat İlminde Tahrîrât: Mustafa el-İzmîrî ve ‘Umdetü’l-‘İrfân Adlı Eseri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, (2021).
• Mekkî, Ebû Muhammed b Hammus b Muhammed b Ebî Talib. er-Riʿâye li tecvîdi’l-kırâe. Ammân: Darü Ammân, 1996.
• Muhibbî, Muhammed Emîn b. Fadlüllah b. Muhibbü’d-Dîn b. Muhammed el-Muhibbî el-Hamevî ed-Dimaşkî el-. Hülâsatü’l-eser fi ’a’yani’l-karni’l-hâdi ’aşer. 4 Cilt. Beyrut: Dârû Sâdir, ts.
• Necidî, Muhammed b. Abdullah en-. es-Sehbü’l-vâbil. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Rûmî, Fehd er-. Dirâsât fi ’ulûmi’l-Kur’ân. Riyad, 2003.
• Sindî, Abdülkayyum b. Abdülğafur es-. Safahât fi ulûmi’l-kırâat. Mekke: Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1. Basım, 1993.
• Şâtıbî, Ebû Muhammed Kâsım b. Fîrruh b. Halef eş-. Metnü’ş-şâtıbiyye. Cidde: Mektebetü Dâri’l-Hüdâ, 2005.
• Ziriklî, Hayreddin ez-. el-A’lâm kamusu terâcimi li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-Arabi’l-müsta’ribin ve’l-müsteşrikin. 8 Cilt. Beyrut: Dârû’l-’İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• “Göbeklitepe”. Vikipedi, 30 Aralık 2021.