DÎVÂNÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK’TE FİİLDEN FİİL YAPAN EKLERİN FONKSİYONLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 31, 314 - 329, 26.10.2022

Osman Türk , Fatma Koç

Öz

Dîvânü Lügâti’t-Türk, Türk milletinin sahip olduğu dil, din, ideoloji, gelenek, görenek, ilim, kültür ve medeniyet değerlerini yansıtan bir dil yadigârıdır. Kaşgarlı Mahmut bu eseri hem dilcilik hem de sosyolog kimliğiyle kaleme almış ve Türk dünyasına kazandırmıştır. Zengin bir mirası yansıtan bu eser, birçok disipline hitap etmiş ve bilim insanlarının çalışmalarına kaynaklık etmiştir. Dîvânü Lügâti’t-Türk, Türk dilinin bilinen ilk sözlüğü olma özelliği taşımakla birlikte onu sadece sözlük olarak addetmek doğru olmaz. Kaşgarlı Mahmut bu müstesna eseri; Türklerin yaşadıkları coğrafyaları dolaşarak onların dilini, kültürünü, toplumsal yapısını, değerlerini kayıt altına alarak Türk dünyasına kazandırmıştır. Kaşgarlı, Dîvân içerisinde 8000’e yakın Türkçe sözcüğün Arapça karşılığını vermiştir. Eser sadece sözlükbilim yönüyle değil gramer ve söz varlığı noktasında da Türk diline ait birçok dil malzemeyi ihtiva etmektedir. Çalışmamızda eserde yer alan fiilden fiil yapan ekler tespit edilmiş ve eklerin fonksiyonları örneklerle izah edilmiştir. Ayrıca eklerin fonetik farklılıklar sonucunda kazandığı farklı görünümler de açıklamalara eklenmiş olup eklerin işlek olma durumları ve diğer değerlendirmeler tablo şeklinde ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lügâti’t-Türk, Kaşgarlı Mahmut, Fiilden Fiil Yapan Ekler, Fiilden Fiil Yapan Eklerin Fonksiyonları.

Destekleyen Kurum

Harran Üniversitesi

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2008). Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kaşgarlı Mahmut ve Dîvânu Lûgati’t- Türk. TDK.
• Atalay, B. (1998a). Dîvânu Lûgati’t- Türk -I-. TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1998b). Dîvânu Lûgati’t- Türk -II-. TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1999). Dîvânu Lûgati’t- Türk -III-. TDK Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1987). Dil Bahisleri. Kubbealtı Neşriyat.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. TDK Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1984). Türk Dili Tarihi, Alfa.
• Demir, N. & Yılmaz, E. (2014). Türk Dili El Kitabı. Grafik Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri -Fiil. Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu Lûgati’t- Türk (Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). TDK Yayınları.